Ingmar Bergman – skandynawski mistyk

Ingmar Bergman

Bergman to wielki szwedzki reżyser, który w swoich filmach rozważał sprawy ostateczne – śmierć, miłość, sens istnienia. Jego dzieła dociekają istoty spraw metafizycznych i przenika je niemal mistyczna wrażliwość.

Ingmar Bergman urodził się w 1918 roku w Uppsali. Ukończył studia z zakresu literatury i historii sztuki na uniwersytecie w Sztokholmie. Początkowo zajmował się pisaniem scenariuszy do utworów filmowych, po II wojnie światowej zaczął zaś kręcić pierwsze samodzielne utwory. Prawdziwie wielkie filmy Bergmana zaczęły jednak powstawać w latach 50. Powstały wówczas takie dzieła, jak Wieczór kuglarzy, Uśmiech nocy, Siódma pieczęć, Tam, gdzie rosną poziomki.

Pierwszy z tych filmów to wypowiedź na temat losu wędrownego artysty, ubogiego i pozbawionego domu, ale szczęśliwego i dumnego ze swojego statusu. Siódma pieczęć z kolei jest mroczną historią, rozgrywającą się w średniowiecznej Szwecji. Główny bohater, rycerz powracający z krucjaty krzyżowej, spotyka na swojej drodze samą śmierć i gra z nią w szachy o własną duszę.

Film Bergmana pomimo średniowiecznych realiów jest mocno osadzony w klimacie lat powojennych. Powiewają nad nim wątpliwości człowieka porażonego doświadczeniem holocaustu i klimat francuskiego egzystencjalizmu. Bergman nie waha się tu zadawać najtrudniejszych pytań o obecność Boga w świecie pozbawionym współczucia i człowieczeństwa.

Najbardziej realny wymiar ma dla człowieka śmierć – jednocześnie banalna i tragiczna w swoim majestacie. Bergman odważnie zdecydował się na uosobienie śmierci, która pojawia się w filmie jako autonomiczna postać. Siódma pieczęć wyraźnie ukierunkowała również kino Bergmana na zmagania z problematyką religijną. Metafizyczny wymiar życia człowieka to podstawowe zagadnienie w kolejnych filmach skandynawskiego mistrza. Co więcej, chodzi o próbę zmierzenia się z transcendencją z perspektywy agnostycyzmu.

Ingmar Bergman – Tam, gdzie rosną poziomki

Tam, gdzie rosną poziomki

Najbardziej znanym filmem Bergmana jest zaś dzieło Tam, gdzie rosną poziomki (1957Główny bohater utworu to emerytowany profesor medycyny, Isaac Borg, którego w noc przed odebraniem jubileuszowej nagrody nawiedza sen o własnej śmierci. Podczas podróży ze Sztokholmu do Lund odwiedza on miejsca swojego dzieciństwa i młodości, a cała wyprawa odmienia jego spojrzenie na świat. Zimny i skrajnie racjonalny naukowiec uświadamia sobie, że prawdziwe chwile szczęścia w jego życiu należą do odległej przeszłości, kiedy nie był jeszcze owładnięty pragnieniem zysku i kariery, a jedynie patrzył z lubością na zbierającą poziomki ukochaną Sarę. Mimo że odzyskanie utraconego jest już niemożliwe, profesor zmienia się i zaczyna dostrzegać urok odchodzącego życia. Jego dusza pragnie bowiem powrócić tam, gdzie rosną poziomki – do krainy niewinności i sensualnej rozkoszy.

Bergman – studium miłości i śmierci

Szepty i krzyki

Filmy Bergmana to również Jak w zwierciadle, Goście wieczerzy pańskiej i Milczenie. Łączą je motywy miłości, która rani i nieobecności Boga w świecie. Zaznacza się tu również inna cecha Bergmanowskiego kina: jego bohaterowie są zawsze samotni i niezdolni do nawiązania prawdziwej relacji z drugim człowiekiem, choć w rzeczywistości bardzo jej pragną. Przejmujące są także Persona (1966) oraz Szepty i krzyki (1972). W Szeptach reżyser pokazuje historię trzech sióstr, z których jedna jest śmiertelnie chora, a pozostałe przyjeżdżają do niej, by towarzyszyć kobiecie w ostatnich chwilach. Dzieło to stanowi poruszający obraz procesu śmierci i ludzkiej samotności w obliczu rzeczy ostatecznych. Człowiek zostaje zaś ukazany jako twór tragicznie rozdarty między dosłowną biologią własnego ciała i mistyką duszy.

Bergman zmarł w 2007 roku na wyspie Faro, był jednym z największych reżyserów kina.

Literatura:

J. Guze, Wśród bohaterów kina, Warszawa 1983.