John Wayne – twardziel z Dzikiego Zachodu
John Wayne, grafika Tomasz Owczarek
John Wayne to laureat Oscara za pierwszoplanową rolę w obrazie Prawdziwe męstwo i jedna z najbardziej znaczących ikon kultury popularnej XX wieku. Jego ekranowy wizerunek – nieustraszonego rewolwerowca w kowbojskim kapeluszu i z chustą pod szyją – jest rozpoznawalny dla fanów westernów na całym świecie. W ciągu całej kariery aktor wystąpił w blisko 100 produkcjach tego gatunku.
John Wayne – wschód gwiazdy
John Wayne, właściwie Marion Mitchell Morrison, urodził się 26 maja 1907 roku w Winterset w stanie Iowa (USA). Był synem aptekarza Clyde’a L. Morrisona i jego żony Mary A., należących do wspólnoty prezbiteriańskiej. Przyszły aktor, razem ze swoim młodszym bratem Robertem, dorastał na ranczu oraz w mieście Glendale w Kalifornii.
Będąc jeszcze dzieckiem Wayne otrzymał przydomek „Little Duke” („Mały Książę”), który nawiązywał do jego czworonożnego przyjaciela (psa rasy airedale terier o takim imieniu) i który przylgnął do gwiazdora na całe życie.
John Wayne – droga na Zachód
W 1927 roku John Wayne rozpoczął swoją przygodę z filmem w wytwórni założonej przez Williama Foxa (dzisiejszy 20th Century Fox) i przez ponad dekadę występował zaledwie jako statysta i epizodysta w niewiele znaczących produkcjach. Młodego aktora docenił wreszcie reżyser John Ford, powierzając mu główną rolę w klasycznym westernie Dyliżans (1939) – historii pewnej niebezpiecznej wyprawy grupy białych ludzi przez tereny należące do wrogo nastawionych Indian. Obraz błyskawicznie uczynił z Wayne’a – akcentującego na ekranie takie cechy jak: męskość, tendencje do dominacji, niecierpliwość i szorstkość – prawdziwą gwiazdę gatunku.
John Wayne w filmie Dyliżans
Dyliżans nie był jedynym filmem, na planie którego Wayne spotkał się z Fordem. Owocem ich wieloletniej współpracy było łącznie 17 obrazów, spośród których warto wymienić uznane przez krytykę i publiczność westerny, takie jak: Nosiła żółtą wstążkę (1949), Rio Grande (1950), Poszukiwacze (1956), Konnica (1959) czy Człowiek, który zabił Liberty Valance’a (1962).
Do ugruntowania pozycji Wayne’a jako artysty stworzonego do pracy w scenerii Dzikiego Zachodu przyczynił się także Howard Hawks. Reżyser zapewnił gwiazdorowi miejsce między innymi w obsadzie filmów: Rzeka Czerwona (1948), Rio Bravo (1959) (z którego pochodzi słynna piosenka „My Rifle, My Pony and Me”) i El Dorado (1967).
W 1970 roku „król westernów” (jak również nazywano Wayne’a) otrzymał swojego jedynego Oscara za brawurową rolę jednookiego rewolwerowca Roostera Cogburna, wynajętego przez młodą dziewczynę, która pragnie pomścić śmierć swojego ojca, w filmie Henry’ego Hathaway’a Prawdziwe męstwo (1969). Kreacja aktora zawierała wyraźne elementy autoironii i stanowiła symboliczne podsumowanie jego wszystkich wcześniejszych osiągnięć.
John Wayne w westernie Prawdziwe męstwo
Nie tylko westerny z Johnem Waynem
Wbrew krążącej powszechnie opinii, John Wayne nie był aktorem jednego gatunku. Swoją wszechstronność miał okazję udowodnić między innymi w dramacie wojennym Piaski Iwo Jimy (1949), za który otrzymał swoją pierwszą nominację do Oscara. W jego filmografii znajduje się sporo filmów lotniczych z akcją nierzadko umiejscowioną na tle wielkich konfliktów zbrojnych – między innymi: Latające tygrysy (1942), Noc nad Pacyfikiem (1954) i Na skrzydłach orłów (1957). Gwiazdor miał również okazję zaskoczyć sceptyków swoim talentem do bawienia publiczności w kilku komediach romantycznych i przygodowych.
Ponadto Wayne zajmował się reżyserią. Po drugiej stronie kamery aktor stanął dwukrotnie – realizując dość dobrze przyjęty western Alamo (1960) oraz kontrowersyjne Zielone berety (1968).
Prywatnie gwiazdor był trzykrotnie żonaty i doczekał się łącznie siedmioro dzieci. Otwarcie utożsamiał się z poglądami konserwatywnej Partii Republikańskiej. Zmarł 11 czerwca 1979 roku w Los Angeles (w wieku 72 lat) po wyczerpującej walce z nowotworem. Rok później został pośmiertnie odznaczony Prezydenckim Medalem Wolności przez Jimmy’ego Cartera.
Literatura:
Hoffmann Henryk, Hoffman Katarzyna, Hoffman-Napieralska Beata (red.), Leksykon gwiazd kina amerykańskiego, Agencja Producentów Filmowych, Warszawa 2006.
