Ernst Lubitsch – mistrz wyrafinowanej komedii
Ernst Lubitsch, 1922 r. [Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych]
Ernst Lubitsch – reżyser jednych z najświetniejszych komedii w historii kina – urodził się w Berlinie w 1892 roku, pochodził z rodziny żydowskiego krawca i po ukończeniu szkoły pracował jako księgowy w firmie ojca. Lubitsch od dzieciństwa marzył jednak o karierze scenicznej, uczęszczał zatem na kursy aktorskie, następnie zaś grywał w przedstawieniach Maxa Reinhardta. Od 1914 roku zaczął reżyserować pierwsze filmy.
Ernst Lubitsch – odkrywca Poli Negri
Lubitsch jako reżyser zaczynał od wielkich widowisk kostiumowych. Były to filmy historyczne, ale również kostiumowa egzotyka. Gwiazdą jego dzieł stała się Pola Negri, którą on niewątpliwie odkrył i wylansował. W głośnym wówczas filmie Madame DuBarry (1919) Negri zagrała Marię Antoninę, żonę Ludwika XV, w ostatniej scenie ściętej na gilotynie. Polska aktorka wystąpiła również w takich dziełach Lubitscha, jak Oczy mumii Ma (1918), Carmen (1918), Sumurun (1920) i Dzika kotka (1921). Oczywiście Negri szybko została symbolem wyuzdanego seksu. Lubitsch zabrał zresztą później aktorkę do Hollywood, gdzie pojawiła się ona w jego późniejszym filmie Cesarzowa (1924) jako caryca Katarzyna uwodząca młodego oficera Aleksieja.
Carmen Ernsta Lubitscha z Polą Negri w roli głównej, 1918 r.
Z historycznych filmów Lubitscha warto również wymienić Annę Boleyn (1920) z Henny Porten w roli głównej oraz Żonę faraona (1922) z Lydą Salmonovą.
Niemieckie komedie Lubitscha
W 1922 roku reżyser wyjechał do Ameryki, gdzie zrobił oszałamiającą karierę jako twórca komedii. Pierwsze dzieła z tego gatunku tworzył już w Niemczech, a ich gwiazdą była Ossie Oswalda. Dużym sukcesem okazały się Nie chcę być mężczyzną (1918), Lalka (1919) i Księżniczka ostryg (1919). W filmach tych pojawiły się charakterystyczne dla kina Lubitscha cechy: libertyński humor, cynizm, a także przewrotne traktowanie ról płciowych i społecznych. Reżyser dość śmiało poruszał wątki seksualne, zwłaszcza homoerotyczne. Tendencje te określono później mianem „Lubitsch touch”, czyli „dotykiem Lubitscha”, niepowtarzalnym znamiennym dla niego stylem.
Lubitsch – na podbój Hollywood
Pierwszy film zrealizowany przez Lubitscha w Ameryce nie był oszałamiającym sukcesem. Wprawdzie krytyka przyjęła go życzliwie, ale widzowie nie odnieśli się do dzieła zbyt przychylnie. Wszystko za sprawą nowego wizerunku Mary Pickford w filmie Rosita. Co ciekawe, sama aktorka była tak zawiedziona swoją kreacją, że kazała zniszczyć wszystkie kopie utworu.
Wkrótce reżyser podpisał jednak kontrakt z wytwórnią Warner Brothers i stał się niekwestionowanym mistrzem komedii. Jego filmy opierały się na wątku miłosnych perypetii i były przepełnione zmysłowym, choć ukrytym erotyzmem. W epoce przed wprowadzeniem dźwięku spod ręki Lubitscha wyszły między innymi Wyrafinowana kusicielka (1924), Trzy kobiety (1924) czy So This Is Paris (1926).
Lubitsch nie zamykał się jednak tylko w jednym gatunku. Zrealizował również bowiem dramat Książę student (1927), film historyczny Intrygant (1928) oraz melodramat Wieczna miłość (1929), opowiadający o tragicznej miłości dwojga młodych kochanków.
Ernst Lubitsch – sophisticated Comedy
Największym osiągnięciem Lubitscha było zapoczątkowanie nowego gatunku w kinie, czyli tak zwanej wyrafinowanej komedii. W 1932 roku nakręcił Złote sidła. Film opowiadał o dwojgu oszustów, którzy zatrudniają się u zamożnej wdowy, by zawładnąć jej majątkiem. Sprawa jednak komplikuje się kiedy mężczyzna (Gaston) zakochuje się w pracodawczyni. Niestety ten i kolejny film (Sztuka życia) zostały zablokowane przez amerykańską cenzurę i odsądzone od czci i wiary.
Ninoczka Ernsta Lubitscha z Gretą Garbo, 1939 r.
Do historii przeszły natomiast komedie Lubitscha z wielkimi gwiazdami: Marleną Dietrich i Gretą Garbo. Pierwsza z wymienionych aktorek zagrała w Eskapadzie (1937). Wcieliła się w rolę niewiernej żony, która, znudzona swoim małżonkiem, zdradza go z jego przyjacielem. Greta Garbo z kolei pojawiła się w słynnej Ninoczce (1939). Była to pierwsza komedia, w jakiej zagrała boska Greta, co przyciągnęło do kin tłumy widzów. Tytułowa Ninoczka to agentka KGB, która zostaje wysłana do Stanów Zjednoczonych, by odzyskać rodowe klejnoty Romanowów. Niespodziewanie jednak Nina zakochuje się w hrabim Leonie, będącym w posiadaniu skarbu.
Filmy te wyznaczyły kanoniczny kształt wyrafinowanej komedii. Operuje ona specyficznym typem humoru (niejednokrotnie bliskim cynizmu), skupia się na relacjach erotycznych, a jej bohaterami są najczęściej ludzie z wyższych sfer. Spojrzenie Lubitscha na elity jest niepozbawione ironii. Można powiedzieć, że bezlitośnie demaskuje on wady tej klasy społecznej.
W latach 30. Lubitsch z powodzeniem realizował również musicale. Do historii kina przeszły takie jego obrazy, jak Parada miłości (1929), Monte Carlo (1930) czy Wesoła wdówka (1934).
Praca twórcza reżysera została nagrodzona w 1946 roku Oscarem. Lubitsch zmarł w 1947 roku.
Literatura:
Kino nieme, pod red. T. Lubelskiego, I. Sowińskiej, R. Syski, Kraków 2010 r.
Kino klasyczne, pod red. T. Lubelskiego, I. Sowińskiej, R. Syski, Kraków 2012.
