Montgomery Clift – tragiczny buntownik wielkiego ekranu

Montgomery Clift, fot. Studio Publicity Still

„Każdy wzorował się na Brando; mniej osób na Clifcie. Ale dla mnie on był wyjątkowym aktorem” – powiedział wielokrotny laureat Oscara, Daniel Day-Lewis. Montgomery Clift był jedną z największych gwiazd Hollywood, a także pierwszym ekranowym buntownikiem lat 50. XX wieku. To właśnie jego nowatorski styl gry stał się inspiracją dla późniejszych odtwórców ról nonkonformistów, między innymi Marlona Brando i Jamesa Deana. Przypominamy nietuzinkową twórczość filmową oraz krótkie i nieszczęśliwe życie gwiazdora…

Montgomery Clift – ze sceny przed kamerę

Edward Montgomery Clift urodził się 17 października 1920 roku w Omaha w stanie Nebraska. Był synem bankiera, Williama Brooksa Clifta, i jego żony, Ethel Fogg. Przyszły aktor przez większość dzieciństwa wychowywał się podróżując ze swoją matką i rodzeństwem po kontynencie europejskim. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych 13-letni Clift otrzymał angaż do sztuki teatralnej As Husbands Go i przez następne lata pracował odnosząc sukcesy na Broadwayu. W 1947 roku wstąpił do nowojorskiego stowarzyszenia Actors Studio, gdzie nauczano aktorstwa według wówczas rewolucyjnej metody opracowanej przez Konstantina Stanisławskiego.

Początek kariery filmowej Montgomery’ego Clifta miał miejsce w 1946 roku, kiedy reżyser Howard Hawks zobaczył aktora na scenie i zaoferował mu rolę kowboja-buntownika w westernie Rzeka Czerwona (1948) obok Johna Wayne’a. Zanim film doczekał się swojej premiery Clift odegrał pierwszoplanową rolę w dramacie wojennym Po wielkiej burzy (1948) w reżyserii Freda Zinnemanna, za którą otrzymał swoją pierwszą z czterech nominacji do Oscara. Realizm, z jakim aktor wykreował swoją postać w tym obrazie sprawił, iż powojenna publiczność nie mogła uwierzyć, że zamiast autentycznego człowieka ogląda na ekranie odtwórcę fikcyjnej roli.

Montgomery Clift w filmie Czerwona Rzeka

Montgomery Clift: Syriusz – najjaśniejsza z gwiazd

Po odniesionym sukcesie rozchwytywany Clift postanowił wziąć karierę we własne ręce – podpisał z wytwórnią Paramount kontrakt na trzy obrazy, na mocy którego przysługiwało mu prawo do wyboru scenariuszy i reżyserów, a także mógł podejmować pracę dla innych studiów filmowych. Umowa ta stanowiła ewenement w zdominowanym przez system studyjny Hollywood i otworzyła aktorowi drzwi do współpracy z najważniejszymi twórcami tamtego okresu.

Reżyser William Wyler powierzył Cliftowi rolę przebiegłego łowcy posagów i kobiecych serc w melodramacie Dziedziczka (1949). Pod kierunkiem George’a Stevensa aktor stworzył pierwszoplanową kreację rozdartego wewnętrznie młodzieńca w filmie Miejsce pod słońcem (1951), w którym partnerowała mu jego wieloletnia przyjaciółka, Elizabeth Taylor. Wraz z Alfredem Hitchcockiem artysta współpracował przy produkcji thrillera Wyznaję (1953), gdzie wcielił się w postać katolickiego księdza, broniącego tajemnicy spowiedzi przed wymiarem sprawiedliwości. Przedstawiciel włoskiego neorealizmu, Vittoria de Sica, powierzył Cliftowi główną rolę w melodramacie Stacja końcowa (1953). Z reżyserem Fredem Zinnemannem aktor spotkał się ponownie na planie dramatu wojennego o ataku na Pearl Harbor, pod tytułem Stąd do wieczności (1953), w którym stworzył portret buntownika i zarazem swoją najbardziej rozpoznawalną kreację.

M. Clift i E. Taylor w filmie Miejsce pod słońcem

Feralny dzień Montgomery’ego Clifta

Dwunastego maja 1956 roku, w przerwie między zdjęciami do filmu W poszukiwaniu deszczowego drzewa (1957), Montgomery Clift uległ poważnemu wypadkowi samochodowemu, który – zdaniem świadków – „cudem przeżył”. Na skutek zderzenia ze słupem telefonicznym aktor doznał wyraźnych okaleczeń twarzy, złamania szczęki i nosa, a jego lewy profil został częściowo sparaliżowany. Osobą, która jako pierwsza udzieliła pomocy uwięzionemu we wraku pojazdu gwiazdorowi była Elizabeth Taylor. Po przeprowadzeniu koniecznej operacji plastycznej, wyraźna zmiana wyglądu zewnętrznego zmartwiła Clifta (okrzykniętego wcześniej „najpiękniejszym mężczyzną w filmach”) tak bardzo, iż usunął ze swojego domu wszystkie lustra.

Po rekonwalescencji aktor kontynuował pracę w Hollywood. Znalazł się między innymi w obsadzie dramatu wojennego Młode lwy (1958) Edwarda Dmytryka. Reżyser Eliza Kazan powierzył Cliftowi główną rolę w Dzikiej rzece (1960). Stanley Kramer obsadził gwiazdora na drugim planie w dramacie sądowym Wyrok w Norymberdze (1961), gdzie w przejmujący sposób zagrał ofiarę nazizmu. Z Johnem Hustonem aktor nakręcił Skłóconych z życiem (1961) – ostatni obraz Clarka Gable’a i Marilyn Monroe, a także zagrał tytułową rolę w filmie biograficznym Doktor Freud (1962).

Montgomery Clift w filmie Freud

Montgomery Clift – z dala od świateł reflektorów

Pomimo iż powypadkowa kariera Montgomery’ego Clifta była w dalszym ciągu doceniana przez krytyków, pogarszający się stan zdrowia artysty, problemy osobiste (głównie spowodowane koniecznością ukrywania swojej orientacji homoseksualnej) oraz uzależnienie od alkoholu i medykamentów osłabiły jego popularność. Aktor zmarł na atak serca 23 lipca 1966 roku w Nowym Jorku w wieku 45 lat. Pozostawił po sobie pełne realizmu filmowe portrety zagubionych młodych ludzi – częściowo owoc ogromnego talentu, częściowo echo własnych życiowych zmagań.

Literatura:

Bosworth Patricia, Montgomery Clift: A Biography, Limelight Editions, New York 2001.

Tekst pochodzi z pracy dyplomowej Autorki na kierunku międzynarodowe studia kulturowe pt. “Montgomery Clift, Marlon Brando i James Dean jako ikony buntu w kinie amerykańskim lat 50. XX wieku” (Łódź, 2017