Humphrey Bogart – bohater kontrkultury
Stanowił wyraźną przeciwwagę dla kowbojskiej męskości w stylu Clarka Gable’a. Był wcieleniem twardego mafiosa, ale potrafiącego na zabój kochać kobietę lub poświęcić się dla słusznej sprawy. Antybohater rodem z prozy Ernesta Hemingwaya czy Raymonda Chandlera – oto kreacja, którą stworzył Humphrey Bogart.
Humphrey Bogart – chłopiec z dobrego domu
Humphrey Bogart urodził się w 1899 roku w Nowym Jorku. Pochodził z zamożnej rodziny – jego ojciec był chirurgiem, matka zaś zajmowała się działalnością artystyczną. Młody Humphrey dorastał więc w dostatku, choć, podobno od dziecka, nie lubił dostosowywać się do społecznych reguł. Uczył się w prestiżowej szkole Phillips Academy w Andover, jednak szybko został relegowany. Zaciągnął się wówczas do marynarki wojennej i walczył na frontach I wojny światowej. Pamiątką po tym okresie była blizna nad górną wargą, która stanowiła ślad po rykoszecie pocisku artyleryjskiego. Stała się ona swoistym znakiem rozpoznawczym Bogarta, podobnie jak związana z nią, nieco sepleniąca wymowa.
Po wojnie Bogart zapragnął spróbować swoich sił w profesji artystycznej. Dzięki protekcji Alice Brady dostał posadę asystenta kierownika planu. Poznał wówczas swoją pierwszą żonę, gwiazdę teatralną, Helen Menken. Para wzięła ślub w 1926 roku, ale szybko nastąpiło rozstanie. W międzyczasie Bogart zaczął grywać drobne role teatralne na Broadwayu i w kilku filmach, wcielając się głównie romantycznych młodzieńców. Wkrótce też ożenił się po raz drugi z aktorką Mary Philips. Przełomem w karierze Bogarta była sztuka Skamieniały las, gdzie po raz pierwszy pojawił się w roli czarnego charakteru. Gdy głośnym przedstawieniem zainteresowała się wytwórnia Warner Bros., aktor dostał znaczący angaż w filmie, co otworzyło mu drogę do wielkiej popularności.
Okazało się, że image gangstera jest po prostu stworzony dla Bogarta, dlatego w latach 30. nieustannie pojawiał się na wielkim ekranie właśnie w takiej odsłonie. Nie były to wprawdzie role pierwszoplanowe, jednak dzięki nim gwiazdor utrwalił swój wizerunek w oczach odbiorców. Wystąpił między innymi w obrazach Ślepy zaułek Williama Wylera, Aniołowie o brudnych twarzach Michaela Curtiza czy Burzliwe lata dwudzieste Raoula Walsha.
Humphrey Bogart i czterech wielkich reżyserów
Czarny charakter nie był jednak ostatecznym przeznaczeniem gwiazdora. Humphrey Bogart przeszedł bowiem do historii kina jako bohater skomplikowany, którego wizerunek ukształtowała proza Ernesta Hemingwaya, Dashiella Hammetta czy Raymonda Chandlera. Ten ostatni powiedział o aktorze: „Bogart potrafi być twardy bez pistoletu. Ma również poczucie humoru, które zawiera zgrzytliwy odcień pogardy (…) wszystko co musi zrobić, aby zdominować scenę, to pojawić się”.
A więc – gangster, ale zawsze wierny swoim zasadom, nieco cyniczny, ale jednocześnie gotowy stawić czoła całemu światu w proteście przed nadużyciami władzy – taki obraz gwiazdora powstał za sprawą czterech reżyserów: Walsha, Johna Hustona, Michaela Curtiza i Howarda Hawksa. Twarz „pozytywnego” mafiosa po raz pierwszy Bogart zaprezentował w filmie High Sierra w reżyserii Walsha, z 1941 roku, gdzie zagrał nieco dramatyczną rolę gangstera dokonującego ostatniego skoku. W tym samym roku na ekrany wszedł również świetny obraz Hustona, Sokół maltański, który zapoczątkował amerykański nurt kina noir i jednocześnie uczynił z Bogarta jego ikonę. Gwiazdor wcielił się tu w rolę prywatnego detektywa, Sama Spade’a, który na zlecenie pięknej Ruth Wonderly (Mary Astor) ma rozwikłać zagadkę zniknięcia statuetki tytułowego sokoła. Oprócz twardej osobowości Bogart ujawnił tu swoje bardziej romantyczne oblicze, jego bohater zakochuje się bowiem w niebezpiecznej femme fatale.
Bogart – niezapomniany Rick z Casablanki
Humphrey Bogart i Ingrid Bergman w filmie Casablanca
Z pewnością rolą życia Humphreya Bogarta była jednak kreacja w filmie Casablanca (1942) w reżyserii Michaela Curtiza. Akcja tej klasycznej już dziś pozycji kina rozgrywa się podczas II wojny światowej w tytułowej Casablance, marokańskim mieście kontrolowanym przez kolaboracyjny rząd Vichy. Bogart wcielił się w Ricka, właściciela nocnego klubu, który po latach spotyka nieoczekiwanie swoją wielką miłość (w tej roli Ingrid Bergman), jednak okazuje się, że kobieta jest żoną znanego działacza ruchu oporu.
Film nagrodzono trzema Oscarami, aktor zaś zyskał status niekwestionowanej gwiazdy Hollywood. Bogart w Casablance to prawdziwy twardziel – nieustępliwy, inteligentny, wpływowy, jednocześnie jednak niepoprawny romantyk, bez pamięci zakochany w pięknej Ilsie. Co więcej, wzorem literackich postaci, poświęca swoje osobiste szczęście w imię wyższego celu – ratowania zasłużonego bohatera wojennego.
Humphrey Bogart i Lauren Bacall
W 1938 roku, po rozwodzie z drugą żoną, Bogart poślubił aktorkę filmową, Mayo Methot. Małżeństwo to nie przetrwało jednak długo, para słynęła z gwałtownych kłótni, często pod wpływem alkoholu. Doniesienia ze scen życia małżeńskiego często stanowiły pożywkę dla plotkarskiej prasy. Słynny gwiazdor, będąc jeszcze w związku z Methot, na planie filmu Mieć i nie mieć poznał swoją kolejną miłość, która została jego ukochaną na całe życie. Była to Lauren Bacall, młodziutka modelka i początkująca aktorka.
Humphrey Bogart i Lauren Bacall, 1946 r.
Wspólnie z Bogartem stworzyli niepowtarzalny ekranowy duet. W filmie Howarda Hawksa, opartym na prozie E. Hemingwaya, gwiazdor stworzył kreację właściciela fregaty, Steve’a, który decyduje się pomóc francuskiemu ruchowi oporu. Dziewiętnastoletnia wówczas Bacall wcieliła się w rolę zmysłowej i odważnej Slim. Największą zaletą filmu okazała się właśnie owa para bohaterów, pomiędzy którymi wyczuwało się prawdziwą chemię. Rzeczywiście aktorów połączyło tak płomienne uczucie, że publiczność wybaczyła Bogartowi kolejny rozwód i z entuzjazmem przyjęło nieunikniony ślub z Bacall, który odbył się w marcu 1945 roku.
Co ciekawe, panna młoda w prezencie od małżonka otrzymała bransoletkę z gwizdkiem, co stanowiło nawiązanie do kultowego dialogu z filmu Mieć i nie mieć. W rozmowie tej bohaterka Bacall mówi do Bogarta: „Wiesz, że nie musisz przede mną niczego udawać, Steve. Nie musisz nic mówić, nie musisz nic robić. Nic a nic. Och, może tylko zagwiżdż. Chyba umiesz gwizdać, prawda, Steve? Trzeba po prostu złączyć wargi i dmuchnąć”.
Małżeństwo zamieszkało w Beverly Hills i stworzyło wokół siebie bohemę artystyczną, słynącą z dystansowania się wobec „etatowych” gwiazd. Do najbliższych przyjaciół Bogartów należeli Judy Garland, jej mąż Sid Luft, David Niven i Frank Sinatra. Towarzystwu nadano nawet przydomek „Rat Pack”, a Bogart pełnił rolę przywódcy. Bogie, bo tak powszechnie nazywano gwiazdora, wraz z żoną doczekali się dwójki dzieci – syna Stephena (ur. 1949) i córki Leslie (1952). Często pokazywali się na ulubionej motorówce Bogarta o nazwie „Sluggy” (Ślamazara), ale też spędzali czas w nocnych klubach.
Nadal byli również parą ekranową – zagrali wspólnie w jeszcze kilku filmach. Wielki sen (1946) Hawksa to wybitny obraz, w którym Bogart zagrał prywatnego detektywa, jednak o wyraźnej szlachetności intencji. Bacall wcieliła się z kolei w ochranianą przez bohatera córkę milionera. W duecie pojawili się również w filmach Mroczne przejście (1947) oraz Key Largo (1948). Ten ostatni obraz w reżyserii Johna Hustona to ekranizacja gangsterskiego dramatu Maxwella Andersona.
Humphrey Bogart z rodziną, 1956 r. , fot. Associated Press
Inna twarz Bogarta
Bogart przeszedł do historii jako ikona kina noir, w swoim dorobku miał jednak również nieco inne, choć równie świetne kreacje. Można tu wymienić np. Sabrinę Billy’ego Wildera, gdzie zagrał u boku pięknej Audrey Hepburn, Pustkę Nicholasa Raya czy Huragan na „Caine”, gdzie wcielił się w owładniętego psychozą kapitana statku. Upragnionego Oscara przyniósł natomiast Bogartowi film Afrykańska królowa (1951) Johna Hustona. W tym przygodowym obrazie rozgrywającym się podczas I wojny światowej w Afryce gwiazdor wystąpił wspólnie z wielką Katharine Hepburn. Ostatnim filmem Bogarta był utwór Tym boleśniejszy jest upadek z 1956 roku.
Humphrey Bogart odszedł przedwcześnie, zmarł na raka przełyku w 1957 roku w Los Angeles. Wystąpił w blisko 80 filmach, a amerykański „Entertainment” w 1997 roku umieścił aktora na pierwszym miejscu wśród 100 czołowych gwiazd wszech czasów. Bogart do dziś uznawany jest za ikonę bezkompromisowości, odwagi oraz symbol buntu.
Literatura:
H. Hoffmann, B. Hoffmann-Napieralska, K. Hoffmann, Leksykon gwiazd kina amerykańskiego, Warszawa 2006.
A.H. Petersen, Skandale złotej ery Hollywood, przeł. M. Skowron, Kraków 2015.
