Henry Fonda – portret bez upiększeń

Henry Fonda w filmie Pewnego razu na Dzikim Zachodzie

Henry Fonda uznawany jest za jednego z najwybitniejszych aktorów w historii kina. Na przestrzeni sześciu dekad wystąpił w ponad stu filmach i stworzył wiele niezapomnianych kreacji. Nigdy nie porzucił teatru. Świat zapamiętał Henry’ego Fondę jako wielkiego artystę. Rodzina wspomina go jako trudnego człowieka, nieczułego męża i emocjonalnie niedostępnego ojca.

Henry Fonda i teatr

Henry Fonda przyszedł na świat 16 maja 1905 roku w Grand Island, w stanie Nebraska. Dorastał w mieście Omaha. Był nieśmiałym chłopcem, spędzającym czas na zdobywaniu kolejnych sprawności harcerskich. Na dziewczęta nie zwracał uwagi. Zmieniło się to w ostatnich latach szkolnych, gdy Hank Fonda zmienił się w wysokiego, przystojnego młodego mężczyznę. Nabrał wówczas nieco pewności siebie.

Na Uniwersytecie Minnesoty studiował dziennikarstwo. Przerwał studia i wrócił do rodzinnej Nebraski, gdzie przez pewien czas pracował w Retail Credit Company Equifax Inc. Gdy miał dwadzieścia lat, przyjaciółka matki zachęciła go do występu w sztuce Ty i ja, którą wystawiała na deskach Omaha Community Hall. Kobieta nazywała się Dorothy Brando. Była matką Marlona Brando i pierwszą osobą, która dostrzegła potencjał Henry’ego Fondy.

Hank pokochał teatr. Interesowało go wszystko: doskonalenie warsztatu aktorskiego i szczegóły przygotowywania produkcji teatralnych. Jednak dopiero trzy lata po debiucie scenicznym zdecydował związać przyszłość z aktorstwem. W 1928 roku wyruszył na Wschodnie Wybrzeże. W Falmouth, w Massachusetts, dołączył do grupy teatralnej University Players Guild. Poznał tam Margaret Sullavan, która została jego pierwszą żoną, oraz Jamesa Stewarta, z którym połączyła go przyjaźń trwająca przez resztę życia.

W Nowym Jorku Henry był jednym z wielu ambitnych aktorów i nie od razu odniósł sukces. W 1929 zadebiutował na Broadwayu, ale występ w The Game of Love and Death nie okazał się przełomem w aktorskiej karierze. 30 października 1934 roku odbyła się premiera sztuki Farmer bierze żonę. Henry Fonda grał główną rolę. Zachwycił krytyków i publiczność. W 1935 reżyser Victor Fleming zaproponował Henry’emu udział w filmowej wersji Farmera.

Henry Fonda i kino

Fonda szybko zrozumiał specyfikę pracy przed kamerą i dostosował styl gry do wymagań kina. Był powściągliwy, wyrazisty i charyzmatyczny. Po sukcesie filmu Fleminga przyszły kolejne propozycje.

Henry Fonda i Bette Davis w filmie Jezebel

W 1938 roku Henry wystąpił u boku największej ówczesnej gwiazdy, Bette Davis, w dramacie Jezebel – Dzieje grzesznicy. To Bette wybrała Fondę spośród wielu aktorów ubiegających się o rolę Prestona Dillarda. Henry nie zmarnował tej szansy. Po raz kolejny dał się poznać jako aktor niezwykle utalentowany i wszechstronny. Z Bette Davis przyjaźnili się przez 38 lat.

W 1939 zagrał Abrahama Lincolna w reżyserowanym przez Johna Forda dramacie biograficznym Młodość Lincolna. Był to pierwszy z siedmiu filmów, przy których Fonda pracował z Fordem. Kolejnym był słynny obraz Grona Gniewu (1940) – ekranizacja uhonorowanej Nagrodą Pulitzera powieści Johna Steinbacka. Jest to historia rodziny farmerów z Oklahomy i ich zmagań w czasach wielkiego kryzysu. Henry stworzył tu wyjątkową kreację. Po raz pierwszy nominowano go do Oscara. Rola w Gronach gniewu ugruntowała pozycję Fondy w Hollywood. Darryl Zanuck z wytwórni Twentieth Century Fox namówił aktora do podpisania siedmioletniego kontraktu.

W latach 40. Henry pracował bez wytchnienia. Występował w komediach, takich jak Lady Eve (1941) z Barbarą Stanwyck czy The Male Animal (1942) z Olivią de Havilland. Był także cenionym aktorem dramatycznym. Często pojawiał się w westernach, między innymi w znakomitym filmie Zdarzenie w Ox-Bow (1943) oraz w obrazie zatytułowanym Miasto bezprawia, gdzie zagrał legendarnego Wyatta Earpa. W czasie II wojny światowej odbył służbę w marynarce wojennej. Przyznano mu medal zwany Brązową Gwiazdą. Jest to odznaczenie Sił Zbrojnych Stanów Zjednoczonych przyznawane za bohaterską postawę w obliczu wroga. Wojenna przerwa nie zaszkodziła karierze Fondy.

W kolejnej dekadzie Henry Fonda wciąż był na szczycie – jako gwiazda Hollywood i duma teatrów broadwayowskich. Na Broadwayu wystąpił między innymi w sztuce Mister Roberts. Za rolę Douglasa Robertsa otrzymał nagrodę Tony. Na początku lat 50. wyruszył w trwające niemal rok tournée z przedstawieniem Point of no return. Przez następne lata był w ciągłych rozjazdach.

W 1955 roku ponownie współpracował z Johnem Fordem, tym razem na planie ekranizacji wojennego komediodramatu Mister Roberts. Raz jeszcze zagrał tytułowego bohatera. Rok później wystąpił jako Biesuchow w adaptacji słynnej powieści Lwa Tołstoja, zatytułowanej Wojna i pokój. Partnerowała mu Audrey Hepburn. W tym samym roku Alfred Hitchcock powierzył Fondzie rolę w filmie Niewłaściwy człowiek.

Henry Fonda w filmie Niewłaściwy człowiek

Rok 1957 okazał się dla Henry’ego Fondy szczególny. Aktor był od pewnego czasu pod wrażeniem sztuki Reginalda Rose’a, przedstawiającej historię dwunastu przysięgłych, decydujących o winie młodego chłopaka oskarżonego o morderstwo. Jeden z przysięgłych namawia pozostałych do ponownego przeanalizowania dowodów i przedstawionej wersji zdarzeń. W 1957 Henry Fonda był producentem ekranizacji 12 gniewnych ludzi. Zagrał też główną rolę – Przysięgłego numer 8. Reżyserii podjął się Sidney Lumet. 12 gniewnych ludzi to wybitny dramat sądowy, stanowiący wnikliwe studium ludzkiej psychiki. Obraz nominowano w kilku kategoriach do Oscarów i Złotych Globów. Dziś jest uważany za jedno z największych osiągnięć amerykańskiej kinematografii.

W kolejnych latach Henry Fonda stworzył wiele znakomitych kreacji. Lata 60. to pasmo sukcesów. Warto wspomnieć o jego rolach w Burzy nad Waszyngtonem (1962) Otto Premingera, Czerwonej linii (1964) Sidneya Lumeta czy Pewnego razu na Dzikim Zachodzie (1968) w reżyserii Sergio Leone.

W 1974 roku aktor wystąpił w produkcji telewizyjnej Clarence Darrow. Po raz kolejny zachwycił krytyków. Dwa lata później zagrał w dramacie wojennym Bitwa o Midway. W 1981 Henry Fonda przyjął rolę w ekranizacji dramatu Ernesta Thompsona. Nad Złotym Stawem to opowieść o emerytowanym profesorze, który spędza lato w domku nad jeziorem. Towarzyszy mu żona. Z okazji urodzin głównego bohatera nad jezioro przybywa z wizytą jego córka. Ojciec próbuje porozumieć się z młodą, znerwicowaną i zbuntowaną kobietą. Okazuje się to jednak niezwykle trudne.

Film odniósł sukces komercyjny i został uznany za wielkie osiągnięcie artystyczne. W Nad Złotym Stawem partnerowała Henry’emu znakomita Katharine Hepburn. Oboje stworzyli niezapomniane, nagrodzone Oscarami kreacje. Niepokorną Chelsea zagrała Jane Fonda. Jej prywatne relacje z ojcem – wielkim Henrym Fondą – były znacznie bardziej skomplikowane niż te przedstawione w filmie Marka Rydella.

Henry Fonda w Bitwie o Midway

Henry Fonda – życie

Henry Fonda był cenionym aktorem, oddanym swojej pracy w teatrze i przed kamerą. Zdobył wiele nagród i stworzył szereg kreacji, które zapewniły mu miejsce w historii kina. Życie rodzinne zeszło na dalszy plan.

Pierwszą żoną Fondy była koleżanka z grupy teatralnej University Players Guild. Piękną Margaret Sullavan interesował się także James Stewart, jednak aktorka wybrała Hanka. Małżeństwo z temperamentną Margaret przetrwało zaledwie dwa miesiące (rozwód sfinalizowano w 1933 roku, po dwóch latach od ślubu), natomiast James pozostał najlepszym przyjacielem Henry’ego. Była to jedna z najtrwalszych przyjaźni w Hollywood.

W 1937 roku Henry Fonda poślubił Frances Ford Seymour Brokaw, wdowę po majętnym przemysłowcu. Frances miała córkę z poprzedniego małżeństwa. Para doczekała się także dwójki wspólnych dzieci: urodzonej w 1937 roku Jane oraz Petera, który przyszedł na świat trzy lata później. Małżeństwo nie było szczęśliwe. Było to związane przede wszystkim z częstą nieobecnością Hanka, który odbywał służbę w marynarce, potem podróżował między Las Angeles a Nowym Jorkiem lub wyruszał w tournée po całym kraju. Ponadto Frances cierpiała na depresję lub psychozę maniakalno-depresyjną.

Henry Fonda z córką Jane, 1943 r.

W 1948 roku Fonda nawiązał romans z dwudziestoletnią Susan Blanchard, która zasłynęła później jako producentka teatralna i autorka tekstów piosenek. Aktor poinformował żonę o złożonym pozwie rozwodowym i planach poślubienia Susan. Frances załamała się i zgłosiła do szpitala psychiatrycznego Austen Riggs. Tam, 14 kwietnia 1950 roku, popełniła samobójstwo. Henry zorganizował skromny pogrzeb, na którym obecny był tylko on i matka Frances. Przebywającej w szkole z internatem Jane przekazano wiadomość o śmierci matki, zatajając przyczynę. Prawdę przedstawiły media. Dla młodziutkiej Jane było to traumatyczne doświadczenie.

Związek z Susan Blanchard zakończył się rozwodem w 1956. Kobieta była zmęczona życiem z mężczyzną starszym, wymagającym i pochłoniętym pracą. Kolejne małżeństwo Fondy, z włoską arystokratką Afderą Franchetti, również było nieudane. Audrey Hepburn przedstawiła ich sobie na planie Wojny i pokoju. Pobrali się w 1957 i rozstali cztery lata później.

Dopiero ostatni związek Henry’ego Fondy okazał się trwały. Aktor poślubił Shirlee Adams (byłą stewardessę i modelkę) w 1965 roku. Jane Fonda poznała macochę lepiej na planie Nad Złotym Stawem. Praca nad tym filmem stanowiła dla Henry’ego i Jane nie tylko wyzwanie aktorskie, ale i emocjonalne.

Dziewczyna przez całe życie próbowała zbliżyć się do ojca. Wierzyła, że na jego miłość musiała zasłużyć. Jane i jej brat, Peter, zapamiętali Henry’ego jako człowieka skupionego wyłącznie na sobie i swojej pracy, egoistę, mężczyznę chłodnego i nieprzystępnego, niezdolnego do okazywania miłości i czułości. Patriarcha rodu wybitnych aktorów, wielki Henry Fonda, potrafił wcielić się w każdą postać, ale nie umiał być ojcem. Dopiero pod koniec życia gotów był nawiązać z córką i synem dialog, okazać im odrobinę ojcowskiej miłości. Choć udało im się porozumieć, nie mieli już czasu na stworzenie stabilnej, zdrowej relacji.

Podczas wspólnej pracy Jane ujrzała ojca w innym świetle: ,,To, jak mój ojciec stał się człowiekiem otwartym na miłość i mniej zagniewanym, ma związek z Shirlee… Żałuję, że nie był w takim związku wcześniej. Pewnego dnia zobaczyłam Shirlee stojącą za jego krzesłem i nagle uderzyło mnie, dlaczego oni tak się kochają. Oboje są w gruncie rzeczy prostymi, skromnymi ludźmi ze Środkowego Zachodu”.

Henry Fonda odszedł 12 sierpnia 1982 roku.

Literatura:

Peter Collier, The Fondas: A Hollywood Dynasty, Putnam 1991

Devin McKinney, The Man Who Saw a Ghost: The Life and Work of Henry Fonda. St. Martin’s Press, 2012