„Ojciec chrzestny” – arcydzieło kina gangsterskiego
Tytuł: Ojciec chrzestny, Ojciec chrzestny II, Ojciec chrzestny III (The Godfather)
Rok produkcji: 1972, 1974, 1990
Reżyseria: Francis Ford Coppola
Scenariusz: Mario Puzo, Francis Ford Coppola
Muzyka: Nino Rota
Obsada: Marlon Brando, Al Pacino, Robert Duvall, James Caan, Talia Shire, Diane Keaton, Richard S. Castellano, Robert De Niro, John Cazale, Andy Garcia, Sofia Coppola, Eli Wallach i inni
Trylogia Mario Puzo i Francisa Forda Coppoli o włoskim rodzie Corleone to dzieło mistrzowskie w swoim gatunku. Jest zarówno historią wielkiej jednostki, jak i rodziny i przemian dokonujących się w całej Ameryce.
Ojciec chrzestny – opowieść o mafii, rodzinie i Ameryce
Ojciec chrzestny powstał w 1972 roku i niemal natychmiast podbił serca publiczności i krytyków. Film stanowi kwintesencję kina gangsterskiego, a przy tym jest dziełem wielowarstwowym, w którym, niczym w zwierciadle, odbija się nie tylko obraz włoskiej emigracji, ale także ogólnej sytuacji społecznej w USA. Genialnie skonstruowana historia rodziny (i jednocześnie mafii) Corleone skupia się wokół postaci protoplasty rodu – don Vito (w tej roli fenomenalny Marlon Brando) i walki jego synów o utrzymanie pozycji w ciemnym światku. Dzieło zostało nagrodzone trzema Oscarami – dla najlepszego filmu, najlepszego aktora (Marlon Brando) oraz najlepszego scenariusza.
Co ciekawe, kontynuacja sagi – Ojciec chrzestny II, choć wcale nie wybitniejsza od pierwszej części, uzyskała już sześć statuetek, w tym dla najlepszego aktora drugoplanowego – Roberta De Niro. Zagrał on młodego don Vito Corleone, pnącego się po kolejnych szczeblach gangsterskiej drabiny. W 1990 roku powstała część III, przedstawiająca losy starzejącego się Michaela Corleone (Al Pacino) i jego zmagania o legalność mafijnych interesów.
Marlon Brando jako don Vito Corleone
Ojciec chrzestny – mistrzostwo konstrukcji filmu Coppoli
Jedną z najbardziej wyrazistych cech trylogii Ojciec chrzestny jest jej narracyjna pomysłowość. Polega ona na precyzyjnie zaplanowanym przebiegu akcji – każda z części rozpoczyna się doniosłą uroczystością rodzinno-religijną, a kończy krwawą masakrą. Ojca chrzestnego inauguruje słynna scena ślubu córki don Vito Corleone, finalizuje natomiast okrutna rozprawa Michaela z szefami innych mafijnych klanów.
Ojciec chrzestny II rozpoczyna się uroczystością komunijną pierworodnego syna Michaela, w finale zaś na zlecenie don Corleone zostaje zamordowany jego brat Fredo. Początkiem ostatniej części trylogii jest z kolei nabożeństwo kościelne, podczas którego Corleone otrzymuje watykański order za działalność charytatywną, w finale widzimy zaś scenę zamachu na Michaela, który doprowadza do śmierci jego córki.
Owo połączenie religii i zbrodni w The Godfather jest niezwykle znamienne. Ten stan rzeczy osiąga apogeum w Ojcu chrzestnym III, gdy rodzina Corleone robi interesy z samym Watykanem. Ponadto obie wyróżnione przez Coppolę sfery są w filmie mocno powiązane z rodziną. Religijny i rodzinny obyczaj cechuje przerażające zakłamanie, pod ich powierzchnią czai się bowiem mroczne zło. Sam chrzest posiada oczywiście wymiar symboliczny, oznacza swoiste naznaczenie i przynależność do określonej grupy.
Robert De Niro jako Vito Colreone
Pomysłowym i znaczącym rozwiązaniem konstrukcyjnym Ojca chrzestnego jest również wprowadzenie retrospekcji w II i III części dzieła. Dzięki powrotom do przeszłości cała historia zyskuje narracyjną spójność. Cofamy się bowiem do początku XX wieku i poznajemy dramatyczne losy Vito Corleone. Jako dorastający chłopiec traci on na rodzinnej Sycylii całą rodzinę. Ojciec, matka i brat bohatera zostają zamordowani przez bezwzględnego szefa lokalnej mafii, a samemu Vito udaje się zbiec do USA. Ameryka nie okazuje się jednak oczekiwanym rajem. W nowojorskim środowisku włoskiej emigracji panuje bowiem twarde prawo silniejszego, a Vito będzie mógł spokojnie utrzymać swoją rodzinę, dopiero gdy zlikwiduje szefa mafii i sam stanie się ojcem chrzestnym.
Ojciec chrzestny i mafijna rodzina
Ojciec chrzestny precyzyjnie przedstawia obraz struktury mafijnej, nazywanej „rodziną”. Na jej czele stoi „ojciec chrzestny”, który posiada swojego doradcę prawnego – “consigliere” – tę rolę pełni Tom Hagen (Robert Duvall) – adoptowany syn Corleone. Niżej w hierarchii usytuowani są zaś „żołnierze” – osoby wykonujące zadania powierzone im przez przełożonych. Cała historia nie byłaby jednak interesująca, gdyby nie postać centralnego bohatera – don Vito Corleone. Marlon Brando mistrzowsko zbudował charyzmatyczną osobowość „dobrego rozbójnika”, który budzi autentyczny podziw i sympatię widza pomimo dość demonicznej funkcji, jaką pełni w przestępczym świecie. Don Vito jawi się wręcz jako kwintesencja ojcostwa – jest ostoją lokalnej sprawiedliwości i gwarantem praw w świecie skorumpowanych polityków i bezsilnych policjantów. Więzi rodzinne są dla bohatera najwyższą świętością, każdy z członków jego klanu może liczyć na ochronę i pomoc.
Ojciec chrzestny – mityczna opowieść o walce o sukcesję
Ojca chrzestnego można interpretować na wielu różnych poziomach. Jednym z nich jest mityczna historia o wybitnym ojcu i złych synach walczących między sobą o przejęcie władzy. Po zamachu na życie don Vito – Sonny (James Caan) i Michael (Al Pacino) próbują opanować kryzysową sytuację. Kiedy Sonny ginie w wyniku podstępu członków konkurencyjnego klanu, władzę przejmuje Michael.
Al Pacino i Diane Keaton w filmie Ojciec chrzestny
Początkowo kierujący się szczytnymi ideałami nowy ojciec chrzestny szybko staje się wcieleniem bezwzględności i zimnej kalkulacji. Udaje mu się zbudować bardzo silną pozycję swojej mafii, jednak po drodze traci żonę Kay (Diane Keaton), a także każe zamordować własnego brata. W ostatniej części trylogii starzejący się Michael jest już skrajnie osamotniony, a ostatnią ofiarą jego działalności pada jego ukochana córka Mary (Sofia Coppola). Michael Corleone sprzeniewierza się zatem ideałom ojca.
Jego największym marzeniem jest oczyszczenie nazwiska rodziny i wyjście z ciemnych interesów, jednak okazuje się to niemożliwe. Raz popełniona zbrodnia pociąga za sobą bowiem ciąg kolejnych nieszczęść. Ojciec chrzestny jest zatem fatalistyczną opowieścią o odwiecznym uwikłaniu człowieka w zło. Nieprzypadkowo żadna sfera świata nie pozostaje od niego wolna – nawet sam Watykan.
Ojciec chrzestny – Cosa Nostra jako model korporacyjnej Ameryki
The Godfather to film wybitny również ze względu na jego aspekt społeczno-polityczny. Dzieło pokazuje narodziny Cosa Nostry – modelu przestępczego wyrastającego wprawdzie z tradycji sycylijskiej mafii, jednak w praktyce różnego od pierwowzoru. Ojciec chrzestny oddaje mianowicie znaczący kryzys sycylijskiej mafii opierającej się na więziach rodzinnych. Nie mogła ona utrzymać się w Nowym Jorku, gdzie górę nad rodziną przejął interes i zysk płynący z handlu narkotykami.
Cosa Nostra jest tym samym modelem amerykańskiego społeczeństwa. Ojciec chrzestny ukazuje postępujący kryzys rodziny, zapoczątkowany w Stanach Zjednoczonych w latach 40. XX wieku. Przyczyną destrukcji więzi staje się korporacja jako dominujący element gospodarczy. Interes i sukces stają się priorytetami, którym podporządkowane są wszystkie sfery życia jednostki. W nowym ładzie nie ma już zatem miejsca dla jakichkolwiek zasad.
Literatura:
A. Grabicz, Kino, wehikuł magiczny. Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego. Podróż piąta 1974 – 1981, Kraków 2009.
Kino epoki nowofalowej, pod red. T. Lubelskiego, I. Sowińskiej, R. Syski, Kraków 2015.
