Alfred Hitchcock – znawca człowieczego lęku
Trudno przecenić wkład tego reżysera w historię kina, a szczególnie thrillera psychologicznego i filmu szpiegowskiego. To on doprowadził do perfekcji takie środki kinowego języka, jak suspens, długie ujęcia czy koncepcja bohatera-every mana.
Alfred Hitchcock urodził się w 1899 roku na przedmieściach Londynu. Otrzymał surowe, katolickie wychowanie, którego nie wspominał zbyt dobrze. W dzieciństwie przyszły mistrz kina nabawił się kompleksów i lęków, jakie potem dały o sobie znać w jego filmach. Hitchcock był mianowicie odrzucany przez rówieśników z powodu swojej otyłości. Szczególnie mocno w jego psychice wyrył się zaś incydent z policją: ojciec Alfreda, aby go ukarać za nieposłuszeństwo, zwrócił się do lokalnych funkcjonariuszy prawa, by zamknęli go w więzieniu na 5 minut. Niechęć do umundurowanych mężczyzn w znaczący sposób dała o sobie znać w późniejszej twórczości autora Psychozy. Hitchcock nie od razu jednak pasjonował się kinem, studiował natomiast inżynierię oraz interesował się fotografią. Po zakończeniu edukacji pracował jako inżynier w firmie produkującej kable elektryczne. Podczas I wojny światowej reżyser uniknął poboru do wojska z powodu problemów zdrowotnych.
Zanim Hitchcock stał się reżyserem, zaczął zajmować się literaturą. Pisywał frapujące historie z dreszczykiem, które wkrótce zaczął również publikować. W wieku 20 lat został zatrudniony w brytyjskim oddziale studio filmowego Famous Players-Lasky, gdzie początkowo zajmował się projektowaniem napisów do niemych produkcji, a następnie poznawał wszystkie etapy powstawania filmów. W tym okresie miał również okazję obserwować pracę dwóch wielkich reżyserów: Friedricha Wilhelma Murnaua i Fritza Langa, którzy wywarli olbrzymi wpływ na późniejszą twórczość Hitchcocka.
Alfred Hitchcock – Anglik w Hollywood
Jako samodzielny reżyser filmowy Alfred Hitchcock debiutował w 1927 roku dziełem Lokator, opowiadającym o tajemniczym morderstwie młodej kobiety. Potem nakręcił inne obrazy mieszczące się w konwencji thrillera szpiegowskiego. Do lat 30. filmy te powstawały w Wielkiej Brytanii, dopiero jednak przeprowadzka Hitchcocka do Stanów Zjednoczonych zaowocowała erupcją jego talentu. W Fabryce Snów reżyser zjawił się na zaproszenie Davida Selznicka, a pierwszym dziełem, które powstało z tej okazji była Rebecca (1940), co ciekawe, jedyne dzieło Hitchcocka nagrodzone Oscarem.
Joan Fontaine i Laurence Olivier w filmie Rebeka
Film powstał na podstawie powieści Daphne du Maurier i stanowi doskonałą realizację thrillera gotyckiego. Główną bohaterką jest młoda dziewczyna (w tej roli Joan Fontaine), która wychodzi za bogatego wdowca (Laurence Olivier) i wprowadza się do jego imponującej posiadłości. Wkrótce okazuje się jednak, że w domu obecny jest duch tragicznie zmarłej pierwszej żony. Atmosferę grozy budują w tym dziele środki znane z dziewiętnastowiecznej literatury gotyckiej: tajemnicza przestrzeń zamku, wystrój wnętrz, lustra czy pogodowa aura wichrów i deszczu.
Hitchcock – niedościgniony mistrz grozy
W Hollywood Hitchcock zaprezentował imponujące nowatorstwo formalne. Wypracował środki wyrazu, które stały się niejako jego znakiem rozpoznawczym. Reżyser zastosował na przykład bardzo długie, dziesięciominutowe ujęcia. Właściwie jego filmy składają się zaledwie z kilku ujęć. Niezwykle istotną rolę w dziełach Hitchcocka pełnią detale; najczęściej wokół jednego rekwizytu koncentruje się cała akcja. Postaci w filmach tego twórcy nie są mocno zindywidualizowane, wręcz przeciwnie – posiadają cechy every mana. Bohaterem dzieł Hitchcocka jest zawsze człowiek zwyczajny, który znajduje się w niezwyczajnych okolicznościach i musi stawić czoło mrocznym siłom.
Ingrid Bergman i Cary Grant w filmie Osławiona
Zło i destrukcja sytuują się najczęściej w obrębie ludzkiej psychiki. Paranoja, psychoza, nerwica – to główni wrogowie stabilnego porządku codzienności. Tak było już w takich filmach Hitchcocka, jak np. W cieniu podejrzenia (1943) lub Człowiek, który wiedział za dużo. Do najwybitniejszych obrazów reżysera z lat 40. należy jednak np. Urzeczona (1945). Główną bohaterką jest tu młoda kobieta-psychiatra (w tej roli Ingrid Bergman), która zakochuje się w swoim pacjencie (Gregory Peck). Ingrid Bergman zagrała również w kolejnym dobrym filmie Hitchcocka – Osławiona (1946). W tym thrillerze szpiegowskim aktorka wcieliła się w postać córki faszysty, która za namową agenta wywiadu (Cary Grant), postanawia zaangażować się w dwuznaczną rolę donosicielki. Jednym z ważniejszych obrazów reżysera nakręconych w latach 40. XX wieku był również Sznur, z głośnym wówczas wątkiem homoseksualizmu.
Hitchcock i arcydzieła suspensu
Najbardziej rozpoznawalną techniką filmową Hitchocka stał się suspens, czyli odsunięcie w czasie rozwiązania intrygi, które wprawia widza w niepokojący stan niepewności co do dalszych losów postaci. Co więcej, odbiorca dzieł Hitchcocka przeżywa podwójne katusze, ponieważ dysponuje odrębną świadomością niż bohater – w przeciwieństwie do postaci dostrzega grożące jej niebezpieczeństwo i denerwuje się „za nią”. Sam reżyser zachowuje zaś dystans do postaci, a nawet prezentuje swoistą ironię w stosunku do świata przedstawionego.
Najwybitniejsze dzieła Hitchcocka pochodzą z lat 50. XX wieku. W okresie współpracy z wytwórnią Warner Bros. Reżyser nakręcił Nieznajomych z pociągu (1951). Film opowiada o dwóch przypadkowo poznających się mężczyznach, którzy wzajemnie zobowiązują się do wykonania dla siebie nawzajem osobliwej „przysługi”: zamordowania wroga każdego z nich. Potem powstały takie obrazy, jak Trema (1950), Wyznaję (1953) z Montgomerym Cliftem w roli księdza czy M jak morderstwo (1954).W tym ostatnim Grace Kelly zagrała rolę kobiety, na której życie czyha niegodziwy mąż.
Grace Kelly i James Stewart w filmie Sekretne okno
Okres współpracy Hitchcocka z wytwórnią Paramount otworzył z kolei jeden z najlepszych filmów w jego dorobku, czyli Okno na podwórze(1954). Opowiada on o dziennikarzu (James Stewart), który z powodu złamanej nogi spędza dużo czasu w domu i z nudów zaczyna się interesować swoim sąsiadem. Wkrótce w jego głowie rodzi się podejrzenie, że ten zamordował swoją żonę. James Stewart zagrał również w innym świetnym filmie reżysera, mianowicie Zawrót głowy (1958). Wcielił się w postać prywatnego detektywa zakochującego się w kobiecie próbującej popełnić samobójstwo (Kim Novak). Arcydziełem thrillera szpiegowskiego był natomiast film Północ, północny zachód.
Cary Grant w filmie Hitchcocka Północ, północny zachód
Swoistym zwieńczeniem twórczości Hitchcocka stała się słynna Psychoza (1960) na podstawie powieści Roberta Blocha. Film opowiada o poważnie chorym psychicznie Normanie (Anthony Perkins), który prowadzi mały motel tylko po to, by mordować w nim przypadkowych gości. Po tym dziele powstały z kolei dwa dobre obrazy z piękną blondynką – Tippi Hedren, czyli Ptaki (1963) i Marnie (1964).
Hitch całe życie spędził z jedną kobietą – Almą Reville, która była nie tylko jego małżonką i matką córki Patricii, ale również wierną współpracownicą i pomysłodawczynią wielu ciekawych filmowych rozwiązań. Twórca Psychozy zmarł w 1980 roku w Los Angeles, zrealizował ponad 65 filmów. Nagrodą Akademii za reżyserię został nagrodzony tylko raz – w 1976 roku. Do dziś pozostaje niedoścignionym mistrzem filmowego napięcia i klimatu grozy w filmie.
Literatura:
Kino klasyczne, pod red. T. Lubelskiego, I. Sowińskiej i R. Syski, Kraków 2012.
