Komedia, western, dramat – czyli co to jest kino gatunków?

Western z Garrym Cooperem, 1939 r.

Gatunki filmowe stały się domeną kina amerykańskiego – to bowiem w Stanach Zjednoczonych, kosmopolitycznej ojczyźnie wielu nacji, powstał skodyfikowany system filmów, dzięki któremu zyskały one niezwykłą uniwersalność, stały się czytelne niemal pod każdą szerokością geograficzną.

Gatunek filmowy to zespół dzieł, które posiadają wspólne elementy takie, jak struktura fabuły, typ bohatera, tematyka, nastrój czy czasoprzestrzeń. W podejściu do problematyki gatunku wyróżnia się jednak dwa różne podejścia. Wśród europejskich znawców kina dominuje pogląd, zgodnie z którym gatunek należy definiować ze względu na autora. Jest to więc zespół cech, jakie reżyser realizuje, przekracza lub łamie. Z kolei zgodnie z podejściem amerykańskim, uważa się, że gatunek to po prostu filmy oparte na tym samym wzorcu, czyli dzieła przewidywalne dla widza.

Typologią gatunków filmowych zajmowali się między innymi Andrew Tudor i Jack Shadoian. Ten pierwszy uważał, że gatunek jest po prostu tym, „za co wszyscy go uważamy”. Z kolei Shadoian rozpatrywał gatunek filmowy w odniesieniu do struktury mitu. Według badacza stanowi on zjawisko kulturowe i psychoanalityczne zwierciadło widza. I tak pierwszym gatunkiem amerykańskim był western – jako opowieść o formowaniu się narodu amerykańskiego.

Główne cechy gatunków filmowych

Charles Altman wyróżnił kilka podstawowych cech kina gatunków. Po pierwsze, jest to dualizm, a więc podział świata przedstawionego na dwie opozycyjne siły: dobro i zło. Realizacja tej zasady znajduje odzwierciedlenie w swoistym konflikcie pomiędzy poszczególnymi bohaterami, np. szeryfem i złodziejem, człowiekiem i obcym w science fiction czy jednostką i instytucją. Kolejną cechą kina gatunku jest powtarzalność określonego schematu fabularnego, która powoduje, że niejako od razu znamy zakończenie filmu.

Następnie Altman wyróżnia bardzo ciekawą właściwość gatunku filmowego, czyli kumulatywność. Można powiedzieć, że jest to swoiste nagromadzenie rytualnych zachowań, obrazów i wydarzeń, które powoduje narodziny swoistej mitologii. Inne znamiona gatunku to przewidywalność i nostalgiczność filmu. Ta ostatnia cecha polega na odwoływaniu się do przeszłości, do „illo tempore” – kiedy wszystko miało swój porządek i celowość. Dzięki tej właściwości kina widz może podczas seansu oderwać się od rzeczywistości.

Symboliczność filmu polega natomiast na nagromadzeniu charakterystycznych znaków i symboli. Mogą to być elementy przestrzeni, jak np. miasto w filmie gangsterskim, rekwizyty – np. rewolwer w westernie czy samochód w filmie drogi. Ostatnią wreszcie cechą gatunku jest funkcjonalność, sprowadzająca się do tego, że gatunek filmowy spełnia określoną rolę społeczną, np. rozwiązuje konflikty wewnętrzne widzów lub zaspokaja ukryte pragnienia, przywraca utracony ład.

Można powiedzieć, że każdy z gatunków filmowych opiera się o pewną wizję rzeczywistości i utrwala określony światopogląd. Melodramat poucza na przykład widza o konieczności przestrzegania tradycyjnego systemu wartości. Horror i film science fiction dają odpowiedź na pytanie o przyczyny istnienia zła. Każdy z nich rozwiązuje jednak ten problem inaczej. Horror pokazuje, że źródłem zła są irracjonalne siły i ciemne instynkty, które należy okiełznać, sci fi definiuje zaś powód destrukcji świata jako zlekceważenie praw nauki. Komedia uczy z kolei patrzenia na rzeczywistość z dystansu, bez nadmiernego patosu.

Gatunkowość stała się rozpoznawczą cechą kina amerykańskiego, w Europie dominującą rolę zdobyło natomiast kino autora, a właściwie określonych nurtów i kierunków artystycznych. Warto pamiętać, że film amerykański rodził się w określonych warunkach geograficznych i historycznych – tworzyli go w dużej mierze przybyli z Europy emigranci uczestniczący w procesie formowania się tożsamości narodowej. Na kino amerykańskie złożyła się zatem wielokulturowość, a jednocześnie konieczność wypracowania spójnego, uniwersalnego języka. Trzeba przyznać, że zadanie to powiodło się – amerykańskie gatunki filmowe są niezwykle czytelne i popularne na całym świecie. Przemawiają bowiem głosem zrozumiałym wszędzie i dla każdego.

Literatura:

Charles Altman, W stronę teorii gatunku filmowego, przeł. A. Helman, „Kino” 1987, nr 6.

R. Syska, Początki kina amerykańskiego, [w:] Kino nieme, pod red. T. Lubelskiego, I. Sowińskiej i R. Syski, Kraków 2010.