„Crash: niebezpieczne pożądanie” – łóżko na czterech kołach

Tytuł: „Crash: niebezpieczne pożądanie”

Tytuł oryginalny: „Crash”

Rok produkcji: 1996

Reżyseria: David Cronenberg

Obsada: James Spader, Holly Hunter, Elias Koteas, Deborah Kara Unger, Rosanna Arquette i inni

Fetysz kojarzy się zwykle z dość nietypowymi upodobaniami natury seksualnej, jednak znaczenie tego terminu nie ogranicza się tylko i wyłącznie do wyszukanych skłonności erotycznych, lecz wybiega zdecydowanie dalej, obejmując także różnorodne przedmioty materialne. W kulturach pierwotnych w obrębie tego pojęcia mieściły się bowiem również rozmaite bryły, figury, kamienie, talizmany, jakim nadawano magiczną, bliżej nieokreśloną siłę. Jest jeszcze trzecie stanowisko obejmujące problem zachowań fetyszystycznych, mianowicie według psychologów postępowanie tego typu bywa niezbędnym elementem ekscytacji seksualnej, bez ingerencji którego jednostka nie osiągnie pełnej satysfakcji.

Mówiąc wprost – określony fetysz jest absolutnie konieczny do zaspokojenia pragnień. W 1996 roku uznany kanadyjski scenarzysta i reżyser – David Cronenberg, zrealizował bardzo kontrowersyjne dzieło – „Crash: niebezpieczne pożądanie”, traktujące o grupie przypadkowo poznanych osób, dla których osiągnięcie spełnienia seksualnego jest możliwe tylko dzięki oglądaniu, a nawet prowokowaniu wypadków samochodowych.

„Crash: niebezpieczne pożądanie” – zarys fabuły

James Ballard jest doświadczonym reżyserem filmowym uzależnionym od seksu do tego stopnia, że nie ma dla niego większego znaczenia, czy odbędzie stosunek podczas czynności służbowych z niedawno poznaną asystentką planu, czy ze swoją żoną – Catherine, z którą żyje w otwartym związku, ponieważ kobieta posiada podobne stanowisko, co jej wiecznie nienasycony mąż. Pewnego dnia mężczyzna, wracając do domu po ciężkim dniu pracy, ulega wypadkowi samochodowemu. Kierowca drugiego pojazdu ginie na miejscu, natomiast siedząca na miejscu pasażera – Helen Remington, nie tylko przeżywa katastrofę, ale przede wszystkim czerpie szczególną satysfakcję z tego niefortunnego zdarzenia.

Ten fakt nie umyka uwadze podobnie poturbowanego Jamesa, poszkodowanego do tego stopnia, że jego lewa noga zostaje z czasem poddana specjalistycznym zabiegom medycznym i zabezpieczona przy użyciu szyny. Późniejsze poszukiwania pojazdów zniszczonych w wyniku kolizji – pozostawionych na pastwę losu na obskurnym opuszczonym parkingu – spowodują, że drogi tych dwojga skrzyżują się ponownie, a niedawno nawiązana znajomość przerodzi się w coś więcej niż zwykłą relację o podłożu seksualnym.

„Crash: niebezpieczne pożądanie” – kontrowersje towarzyszące filmowi Davida Cronenberga

Film „Crash: niebezpieczne pożądanie”, w reżyserii Davida Cronenberga, wchodził do kin w atmosferze skandalu. Twórca takich ambitnych przebojów jak „Pomiot”, „Wideodrom” czy „Mucha” stworzył obraz na tyle oryginalny i prowokacyjny, że w Stanach Zjednoczonych – w wersji przeznaczonej na rynek wypożyczalni kaset wideo – wycięto prawie wszystkie sceny seksu, pozbawiając tym samym omawiane dzieło naprawdę ekscytujących momentów, bo choć produkcja jest niezwykle odważna na gruncie erotycznym, to usuniętym sekwencjom nie można odmówić artyzmu i finezji.

Dla dyskusyjnego kontrastu – w Wielkiej Brytanii gazeta „The Daily Mail” prowadziła gwałtowną ofensywę, mającą na celu niedopuszczenie filmu do dystrybucji, co poskutkowało negatywnymi opiniami krytyków, a w konsekwencji zgromadziło śladową ilość widzów zainteresowanych szokującą pozycją. W tym roku mija dokładnie dwadzieścia sześć lat od premiery tego kontrowersyjnego obrazu i niewiele się zmieniło, biorąc pod uwagę jego odbiór, przesłanie, a zwłaszcza fundamentalną myśl reżysera: „Crash”, na pierwszy rzut oka, wygląda jak typowe komercyjne dzieło, jednak nie działa w taki sposób z powodu wprowadzenia elementów dezorientacji i zakłopotania”, które w kręgach kinomanów nadal podlegają zażartym dyskusjom.

„Crash: niebezpieczne pożądanie” – zespół aktorski

David Cronenberg zaprosił fenomenalny zespół aktorski na potrzeby realizacji „Crash: niebezpieczne pożądanie” i choć żadne z tych nazwisk nie cieszyło się wówczas statusem gwiazdy filmu, to ich poziom zaangażowania i profesjonalizmu wybiegał daleko poza sztywne ramy i bezpieczne standardy kina popularnego. Wcielający się w postać Jamesa Ballarda – James Spader, znany chociażby z takich produkcji jak „Seks, kłamstwa i kasety wideo” Stevena Soderbergha czy „Wilk” Mike’a Nicholsa, jest ekranowym odzwierciedleniem autora książki, na podstawie której nakręcono omawiane dzieło, brytyjski pisarz – publikując bowiem tę kontrowersyjną pozycję w 1973 roku – może i nie brał bezpośredniego udziału w zaplanowanych wypadkach samochodowych, ale z uwagi na swoje głębokie zainteresowanie dystopią – nurtem w literaturze przedstawiającym pesymistyczną wizję przyszłości – był zmuszony stworzyć taką, a nie inną publikację.

Utwór ten do dziś powoduje dyskomfort podczas lektury, a wielu odbiorców zarzuca mu nie tyle niesmak, co balansowanie na cienkiej granicy między erotyką a pornografią. Holly Hunter, odtwarzająca kreację Helen Remington, była w tamtym okresie najbardziej rozpoznawalną aktorką spośród wszystkich zaangażowanych w ten samochodowy twór Davida Cronenberga, a to wszystko za sprawą kultowego „Fortepianu”, w reżyserii Jane Campion, za który otrzymała Oskara. Dla ówczesnych widzów musiało być sporym zaskoczeniem, że akurat ta artystka została zaangażowana do tak lodowatej roli, bo choć nie jest tutaj czarnym charakterem, jak również reszta postaci, to emanuje czymś niebezpiecznym i w konsekwencji nieprzewidywalnym. Podobną postać odtwarza Deborah Kara Unger – ekranowa żona Jamesa Ballarda. To jedna z dwóch najciekawszych ról w filmie Davida Cronenberga, o czym świadczy nie tylko jej uroda, ale przede wszystkim złożoność sportretowanej przez nią bohaterki – Catherine Ballard nie boi się bowiem zarówno eksperymentów seksualnych, jak i „dzikich” miejsc nieprzeznaczonych do uprawiania perwersji, bo głównym kryterium wyboru siedliska wyselekcjonowanego do miłosnych uniesień jest właśnie jakieś niebezpieczne terytorium.

Rosanna Arquette, wcielająca się w postać Gabrielle, mimo iż nie kontestuje swoich potrzeb tak głośno jak reszta zespołu, okazuje się największą tajemnicą obrazu, a jej ekscentryczny ubiór i charakterystyczne szyny okalające nogi, powodują, że staje się absolutnym zjawiskiem i ciekawą kontrą dla wiecznie oziębłej Holly Hunter i ociekającej erotyzmem Debory Kary Unger. Największe uznanie należy się jednak odtwórcy roli lidera grupy – Vaughana – którego zagrał, zapomniany już dziś, kanadyjski aktor – Elias Koteas. Guru tej samochodowej sekty jest na tyle charyzmatyczny i do tego stopnia oddany perwersyjnym wojażom, że pozostali członkowie ekipy widzą w nim kogoś na kształt anioła śmierci, a nawet Boga, bo kiedy informuje zgromadzonych o fakcie odtwarzania przez siebie śmiertelnych wypadków komunikacyjnych gwiazd filmu, takich jak chociażby James Dean czy Jayne Mansfield, zyskuje w ich oczach nie tyle pełen szacunek, co wręcz podziw.

„Crash: niebezpieczne pożądanie” – wielka inspiracja dla filmowców

Pomimo licznych kontrowersji i dziennikarskiego bojkotu podczas premiery w 1996 roku, omawiane dzieło Davida Cronenberga zdołało przetrwać próbę czasu i zainspirować kolejne pokolenia filmowców, o czym świadczy chociażby fakt, że bez tego obrazu nie uświadczylibyśmy „Podziemnego kręgu” Davida Finchera czy stosunkowo nowego „Titane” Julii Ducournau. Na pierwszy rzut oka wszystkie te produkcje wydają się totalnie różne, jednak jeśli wziąć pod uwagę wcześniej wspomnianą pesymistyczną wizję przyszłości, gdzie ludzie uzależnieni są od nowoczesności objawiającej się nadmiernym konsumpcjonizmem, wszystko sprowadzi się do wspólnego mianownika, sytuując „Crash: niebezpieczne pożądanie” na miejscu prekursora.

Uznany amerykański krytyk filmowy – Roger Ebert, przy udziale wybitnego reżysera – Martina Scorsese, dokonał wybiórczej selekcji najlepszych filmów lat 90. XX wieku. Obaj twórcy zgodnie uplasowali „Crash: niebezpieczne pożądanie” Davida Cronenberga na ósmym miejscu. Niemiecka krytyczka filmowa, mieszkająca na co dzień w Berlinie – Jessica Kiang, publikująca między innymi w „Variety”, „The New York Times”, „Los Angeles Times” czy „Rolling Stone”, nazwała recenzowaną pozycję „wrakiem wieku”, ponieważ żaden z bohaterów obrazu Davida Cronenberga nie dysponuje ciekawą historią i przeszłością, przez co nie jest w stanie okazać jakichkolwiek ludzkich emocji. Pozostaje jedynie nienasycenie, mechaniczne libido i samochód.

Bibliografia:

Ebert R., „Crash”, [dostęp: 22 maja 2022], Rogerebert