Top 15 – skandynawskie filmy i seriale kryminalne
Filmy kryminalne ze Skandynawii najczęściej opierają się na rodzimej powieści. Stieg Larsson, Jo Nesbo czy Camilla Lackberg to nazwiska, które wyznaczają kanon tej literatury. Triumfy święcą również ich głośne ekranizacje. Ten nurt skandynawskiej kultury zyskał miano nordic noir.
Kryminał w XXI wieku całkowicie zdominował skandynawskie kino gatunków. Jednak już wcześniejsza epoka filmu miała na swoim koncie znaczące obrazy tego nurtu. Za największy sukces szwedzkiego filmu kryminalnego uchodzi do dzisiaj Człowiek na dachu z 1976 roku, wyreżyserowany przez Bo Widerberga. Obraz powstał na podstawie powieści Maj Sjowall i Pera Wahloo. Rozgrywający się w Sztokholmie film stanowi historię poszukiwania mordercy, ale jednocześnie stanowi krytykę szwedzkich instytucji państwowych tworzących wobec obywateli aparat przemocy.
W kinie duńskim z kolei lata 70. to wielkie triumfy cyklu komedii kryminalnych Erika Ballinga z serii Gang Olsena. Co ciekawe, dopiero trzecia część serii – Gang Olsena jedzie do Jutlandii z 1971 roku spotkał się z wielkim entuzjazmem, zarówno krytyki jak i publiczności. Trzej drobni przestępcy: Egona (Ove Sprogoe), Benny’ego (Morten Grunwald) i Kjelda (Poul Bundgaard) swoimi zabawnymi wadami i nieustannie towarzyszącym pechem podbili serca widzów na całym świecie. Specyficzne duńskie poczucie humoru w połączeniu z kryminalną intrygą na długie lata stały się wyznacznikiem sukcesu tej kinematografii.
Nurt nordic noir, obejmujący zarówno literaturę jak i film skandynawski, nawiązuje oczywiście do tradycji czarnego kina amerykańskiego lat 40. Jednocześnie jednak kryminalna fabuła zostaje tu mocno powiązana z problemami społecznymi charakterystycznymi dla Skandynawii. Bardzo ważną rolę odgrywa również sama sceneria i klimat dalekiej północy: zimowe krajobrazy, otwarta mroczna przestrzeń, deficyt słońca i przewaga ponurego nastroju. Kryminalna intryga służy zaś nie tylko rozwiązaniu interesującej zagadki, ale odsłania paradoksy „skandynawskiego raju”, zasiedlonego przez naprawdę przerażające demony.
Skandynawskie filmy i seriale kryminalne
1. Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet (Män som hatar kvinnor, 2009)
Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet to pierwsza część popularnej trylogii Millennium, opartej na prozie Stiega Larssona. Nagrodzony wyróżnieniem BAFTA film zreazliował Niels Arden Oplev. Głównym bohaterem obrazu jest dziennikarz śledczy, Mikael Blomkvist (Michael Nyqvist), który próbuje rozwikłać zagadkę zaginięcia przed kilkudziesięciu laty pewnej nastolatki. Okazuje się, że jego pomocniczką w rozwikłaniu tajemniczej sprawy zostaje młoda hakerka Lisbeth Salander (w tej roli Noomi Rapace).
2. Dziewczyna, która igrała z ogniem (Flickan som lekte med elden, Millennium part 2, 2009)
Dziewczyna, która igrała z ogniem to wyreżyserowana przez Daniela Alfredsona druga część Millennium. Na Lisbeth nieoczekiwanie pada podejrzenie o zamordowanie dwojga dziennikarzy śledczych. Tym razem Mikael będzie musiał się zaangażować w pomoc dawnej przyjaciółce. Film nie zyskał tak pozytywnych recenzji jak pierwsza część, jednak można tu znaleźć typowy posępny skandynawski klimat, za który widzowie kochają nordic noir.
3. Zamek z piasku, który runął (Luftslottet som sprängdes, 2009)
Zamek z piasku, który runął Daniela Alredsona stanowi ostatnie ogniwo cyklu ekranizacji Stiega Larssona. To dalsza część historii Lisbeth dochodzącej do zdrowia po doznaniu ciężkich obrażeń. Dziewczynę czeka również trudny proces sądowy. Mikael za wszelką cenę próbuje jej pomóc w udowodnieniu niewinności. Przygotowuje demaskatorski artykuł, który odsłoni ciemne mechanizmy działania władzy.
4. Łowcy głów (Hodejegerne, 2011)
Łowcy głów to ekranizacja popularnej powieści Jo Nesbo. Przedsięwzięcia podjął się Morten Tydlum, a w rolach głównych wystąpili Aksel Hennie, Synnove Macody Lund i Nikolaj Coster-Waldau. Roger Brown jest zamożnym biznesmenem, który spełnia wszystkie zachcianki swojej pięknej żony. W rzeczywistości dochody mężczyzny pochodzą jednak z handlu skradzionymi dziełami sztuki. Pewnego dnia ustabilizowane życie Rogera ulega zmianie – ktoś próbuje go zamordować i zamienia egzystencję bohatera w nieustanną ucieczkę.
5. The Killing (Forbrydelsen, 2007 – 2012)
The Killing to wyróżniony nagrodą BAFTA oraz dwoma nominacjami do Emmy skandynawski serial kryminalny. Film doczekał się amerykańskiej wersji, wyświetlanej w Polsce pod tytułem Dochodzenie. Akcja serialu rozgrywa się w Kopenhadze. Główną bohaterką jest pani detektyw Sarah Lund, która próbuje rozwikłać zagadkę tajemniczej śmierci dziewiętnastoletniej dziewczyny. Jej partnerem w dochodzeniu zostaje inspektor Jan Meyer (Soren Malling). Odtwórczyni głównej roli, Sofie Grabol, dostała za swoją kreację nominację do Emmy.
6. Godzina rysia (I Lossens time, 2013)
Godzina rysia to skandynawski film kryminalny w reżyserii Sorena Kragha-Jacobsena. Akcja obrazu rozgrywa się w szpitalu psychiatrycznym. Pracująca z pacjentami psycholożka (Signe Egholm Olsen) postanawia wypróbować nową metodę terapii – każdy z chorych otrzymuje zwierzę, którym ma się zaopiekować. Nieoczekiwanie jeden z pacjentów po tym eksperymencie podejmuje próbę samobójczą, twierdząc, że zrobił to na polecenie Boga. Przestraszona rezultatami leczenia Lisbeth szuka pomocy u kobiety-pastora, Helen (Sofie Grabol). Współpraca obu kobiet prowadzi do zaskakujących wniosków.
7. Bezsenność (Insomnia, 1997)
Bezsenność to głośny film Erika Skjoldbjaerga, którego akcja rozgrywa się w scenerii norweskiego miasteczka. Podczas dnia polarnego zostaje zamordowana młoda dziewczyna. Na miejsce przybywa inteligentny detektyw, Jonas Engstrom (Stellan Skarsgard). Mężczyzna musi zmierzyć się nie tylko z zagadką, ale również z siłami przyrody. W trakcie śledztwa Jonas przypadkowo zabija swojego kolegę.
8. Burza krańców ziemi (Solstorm, 2007)
Solstorm to film w reżyserii Leifa Lindblooma, w którym główną rolę zagrała Izabella Scorupco. Aktorka wcieliła się w prawniczkę, Rebeckę Martinsson, która wraca do rodzinnej miejscowości, by wyjaśnić tajemniczą śmierć miejscowego duchownego. Mężczyzna jest bratem przyjaciółki Rebeki, podejrzanej o dokonanie zabójstwa. Powrót do Kiruny przywołuje bolesne wspomnienia bohaterki z przeszłości.
9. Hipnotyzer (Hypnotisoren, 2012)
Hipnotyzer Lasse Halstroma to szwedzki film kryminalny opowiadający o śledztwie prowadzonym przez komisarza Joona Linna (Tobias Zilliacus). Policjant musi rozwikłać zagadkę brutalnego mordu na całej rodzinie. Jedyny ocalały z masakry nastolatek doznał poważnej traumy i trudno się z nim porozumieć. Komisarz prosi o pomoc znanego psychiatrę Erika Barka (Mikael Persbrandt), który przy pomocy hipnozy ma przywrócić chłopcu pamięć.
10. Tożsamość nieznana (ID:A, 2011)
Tożsamość nieznana Christiana E. Christiansena to skandynawski kryminał, którego główną bohaterką jest Aliena (w tej roli Tuva Novotny). Kobieta traci pamięć i budzi się we Francji, na brzegu rzeki. Obok niej znajduje się walizka wypełniona pieniędzmi. Z powodu języka, jakim się posługuje, bohaterka dochodzi do wniosku, że jest Dunką i aby dojść prawdy o swojej tożsamości musi pojechać do Skandynawii. Z czasem Aliena zdaje sobie sprawę, że ktoś ją śledzi.
11. Dealer (Pusher, 1996)
Dealer Nicolasa Winding Refna to historia handlarza narkotyków, który pewnego dnia zostaje przypadkowo aresztowany. Jego towar przepada, a on sam po wyjściu z więzienia musi jak najszybciej spłacić dług u właścicieli heroiny. Stawką jest życie mężczyzny. Zaczyna się więc szaleńczy wyścig z czasem. W roli głównego bohatera wystąpił Kim Bodnia. Jego przyjaciela Tonny’ego zagrał zaś Mads Mikkelsen. Dealer zapoczątkował skandynawską trylogię filmów o narkotykowych bossach, której kolejne części stanowiły obrazy Krew na rękach z 2004 i Jestem aniołem śmierci z 2005 roku.
12. Most nad Sundem (Bron, 2011 – 2018)
Most nad Sundem to głośny skandynawski serial kryminalny, którego akcja rozrgrywa się na pograniczu szwedzko-duńskim. Oba państwa łączy tytułowy most nad Sundem, gdzie pewnego dnia zostaje znalezione szczątki dwóch ofiar morderstwa: znanego polityka i prostytutki. Śledztwo prowadzi szwedzka policjantka Saga Noren (Sofia Helin) i duński detektyw Martin Rohde (Kim Bodnia).
13. Zabójcy bażantów (Fasandraeberne, 2014)
Zabójcy bażantów to frapujący kryminał Mikkela Norgaarda z 2014 roku. Akcja koncentruje się wokół zagadki sprzed dwudziestu lat. W latach 90. zostaje zamordowane bliźniacze rodzeństwo, a sprawca ujęty. Detektywi Carl Morck (Nikolaj Lie Kaas) i Assad (Fares Fares) postanawiają jednak wznowić śledztwo. Film stanowi drugą część serii nakręconej na podstawie prozy Jussiego Adler-Olsena. Pierwszym dziełem z cyklu była Kobieta w klatce.
14. Wallander (2008 – 2016)
Wallander to skandynawski serial, który powstał na podstawie popularnych powieści Henninga Mankella. Głównym bohaterem serii jest Kurt Wallander (Krister Henriksson), policjant wydziału kryminalnego w małym szwedzkim miasteczku Ystad. Mężczyzna zmaga się z poważnymi problemami osobistymi – jego małżeństwo się rozpadło, córka próbowała się zabić, a u ojca zdiagnozowano chorobę Alzheimera. Komisarz szuka ucieczki w pracy, w której jest nader skutecznym śledczym. Brytyjska wersja serialu dostała aż pięć Nagród Bafta, a odtwórca głównej roli, Kenneth Branagh otrzymał statuetkę Emmy.
15. Układ (Mammon, 2014 –)
Układ to norweski serial, którego głównym bohaterem jest dziennikarz śledczy Peter Veras. Pewnego dnia mężczyzna dostaje informację o nieprawidłowościach finansowych w dużej międzynarodowej korporacji. Po publikacji artykułu na ten temat zamieszany w sprawę brat dziennikarza popełnia samobójstwo. Pięć lat po tych wydarzeniach bohater podejmuje samodzielne śledztwo. Układ został nagrodzony statuetką Emmy za najlepszy serial dramatyczny 2017 roku.
