Fenomen gwiazd filmowych i ich droga do sławy

Słynny amerykański producent filmowy Samuel Goldwyn zwykł mawiać: „Bóg stwarza gwiazdy. Od producentów zależy, czy je odkryją”. W rzeczywistości osiągnięcie takiego statusu jest skomplikowanym procesem, w którym pozostaje niewiele miejsca na boską ingerencję. To my – widzowie, z pomocą przemysłu filmowego i środków masowego przekazu, jesteśmy odpowiedzialni za kreowanie gwiazd kina.

Jak definiuje gwiazdę filmową Olga Katafiasz, jest to „określenie aktora i aktorki, wyróżnionych nie tylko ze względu na szczególne dokonania artystyczne, ale też z powodu wyjątkowego uznania środowiska i publiczności. Gwiazda filmowa obsadzana jest w głównych rolach w spektakularnych produkcjach filmowych, których powodzenie zależy w dużym stopniu od jej udziału. Pojęcie gwiazdorstwa (ang. starhood, stardom) wiąże się z masowym oddziaływaniem na publiczność, uwielbieniem, jakim darzone są gwiazdy i szczególnym zainteresowaniem, jakie wzbudza ich życie pozazawodowe (tzw. kult gwiazd). Stąd też dbałość producentów i dystrybutorów o odpowiednie wykreowanie czołowych wykonawców, obejmujące zarówno ich artystyczny, jak i prywatny wizerunek, szeroko komentowany przez media”.

„Aktorstwo jest jak halloweenowa maska, którą wkładasz” – River Phoenix

Zasadniczo na każdą gwiazdę filmową składają się: „prawdziwa” osoba, aktor i gwiazda (które kolejno oddziałują na siebie). W przypadku aktorów i aktorek „prawdziwa” osoba znika podczas wykonywania przez nich zawodu. Co więcej, niektórzy artyści umieją poddać swoje cechy fizyczne (takie jak głos czy wygląd zewnętrzny) zjawiskowym transformacjom. Fenomen ten dotyczy tak zwanych „aktorów-kameleonów” jak Jeremy Irons, który przekonująco odegrał podwójną rolę braci bliźniaków-ginekologów w Nierozłącznych (reż. David Cronenberg, 1988), a parę lat później powrócił zmieniony prawie nie do poznania jako Claus von Bülow w Drugiej prawdzie (reż. Barbet Schroeder, 1990).

Częściej jednak aktorzy i aktorki stają się więźniami jednego wizerunku, za każdym razem grając postacie o zbliżonych cechach wewnętrznych i zewnętrznych. Czasami tacy artyści mogą być kojarzeni nawet ze swoim konkretnym wcieleniem. Doskonałym exemplum jest tu Charles Chaplin – mim permanentnie utożsamiany z postacią sympatycznego włóczęgi w meloniku i z laseczką w dłoni. Jeszcze bardziej powszechne są przypadki, w których dany aktor lub aktorka z filmu na film grają jednostki o ustalonym typie osobowości. Przykładowo Humphrey Bogart nieustannie wcielał się w cynicznych „twardzieli” o wrażliwym sercu, Marilyn Monroe była regularnie obsadzana w rolach głupiutkich blondynek gustujących w kosztownej biżuterii, a Woody Allen wciąż grywa neurotycznych żydowskich intelektualistów filozofujących na temat istoty miłości i śmierci.

Humphrey Bogart w filmie Casablanca

Większość aktorów i aktorek nie chce, aby ich zaszufladkowano; starają się oni dywersyfikować typy bohaterów, w których wcielają się na ekranie. Nawet tak zwani „aktorzy charakterystyczni” specjalizujący się w odgrywaniu jednego, ściśle określonego rodzaju ról często zabiegają o możliwość tworzenia różnorodnych kreacji, usiłując w ten sposób poszerzyć swój warsztat aktorski i zarazem zdefiniować swoją osobowość ekranową na nowo. Przykładowo Dustin Hoffman po występie jako gwiazdor TV, przebierający się w damskie stroje we frywolnej komedii Tootsie (reż. Sydney Pollack, 1982), zaskoczył wszystkich widzów przejmującą kreacją mężczyzny cierpiącego na autyzm w Rain Manie (reż. Barry Levinson, 1988).

„Nie jestem aktorką – jestem osobowością” – Marlene Dietrich

Każdy aktor i aktorka pieczołowicie buduje swój wizerunek w ciągu całej kariery, lecz status gwiazdy osiągają tylko nieliczni. Gwiazda filmowa to artysta lub artystka, której osobowość ekranowa góruje nad całkowitą sumą jej osiągnięć. Sposób postrzegania takiej osoby przez publiczność może mieć swoje źródło w jej charakterystycznych rolach, lecz ugruntowuje się on dzięki newsom na temat jej życia prywatnego znajdowanym w prasie czy Internecie. Po „zaistnieniu” na dużym ekranie image gwiazdy kinematograficznego medium jest eksploatowany przez inne środki masowego przekazu, gdzie nabiera nowych znaczeń (zwykle poza kontrolą danego aktora lub aktorki).

Przykładowo na gwiazdorski status Elizabeth Taylor składają się nie tylko filmy artystki, ale również jej wizerunek w mediach. Te ostatnie miały skłonność do przedstawiania jej jako osobę targaną konfliktami – alkoholiczkę z nawracającymi problemami z nadwagą i serią tragicznych bądź nieszczęśliwych małżeństw na koncie. Na popularność Taylor w ostatnim okresie jej życia złożyła się zatem przede wszystkim jej obecność w tabloidach, a nie występy na dużym ekranie; w istocie od 1980 roku aktorka nie zagrała w niczym poza filmami telewizyjnymi i reklamami perfum.

Liz Taylor jako Kleopatra

„Nieważne, co o mnie myślą, ważne, żeby mnie kochali” – Marilyn Monroe

Kluczową rolę w procesie kreowania gwiazd filmowych odgrywa czynnik społeczny. Każde pokolenie ma artystów i artystki, z którymi identyfikuje się w sposób szczególny. Oznacza to, że gwiazdy są swoistym barometrem odzwierciedlającym sytuację społeczno-kulturową danego okresu. Jednocześnie osoba o takim statusie dostarcza swoim wielbicielom symbolicznych rozwiązań w przypadku określonych marzeń i lęków charakteryzujących ich społeczność. Jak powiedział Zbigniew Cybulski: „Przypuszczam, że popularność nie wynika z umiejętności i doświadczenia (oczywiście jest bardzo dobrze, jeśli te sprawy się na siebie nałożą). Wydaje mi się, że popularność to sprawa świadomego, czy nieświadomego […] «powąchania czasu». Po prostu trafienie na masowe zamówienie publiczności, na określony typ lub bohatera”.

Jednakże ci sami odbiorcy, którzy „wybierają” swoje gwiazdy, są także w mocy zdegradować dotychczasowych ulubieńców. Zjawisko takie można zaobserwować wtedy, kiedy artysta lub artystka publicznie naruszy swój wizerunek. Sytuacja taka miała miejsce choćby w przypadku Ingrid Bergman, która niedługo po wcieleniu się w rolę świętej w dramacie historycznym Joanna d’Arc (reż. Victor Fleming, 1948) odeszła od swojego męża i córki, aby związać się z reżyserem Roberto Rossellinim, któremu urodziła nieślubne dziecko.

Podsumowując, prawdopodobnie to Marilyn Monroe najtrafniej określiła fenomen gwiazdorstwa, mówiąc, że „tylko publiczność może wykreować gwiazdę, podczas gdy wytwórnie filmowe starają się zbudować z tego pewien system”. Innymi słowami, gwiazdy dużego ekranu rzeczywiście powstają na skutek aktu tworzenia, lecz niekoniecznie dokonują tego wytwórnie, producenci czy nawet sami aktorzy i aktorki. Jednak kiedy narodziny gwiazdy stają się faktem, studia filmowe usiłują wykorzystać potęgę utalentowanej jednostki i włączyć ją w tryby swojej machiny.

Literatura:

1. Belton John, American Cinema/American Culture, New York: McGraw-Hill 1994.

2. Katafiasz Olga, Gwiazda filmowa, [w:] Encyklopedia kina, red. Tadeusz Lubelski, wyd. II poszerzone, Kraków: Biały Kruk 2010.

Tekst pochodzi z pracy dyplomowej Autorki na kierunku międzynarodowe studia kulturowe pt. “Montgomery Clift, Marlon Brando i James Dean jako ikony buntu w kinie amerykańskim lat 50. XX wieku” (Łódź, 2017