Film niemy – etapy rozwoju historii kina
Wczesne etapy historii kina wiążą się głównie z dwoma krajami. Do 1914 roku najważniejszym ośrodkiem filmu była Francja, natomiast po I wojnie światowej Stany Zjednoczone. W pierwszej dekadzie XX wieku zaczyna się również historia kinematografii narodowych.
Francuscy pionierzy w dziedzinie filmu to oczywiście bracia Lumiere oraz Georges Melies. Drugi z wymienionych twórców stworzył podwaliny wielu współczesnych gatunków filmowych, a do historii przeszedł przede wszystkim jako reżyser kina science-fiction.
Wjazd pociągu na stację de La Ciotat (1895)/L. Lumiere
Początki filmu niemego określa się mianem kina jarmarcznego (1895 – 1908), jednak obecnie nazwa ta ma nie tyle charakter wartościujący, ile opisujący. Najnowsze badania nad filmem w żadnej mierze nie deprecjonują bowiem osiągnięć pierwszych dzieł filmowych. Mimo że były to kilkuminutowe rejestracje rozmaitych sytuacji (reżyserowanych lub nie) uważa się je za interesujące etiudy o określonej kompozycji, nastroju i przekazie. Warto jednak pamiętać, że początkowo kina nie posiadały stałych siedzib, a widzowie stali podczas seansów (podobieństwo do widowiska jarmarcznego lub cyrku). Pierwsze stałe kino zwane nickelodeon otworzył Harry Davis w 1905 roku w Pittsburgu. Pojawił się w nim duży ekran i 100 krzeseł, szybko jego śladem poszli również inni przedsiębiorcy.
Historia kina to również dzieje technicznych rozwiązań w filmie. Ważnym krokiem na tej drodze były osiągnięcia Szkoły z Brighton, bowiem to właśnie w obrębie dzieł jej twórców po raz pierwszy pojawiły się zbliżenia, czyli tak zwany wielki plan. Za pioniera artyzmu w kinie uważa się natomiast Davida W. Griffitha, mistrza filmu amerykańskiego. To jemu zawdzięczamy pojęcia montażu i stopniowania napięcia. Niekwestionowane zasługi w rozwoju kina niemego posiadają również twórcy radzieccy, a przede wszystkim Siergiej Eisenstein, wynalazca montażu skojarzeniowego. Lata 20. XX wieku to czas kiedy do głosu w filmie dochodzą kierunki awangardowe – impresjonizm i surrealizm, a więc dzieła Salvadore Dalego i Luisa Buñuela.
Film niemy – kinematografie narodowe
A jak wyglądała historia kina poza Francją i Stanami Zjednoczonymi? Otóż we Włoszech dzieje rodzimej kinematografii rozpoczyna rok 1905 i widowisko historyczne Wzięcie Rzymu. W Danii pierwsze filmy narodowe zaczęły powstawać od 1906 roku, w Polsce od 1907, w Rosji i Szwecji od 1908, natomiast w Niemczech od 1913. Ważne miejsce w ewolucji form filmowych zajmuje Szkoła Włoskich Monumentalistów, czyli dzieła Pierro Fosco, Enrico Guazzoni i Mario Caserini.
Posąg z filmu Cabiria w Muzeum Kina w Turynie
[fot. Jean-Pierre Dalber]
Realizowali oni filmy w plenerze, wykorzystując olbrzymią architekturę, tłumy statystów oraz zwierzęta, np. słonie. Najważniejszym dziełem tej szkoły jest Cabiria P. Fosco. Była to ekranizacja historii rzymskiej dziewczyny porwanej przez Kartagińczyków w czasie wojny punickiej. W filmie wykorzystano trójwymiarowe dekoracje, lampy jako dodatkowe źródło światła w plenerze oraz ruchomą kamerę.
Przed I wojną światową prym w kinie niemym wiodły szkoły europejskie. Oprócz wspomnianych już kinematografii włoskiej i radzieckiej świetne osiągnięcia miały również film francuski, niemiecki oraz kino skandynawskie. W obrębie tego ostatniego wyłoniła się Szwedzka Szkoła Filmowa, sygnowana takimi nazwiskami, jak Mauritz Stiller czy Victor Sjöström. Język filmu zawdzięcza im między innymi nastrojowe pejzaże, skupienie na problematyce moralno-psychologicznej oraz zainteresowanie literaturą.
