Top 20 – filmy brazylijskie
Kino brazylijskie rozwijało się w trudnych okolicznościach. Polityczne wstrząsy, zwłaszcza okres władzy wojskowej junty w latach 60. i 70. XX wieku, nie sprzyjały artystycznej wolności. Mimo to w Brazylii powstało wiele wybitnych filmów, a twórcy tacy, jak Glauber Rocha stali się legendą.
Pierwszym brazylijskim filmem był obraz pokazujący plażę w Guanabarze zrealizowany przez A. Sereto w 1897 roku. Już w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku kino to zaczęło się bardzo prężnie rozwijać, a dominującymi produkcjami były filmy kryminalne. W latach 20. i 30. powstawały popularne komedie i filmy sensacyjne, a także kino przygodowe autorstwa Humberto Mauro.
W tym czasie pod wpływem inspiracji europejskimi nurtami sztuki i kina w Brazylii ukształtował się film awangardowy. Z kolei epoka dźwiękowa spowodowała erupcję brazylijskich musicali, zwanych „chanchada”, których ważną częścią były pokazy samby, a specjalizował się w nich Adhemar Gonzaga.
Po II wojnie światowej w Sau Paulo powstała wytwórnia Vera Cruz, która zaczęła realizować popularne filmy brazylijskie wzorowane na produkcjach hollywoodzkich. Jednocześnie rozwijało się kino artystyczne, w którym dominowały inspirowany europejskim neorealizmem obrazy przedstawiające trudną sytuację mieszkańców północnej nieurodzajnej prowincji, zwanej sertao. Z kolei lata 60. otworzyły epokę brazylijskiego „cinema novo”, czyli filmów o wymowie rewolucyjnej – ich najwybitniejszym twórcą był Glauber Rocha.
Gdy w 1964 roku władzę przejęła junta na czele z generałem Humberto de Alencar Castelo Branco, w brazylijskim kinie nastąpił gwałtowny regres, a reżyserzy zaczęli emigrować do innych krajów. Dopiero lata 80. przyniosły ponowne otwarcie na międzynarodowe wpływy, a koniec lat 90. przyniósł spektakularny sukces filmów Waltera Sallesa, zapoczątkowany przez Dworzec nadziei (1998). Ostatnie lata kina brazylijskiego to bardzo dobre obrazy opowiadające o przestępczym obliczu wielkich brazylijskich metropolii.
Filmy brazylijskie
1. Brutalny gang (Ganga Bruta, 1930) – Humberto Mauro
Brutalny gang to niemy film pioniera brazylijskiego kina – Humberto Mauro. Obraz został zrealizowany w pierwszej brazylijskiej wytwórni filmowej Cinedia, której założycielem był Adhemar Gonzaga. Brutalny gang należy do kina przygodowego. Przedstawia historię mężczyzny, który w noc poślubną odkrywa niewierność żony i morduje ją. Bohater zostaje jednak uniewinniony, po czym wyjeżdża na prowincję, gdzie zakochuje się w młodej dziewczynie.
2. Limit (Limite, 1930) – Mario Peixoto
Limit to niemy film-manifest artystycznej grupy z Sau Paulo, zrealizowany przez brazylijskiego malarza i poetę, Mario Peixoto. Dzieło jest utrzymane w konwencji ekspresjonistycznej, stanowi nawiązanie do znanego nurtu w europejskim kinie przedwojennym. Limit to film, którym zachwycili się najwięksi reżyserzy świata, jak np. Siergiej Eisenstein czy Orson Welles. W 2015 roku zajął pierwszą pozycję na liście 100 najlepszych brazylijskich filmów ogłoszoną przez Abbracine – Stowarzyszenie Brazylijskich Krytyków Filmowych.
3. Allo, Allo Brazil! (1935) – Wallace Downey, Adhemar Gonzaga
Allo, Allo Brazil! to film muzyzny w reżyserii Wallace Downey’a i Adhemara Gonzagi. Obraz należy do popularnego gatunku brazylijskiego kina, zwanego chanchada. Filmy tego nurtu to barwne i widowiskowe musicale, oparte najczęściej na melodramatycznej fabule. Ważnymi elementami chanchada są występy tancerzy samby. W Allo, Allo Brazil! wystąpiła gwiazda brazylijskiego tańca, Carmen Miranda. Główny bohater filmu zakochuje się w nieistniejącej piosenkarce z radia, co rodzi szereg zabawnych perypetii.
4. O Cangaceiro (1953) – Lima Barreto
O Cangaceiro z 1953 roku to brazylijski western Limy Barreto, który zdobył wiele międzynarodowych nagród, w tym na Festiwalu Filmowym w Cannes. Dzieło pokazuje barwną kulturę etniczną. Akcja osadzona jest w XVIII wieku, a główny bohater to tytułowy Cangaceiro, czyli bandyta Teodoro, który zakochuje się w porwanej prze jego bandę nauczycielce z małego miasteczka, Oliwii.
5. Susza (Vidas Secas, 1963) – Nelson Pereira Dos Santos
Susza to wybitny film Nelsona Pereiry Dos Santosa, któremu przyznano nagrodę OCIC na Festiwalu Filmowym w Cannes. Dzieło prezentuje poruszającą historię ubogiej rodziny Fabia, żyjącej w cierpiącym z powodu suszy północno-wschodnim regionie Brazylii. Pewnego dnia klan w nadziei lepszego życia postanawia wyruszyć do Sau Paulo. Film powstał na podstawie powieści Gracilliano Ramosa z 1938 roku. Dzieło Pereiry Dos Santosa to sztandarowy reprezentant brazylijskiego nurtu Cinema Nuovo.
6. Karabiny (Os Fuzis, 1964) – Ruy Guerra
Karabiny Guerry to kolejny przykład z kierunku Cinema Nuovo, ukazującego realia życia biednej społeczności Brazylii, a także specyfikę lokalnej kultury. Akcja filmu rozgrywa się w latach 60. w małej brazylijskiej wiosce. Żołnierze wysłani przez rząd mają zabezpieczyć zapasy żywności dla uprzywilejowanej grupy polityków, co doprowadza mieszkańców do głodu. Jeden odważny mężczyzna postanawia podjąć nierówną walkę w obronie wioski. Karabiny, nawiązujące do twórczości Siergieja Eisensteina, zostały odznaczone Srebrnym Niedźwiedziem w Berlinie.
7. Ślubowanie (O Pagador de Promessas, 1962) – Anselmo Duarte
Ślubowanie, również należące do Cinema Nuovo, to nagrodzony Złotą Palmą w Cannes brazylijski film Anselmo Duarte. Dzieło dotyka problemu współistnienia w Brazylii chrześcijaństwa ze specyficzną lokalną kulturą i dawnymi wierzeniami. W pewnym miasteczku zjawia się ubogi mężczyzna, który chce zostawić w kościele przed ołtarzem świętej Barbary krzyż jako wota dziękczynne za uratowanie osła. Odmawiający tej praktyki ksiądz staje w obliczu gniewu miejscowej społeczności.
8. Bóg i Diabeł w Krainie Słońca (Deus e o Diabo na Terra do Sol,1963) – Glauber Rocha
Bóg i Diabeł w Krainie Słońca to film legendarnego brazylijskiego reżysera, Glaubera Rochy. Dzieło pod względem estetycznym nawiązuje z jednej strony do obrazów S. Eisensteina, z drugiej zaś do spaghetti-westernów Sergio Leone. Film opowiada historię Manuela, który wraz z żoną Rosą żyje w skrajnej biedzie w ogarniętym suszą rejonie Brazylii. Pewnego dnia mężczyzna nie wytrzymuje kolejnego oszustwa ze strony szefa i zabija go. Wydarzenie to zapoczątkowuje dramatyczną drogę małżeństwa w kierunku narastającej przemocy. Manuel i Rosa ulegają namowom fanatycznego księdza Sebastiano i dołączają do jego okrutnej bandy. Film Rochy został utrzymany w konwencji przypowieści o rewolucyjnym wydźwięku.
9. Dona Flor i jej dwóch mężów (Dona Flor e Seus Dois Maridos, 1976) – Bruno Barreto
Dona Flor i jej dwóch mężów w reżyserii Bruno Barreto to historia pewnej mężatki, która podczas karnawału w Bahii zostaje wdową. Gdy po roku kobieta powtórnie wychodzi za mąż, zaczyna tęsknić za swoim nieodpowiedzialnym, ale bardzo rozrywkowym mężem. W nocy jego duch nawiedza byłą małżonkę. W rolach głównych zagrali Sonia Braga, Jose Wilker i Nelson Dantas.
10. Bye, Bye Brasil – (1979) – Carlos Dieguez
Bye, Bye Brasil Carlosa Diegueza to brazylijski film drogi. Do wędrownej trupy cyrokowców podróżujących ciężarówką dołącza młody akordeonista Cico ze swoją ciężarną żoną. Mężczyzna zakochuje się w pięknej Salome, wykonującej erotyczny taniec i za pozwoleniem swojej żony, nawiązuje romans z tancerką. Trupa objeżdża brazylijskie miasta i amazońską dżunglę, jednak zainteresowanie ich występami słabnie. W końcu Cico staje przed wyborem – albo porzuci grupę albo jego żona będzie musiała się prostytuować, by zarobić na utrzymanie.
11. Morze róż (Mar de Rosas, 1978) – Ana Carolina
Morze róż brazylijskiej reżyserki i powieściopisarki, Any Caroliny, to czarna komedia z elementami surrealizmu. Film przedstawia historię Felicidate, która morduje swojego męża w hotelowej toalecie, a następnie ucieka wraz z nastoletnią córką, Mafaldą. Podróż dwóch kobiet obfituje w liczne przygody i niebezpieczeństwa. W rolach głównych wystąpili Norma Bengell, Otavio Augusto i Myrian Muniz. Film Any Caroliny zdobył uznanie międzynarodowej krytyki i przyczynił się do promocji kina brazylijskiego po okresie zastoju w latach 70., spowodowanym rządami wojskowej junty generała Branco.
12. Więzienne wspomnienia (Memórias do Cárcere, 1984) – Nelson Pereira dos Santos
Więzienne wspomnienia Pereiry dos Santosa zostały oparte na wspomnieniach brazylijskiego pisarza, Graciliano Ramosa, z jego pobytu w więzieniu. Fabuła koncentruje się wokół biografii literata, począwszy od jego młodych lat, kiedy pracował jako nauczyciel, po aresztowanie za rzekome kontakty z wywrotowymi intelektualistami. W głównego bohatera wcielił się Carlos Vereza.
13. Pixote (1981) – Hector Babenco
Pixote w reżyserii Hectora Babenco to poruszająca historia bezdomnego chłopca żyjącego na ulicach Sau Paulo. Dziecko zostaje wciągnięte w ciemny świat przestępstw, narkotyków i prostytucji. Nie może również liczyć na pomoc policji, która jest częścią całego procederu. W roli głównej wystąpił Fernando Ramos de Silva, który w wieku 19 lat został omyłkowo zastrzelony przez policjanta na ulicach Sau Paulo. Film uzyskał nominację do Złotych Globów, a także otrzymał liczne międzynarodowe wyróżnienia.
14. Dworzec nadziei (Central do Brasil, 1998) – Walter Salles
Dworzec nadziei to odznaczony wieloma prestiżowymi nagrodami film Waltera Sallesa. Obraz jest opowieścią o przyjaźni dziewięcioletniego chłopca i kobiety w średnim wieku, która zajmuje się prowadzeniem korespondencji dla niepiśmiennych więźniów. Osierocone przez matkę dziecko poszukuje ojca. Dworzec nadziei zdobył między innymi Złote Globy, nagrodę BAFTA, Złotego i Srebrnego Niedźwiedzia. Szczczególne uznanie krytyki wzbudziła rola Fernandy Montenegro.
15. W cieniu słońca (Abril Despedacado, 2001) – Walter Salles
W cieniu słońca to kolejne dzieło Waltera Sallesa. Tym razem reżyser przedstawia historię młodego mężczyzny, Toniego Brevesa, który z powodu rodzinnych korzeni jest uwikłany w odwieczną wojnę z sąsiadami. Kiedy bohater przypadkowo spotyka wędrownych cyrkowców, zaczyna marzyć, by porzucić dotychczasowe życie i przyłączyć się do zespołu. W cieniu słońca to hołd Sallesa dla kina Glaubera Rochy.
16. Miasto Boga (Cidade de Deus, 2002) – Fernando Meirelles
Miasto Boga Fernando Meirellesa to obsypany nagrodami portret współczesnej Brazylii. Film przedstawia prawdziwą historię dwóch bohaterów wywodzących się ze slumsów brazylijskiej stolicy. Jeden z nich wchodzi w świat przestępczy, drugi natomiast podejmuje ogromny wysiłek, by zostać fotografem. Miasto Boga to elektryzujący obraz brutalnego świata Ameryki Połduniowej, gdzie skrajna bieda generuje społeczną patologię.
17. Elitarni (Tropa de Elite, 2007) – Jose Padilh
Elitarni to kolejny głośny brazylijski film. Jose Padilh osadza akcję w 1997 roku, w czasie przygotowań Brazylii do wizyty Jana Pawła II. Specjalny oddział policji dowodzony przez kapitana Nascimento (Wagner Moura) czyści slumsy z dilerów narkotykowych. W okrutnym świecie biedoty granice między dobrem i złem ulegają jednak całkowitemu zatarciu. Film został nagrodzony Złotym Niedźwiedziem w Berlinie.
18. Gra (Jogo de Cena, 2007) – Eduardo Coutinho
Gra Eduardo Coutinho to koljena interesująca pozycja brazylijskiego kina. Obraz ma charakter quasi-dokumentu. Prezentuje historię przypadkowej kobiety, która odpowiedziała na ogłoszenie reżysera w prasie i zgodziła się opowiedzieć o swoim życiu. Jej relacja jest następnie odtwarzana przez aktorkę, co doprowadza do powstania tytułowej gry pomiędzy fikcją a rzeczywistością.
19. Droga mleczna (A Via Lactea, 2007) – Lina Chamie
Droga mleczna Liny Chamie to z kolei film kameralny, który porusza problem międzyludzkich relacji. Główni bohaterowie to para skłóconych kochanków. Heitor po burzliwej rozmowie telefonicznej z ukochaną, zagniewany wsiada w samochód, by dotrzeć do niej przez zatłoczone Sau Paulo. Przedłużająca się wyprawa staje się okazją do intymnych przemyśleń. Film nagrodzono specjalnym wyróżnieniem na MFF w San Sebastian.
20. Sąsiedzkie dźwięki (O Som ao redor, 2012) – Kleber Mendonca Filho
Sąsiedzkie dźwięki to film, którego akcja rozgrywa się w ekskluzywnej dzielnicy Recife. Któregoś dnia mieszkańcy otrzymują propozycję ochrony od pewnej firmy. Lokatorzy przestają czuć się bezpiecznie, a w ich relacje wkrada się wzajemna podejrzliwość. Film Klebera Mendonca Filho został nagrodzony na festiwalu w Rotterdamie.
Udostępnij “Top 20 – filmy brazylijskie” swoim znajomym.
Literatura:
Encyklopedia kina, pod red. T. Lubelskiego, Kraków 2010.
