Akira Kurosawa – poszukiwacz piękna z Kraju Kwitnącej Wiśni
Mało kto w XX wieku zasłużył się w promowaniu kultury japońskiej na świecie tak bardzo jak Akira Kurosawa. Filmy nakręcone przez reżysera w jego egzotycznej ojczyźnie, takie jak Rashomon, Siedmiu samurajów czy Ran odnosiły spektakularne międzynarodowe sukcesy, zdobywając rzesze widzów i liczne prestiżowe nagrody. Jednak pomimo komercyjnego potencjału tkwiącego w dziełach Japończyka, artysta zapisał się na kartach historii kina przede wszystkim jako krzewiciel humanizmu i esteta.
Akira Kurosawa – wschodzące Słońce
Akira Kurosawa przyszedł na świat 23 marca 1910 roku w Tokio. Dorastał jako najmłodszy z siedmiorga dzieci w rodzinie o tradycjach samurajskich. Do X muzy przekonał się za sprawą swojego brata, Heigo, który pracował jako narrator rodzimych i zagranicznych produkcji niemych.
W 1927 roku Akira rozpoczął studia malarskie – jego talent plastyczny znajdzie w przyszłości ujście przy rysowaniu pięknych storyboardów do własnych filmów. W 1936 roku zdobył zatrudnienie jako asystent w jednej z japońskich wytwórni kinematograficznych, dzięki czemu zapoznał się z tajnikami warsztatu filmowego. Po kilku latach postanowił spróbować swoich sił jako reżyser, czego owocem była Saga o dżudo (1943).
W początkowym okresie twórczości Kurosawa kręcił głównie dramaty osadzone w realiach powojennej Japonii, takie jak podejmujący problem eskalacji przestępczości Pijany anioł (1948) (film, w którym reżyser po raz pierwszy obsadził swoją aktorską gwiazdę, Toshirō Mifunego). Przełom nastąpił wraz z premierą Rashomonu (1950). Dzieło to, będące fascynującą dywagacją na temat pojęcia prawdy oraz dysponujące oryginalną strukturą narracyjną uzależnioną od punktu widzenia poszczególnych postaci, zdobyło między innymi Złotego Lwa na MFF w Wenecji i Oscara dla najlepszego filmu nieangielskojęzycznego, co otworzyło reżyserowi drzwi do światowej sławy.
Rashomon
Akira Kurosawa – chryzantema i miecz
Dla powojennej kinowej publiczności Zachodu filmy Akiry Kurosawy pełniły podobną funkcję co słynna rozprawa antropologiczna Ruth Benedict Chryzantema i miecz… (1946) – przybliżały i pomagały zrozumieć specyficzną kulturę japońską. Przykładowo, kręcąc popularne widowiskowe dramaty historyczne artysta odwoływał się do silnie zakorzenionego w jego rodzimej kinematografii gatunku ken-geki (opowieści miecza). Modelowym obrazem tego typu było Siedmiu samurajów (1954) – film opowiada o nękanych przez bandę przestępców mieszkańcach pewnej japońskiej wioski, którzy w celu odparcia ataków złoczyńców zatrudniają tytułowych wojowników.
Kolejnym charakterystycznym wzorem kultury japońskiej przywoływanym na ekranie przez Kurosawę było akcentowanie nierozerwalności człowieka z naturą, poprzez częste ukazywanie przyrody. Dotyczyło to nie tylko malowniczych pejzaży, ale także deszczu, wiatru czy mgły. U reżysera wszystkie zjawiska atmosferyczne występowały nieprzypadkowo, a jednocześnie dodawały jego obrazom baśniowej aury.
Akira Kurosawa – Szekspir światowego kina
Ogromna popularność dzieł Akiry Kurosawy wiązała się z faktem, iż artysta umiejętnie łączył tradycję japońską z wpływami europejskimi, czego najlepszym dowodem są jego ekranizacje dramatów Williama Szekspira. W scenerię średniowiecznej Japonii filmowiec z powodzeniem przeniósł Makbeta (Tron we krwi, 1957) i Króla Leara (Ran, 1985), a w czasy jemu współczesne Hamleta (Zły śpi spokojnie, 1960).
Tron we krwi
Innym znanym pisarzem, z dorobku którego czerpał Kurosawa, był Fiodor Dostojewski. Japończyk zapożyczył od Rosjanina psychologiczną przenikliwość, egzystencjonalny niepokój i problemy natury etycznej, którymi tak często „obdarzał” swoich filmowych bohaterów i ich środowisko. W 1951 roku nakręcił adaptację powieści Dostojewskiego Idiota. Ponadto rosyjska literatura dostarczyła artyście inspiracji przy produkcji Na dnie (1957) i Dersu Uzała (1975).
Akira Kurosawa zrealizował w sumie 30 filmów. Do jego ostatnich dzieł należą między innymi poetyckie Sny (1990) („człowiek jest geniuszem, kiedy śni” – mawiał). Najbardziej znany na świecie japoński reżyser zmarł 6 września 1998 roku w wieku 88 lat w mieście swojego urodzenia. Jego twórczość do dziś pozyskuje nowych entuzjastów Kraju Kwitnącej Wiśni.
Literatura:
Katafiasz Olga, Wojnicka Joanna, Słownik wiedzy o filmie. Od braci Lumière do Pedro Almodóvara, Warszawa–Bielsko-Biała 2008.
