Polskie filmy wojenne – TOP 20 produkcji
Polskie kino wojenne ma bardzo długą tradycję. Już w dwudziestoleciu międzywojennym powstawały filmy oparte na historii najnowszej: I wojny światowej, a zwłaszcza wojny z bolszewikami. Obrazy te umacniały poczucie narodowej tożsamości, choć pełniły również funkcje propagandowe. Po 1945 roku tematyka wojenna w polskim kinie okazała się zaś szczególnie newralgiczna. W okresie stalinizmu opowiadanie o II wojnie światowej bez rażącego zakłamywania faktów było niemożliwe: tematy Powstania Warszawskiego, polskiego państwa podziemnego, a także ataku Armii Czerwonej na wschodnie ziemie Rzeczpospolitej nie istniały w oficjalnym dyskursie. Dopiero nadejście Odwilży zaowocowało stopniowym odkłamywaniem historii najnowszej, za co zabrali się twórcy Polskiej Szkoły Filmowej z Andrzejem Wajdą i Andrzejem Munkiem na czele.
Polskie filmy wojenne, najczęściej skoncentrowane wokół ostatniego światowego konfliktu zbrojnego, prezentują bardzo zróżnicowaną narrację o tamtych wydarzeniach. Obejmują bowiem nie tylko epizody batalistyczne, ale także tematykę obozową oraz szczególnie bolesny w naszym kraju temat holocaustu. Warto pamiętać, że to właśnie polska reżyserka, Wanda Jakubowska, zapoczątkowała w światowym kinie nurt opowieści o Zagładzie, kontynuowany potem przez twórców takich, jak na przykład Steven Spielberg. Przedstawiamy nasz wybór 20 najlepszych polskich filmów wojennych.
Polskie filmy wojenne
1. „Cud nad Wisłą” (1921)
Najsłynniejszy przedwojenny polski film wojenny – niemy „Cud nad Wisłą” w reżyserii Ryszarda Bolesławskiego. To kinowa rekonstrukcja wojny polsko-bolszewickiej, zrealizowana niemal na gorąco, tuż po zwycięstwie Józefa Piłsudskiego nad Sowietami. Akcja filmu rozgrywa się w ciągu ośmiu miesięcy poprzedzających bitwę warszawską: od Wigilii 1919 roku do sierpnia 1920. Wątek narodowy i batalistyczny przeplata się z motywem miłości dwóch par, które w finale mogą zawrzeć szczęśliwe małżeństwa. W rolach głównych wystąpili: Jerzy Leszczyński, Jadwiga Smosarska, Władysław Grabowski i Anna Belina. Obrazowi przyświeca idea solidarności wszystkich stanów w obliczu zagrożenia – pokazuje się zarówno bohaterów o rodowodzie szlacheckim, jak i chłopów. Co ciekawe, na końcu umieszczono autentyczne zdjęcia Piłsudskiego ukazujące wręczenie mu buławy marszałkowskiej.
Na uwagę zasługują świetnie zrealizowane sceny batalistyczne, które zdradzają talent Bolesławskiego. Wybitny polski reżyser zrealizował w kraju jedynie „Cud nad Wisłą”, natomiast potem kontynuował swoją karierę w Stanach Zjednoczonych, gdzie nakręcił między innymi takie przeboje, jak „Malowana zasłona” (1934) z Gretą Garbo czy „Ogród Allacha” (1936) z Marleną Dietrich.
2. „Ostatni etap” (1947)
Ten polski film wojenny zapoczątkował w kinie temat holocaustu. Paradokumentalny „Ostatni etap” został zrealizowany przez byłą więźniarkę hitlerowskiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau, Wandę Jakubowską. Pokazywane w filmie sceny powstały na podstawie osobistych wspomnień reżyserki lub zasłyszanych przez nią historii. Samej Jakubowskiej udało się bowiem przetrwać piekło obozu w uprzywilejowanych warunkach, w gospodarstwie rolnym pod Oświęcimiem. „Ostatni etap” ukazuje straszne losy więźniarek i niewyobrażalną obozową rzeczywistość: wszechobecność przemocy, śmierci i upadku ludzkiej godności. Film Jakubowskiej wyznaczył kanon opowiadania o holokauście na całym świecie i wszystkie późniejsze filmy o tej tematyce odwołują się do tego obrazu, zwłaszcza w scenach zbiorowych apeli. W rolach głównych wystąpiły: Aleksandra Śląska, Barbara Drapińska, Barbara Rachwalska, Antonina Gordon-Górecka i Alina Janowska.
„Ostatni etap” zyskał wielkie międzynarodowe uznanie, choć nie należy zapominać o elementach propagandowych bardzo mocno podkreślanych w filmie. Komunizm rysuje się tu jako jedyna nadzieja na przyszłość, a działanie w komunistycznym ruchu oporu jest poczytywana za jedną z największych zalet. Warto podkreślić dbałość o faktograficzną stronę filmu: zdjęcia kręcono w Oświęcimiu, a aktorki występowały w autentycznych obozowych pasiakach.
3. „Zakazane piosenki” (1946)
Pierwszy polski film zrealizowany po II wojnie światowej i jednocześnie dzieło upamiętniające wojenną Warszawę. „Zakazane piosenki” Leonarda Buczkowskiego z głównymi rolami Danuty Szaflarskiej i Jerzego Duszyńskiego to opowieść o losach jednej z polskich rodzin w trudnym czasie niemieckiej okupacji. Historia została opowiedziana za pomocą popularnych wojennych melodii, tytułowych „zakazanych piosenek”, ułatwiające Polakom przetrwanie gehenny. To utwory wykonywane przez uliczne kapele, które niejako relacjonują widzom przebieg wydarzeń od klęski wrześniowej („Dnia pierwszego września, roku pamiętnego…”) do wyzwolenia stolicy („Serce w plecaku”). Polskie piosenki zostają tu zderzone z niemieckimi motywami muzycznymi, zwłaszcza z wszechobecnym hymnem „Heili, heilo!”.
Scenariusz do „Zakazanych piosenek” napisał Ludwik Starski, słynny przedwojenny twórca, który miał na swoim koncie między innymi jeden z największych przebojów polskiej komedii dwudziestolecia: „Piętro wyżej”. Oprócz autentycznych utworów z okresu okupacji w filmie usłyszymy również melodie specjalnie napisane do filmu, jak „Warszawo ma..”.
4. „Ulica Graniczna” (1948)
Wzruszający polski film wojenny w reżyserii Aleksandra Forda: „Ulica Graniczna”. To opowieść o holocauście widzianym oczami dzieci. Mali bohaterowie tej historii mieszkają w jednej warszawskiej kamienicy przy ulicy Granicznej. Po wybuchu II wojny światowej i utworzeniu w stolicy getta ojciec Jadzi, doktor Białek próbuje ukryć swoje żydowskie korzenie. Niestety prawda wkrótce wychodzi na jaw, a rodzice Fredka podpisują volkslistę i zajmują jego mieszkanie. Dzieci obserwują rozmaite postawy dorosłych wobec wojny i moralnych wyborów.
„Ulica Graniczna” to film, który odważnie podejmował nie tylko temat Zagłady, ale także skomplikowanych relacji polsko-żydowskich. Z tego powodu jego realizacja była trudna. Scenariusz napisał Ford we współpracy z Ludwikiem Starskim i Janem Fethke. Pomimo wyraźnych usterek, zwłaszcza w obrębie niefortunnego obsadzenia niektórych aktorów z przedwojennych komedii w rolach dramatycznych na uwagę zasługują przede wszystkim sceny ukazujące powstanie w getcie warszawskim, zwłaszcza śmierć krawca Libermana (Władysław Godik). Wrażenie robi również muzyka, której żydowskie motywy skomponował Henoch Kon. W filmie zagrali między innymi Maria Broniewska, Tadeusz Fijewski, Stefan Śródka, Jerzy Złotnicki i Mieczysława Ćwiklińska.
5. „Kanał” (1956)
Arcydzieło Polskiej Szkoły Filmowej – „Kanał” Andrzeja Wajdy przedstawiający tragiczne losy młodych uczestników Powstania Warszawskiego. Akcja filmu rozgrywa się w 56. dniu zrywu przeciwko niemieckiemu okupantowi, pod koniec września 1944 roku. Kompania porucznika Zadry (Wieńczysław Gliński) ma zamiar przedostać się kanałami z Mokotowa do Śródmieścia. Podczas marszu oddział się rozdziela. Rannego Koraba (Tadeusz Janczar) prowadzi zakochana w nim łączniczka Stokrotka (Teresa Iżewska). Film powstał na podstawie opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego.
„Kanał” początkowo odrzucony przez polską publiczność ze względu na deheroizację powstańców, z czasem zyskał miano jednego z najważniejszych polskich filmów. Obraz został nagrodzony na Festiwalu w Cannes Srebrną Palmą, ex aequo z „Siódmą pieczęcią” Ingmara Bergmana. Wojenny film Wajdy posiada wyraźne inspiracje francuskim egzystencjalizmem i do dziś wywiera na widzu ogromne wrażenie.
6. „Eroica” (1957)
Kolejny wybitny polski film wojenny – „Eroica” Andrzeja Munka. To składający się z dwóch nowel: „Scherzo alla polacca” rozgrywającej się podczas Powstania Warszawskiego oraz „Ostinato lugubre”, której akcja toczy się w niemieckim Oflagu, gdzie przebywają polscy żołnierze wzięci do niewoli podczas kampanii wrześniowej. Bohaterem pierwszej części filmu jest niejaki Dzidziuś Górkiewicz (w tej roli Edward Dziewoński), który początkowo sceptyczny wobec powstania, ostatecznie podejmuje się wykonania bardzo niebezpiecznej misji zwiadowczej. Z kolei drugi, niezwykle ponury w wymowie epizod wojenny pokazuje polskich żołnierzy w hitlerowskiej niewoli na granicy załamania nerwowego. Jedyną nadzieją jest dla nich legenda zbiegłego porucznika Zawistowskiego (Tadeusz Łomnicki).
„Eroica” stanowiła odpowiedź na „Kanał” Wajdy, prowokując dyskusję o polskim bohaterstwie i przemilczanych przez oficjalną narrację elementach każdej wojny: ludzkich słabościach, załamaniu i pragnieniu normalności. W przeciwieństwie do reżysera „Popiołu i diamentu” Munk zamiast romantyzmu posługuje się ironią i groteską. Tytuł filmu stanowi zaś nawiązanie do III Symfonii Ludwiga van Beethovena.
7. „Westerplatte” (1967)
Film ukazujący przebieg dramatycznej siedmiodniowej walki na Westerplatte we wrześniu 1939 roku, obraz właśnie o tym tytule w reżyserii Tadeusza Różewicza. Scenariusz napisał Jan Józef Szczepański. Film pokazuje heroiczną walkę polskich żołnierzy pod dowództwem majora Henryka Sucharskiego z niemieckim najeźdźcą, atakującym z morza i z lądu. Akcja obrazu koncertuje się wokół sporu postaw dwóch dowódców garnizonu: racjonalnego Sucharskiego (w tej roli Zygmunt Hübner), który chce przede wszystkim ocalić żołnierzy i jego zastępcy kapitana Franciszka Dąbrowksiego (Arkadiusz Bazak), pragnącego zachować symbol Westerplatte jako przyczółka narodowej walki z wrogiem aż do końca. Pragmatyzm kontra romantyzm to dwie ideowe drogi polskiego powojennego patriotyzmu, a twórcy bardzo trafnie zarysowali je w filmie.
„Westerplatte” to polski film wojenny pokazujący grozę bezpośredniej walki z wrogiem i towarzyszące jej uczucia: strach, nadzieję, gniew i wściekłość. Obraz ma charakter paradokumentalny. Rozpoczyna go i kończy motyw ciszy – najpierw zwiastującej narastające zagrożenie, a w finale kapitulację.
8. „Jak rozpętałem II wojnę światową” (1970)
Polski film o wojnie – choć komediowy: „Jak rozpętałem II wojnę światową” w reżyserii Tadeusza Chmielewskiego z główną, niezapomnianą rolą Mariana Kociniaka. Franek Dolas, szeregowy polskiej armii, po suto zakrapianej imprezie budzi się w pociągu. Jeden nieopatrznie oddany strzał… i wojna gotowa. Film pokazuje przezabawne perypetie bohatera w rozmaitych wojennych okolicznościach. W trzech częściach filmu mamy okazję śledzić przygody Franka Dolasa w obozie jenieckim, a także w kilku krajach Europy, a nawet w Afryce. Wszędzie dziarski żołnierz daje się we znaki wrogowi, a przy okazji ujawnia narodowe przywary poszczególnych nacji.
Film „Jak rozpętałem II wojnę światową” powstał na podstawie powieści Kazimierza Sławińskiego „Przygody kanoniera Dolasa” z 1967 roku. Film zdobył niesłychaną popularność, w kinie obejrzało go osiem i pół miliona widzów, a dziś należy do klasyki, uwielbianej i często powtarzanej w różnych stacjach telewizyjnych.
9. „C. K. Dezerterzy” (1986)
Popularna komedia o tematyce wojennej – „C. K. Dezerterzy” w reżyserii Janusza Majewskiego na podstawie powieści Kazimierza Sejdy. Akcja filmu rozgrywa się pod koniec I wojny światowej. W koszarach armii cesarstwa austro-węgierskiego nowy dowódca próbuje wprowadzić swoje porządki. Tymczasem niejaki Kania, czyli Jan Kanowski (w tej roli Marek Kondrat) wraz z kilkoma towarzyszami postanawiają zdezerterować z wojska. Do jego kompanii należą Węgier Lajos Benedek (Zoltan Bezeredi), żydowski krawiec Moryc (Wiktor Zborowski), Chudej, czeski drukarz (Robert Koltai) i włoski jeniec Giuseppe Baldini (Jacek Sas-Ukrynowski). Mężczyźni zamierzają zdobyć potrzebne im fundusze szantażując klientów domu publicznego.
„C.K. Dezerterzy” to film zrealizowany w 1986 roku i był odczytywany parabolicznie: jako kostium opresyjnego systemu komunistycznego i buntu wobec niego. Podobnie koniec monarchii Austro-Węgier w finale uważano za aluzję do rychłego upadku komunizmu w krajach bloku wschodniego.
10. „Wrota Europy” (1999)
Bardzo interesująca pozycja w polskim kinie wojennym: „Wrota Europy” w reżyserii Jerzego Wójcika. Akcja filmu rozgrywa się pod koniec I wojny światowej, w 1918 roku, na kresach wschodnich. To obraz, który wpisuje się w odkłamywanie polskich dziejów w polskim kinie po 1989 roku. Trzy polskie sanitariuszki zostają oddelegowane do pracy w szpitalu polowym na wschodnich terenach dawnej Rzeczpospolitej. Wkrótce do budynku docierają bolszewicy, a zetknięcie z ich bestialstwem obnaża przed niedoświadczonymi dziewczętami całą grozę wojny i metody radzieckiej Rosji.
„Wrota Europy” zdobyły trzy Złote Orly i dwa Złote Lwy. Na uwagę zasługują świetne aktorskie kreacje: Alicji Bachledy-Curuś jako Zosi, w której zakochuje się bolszewicki dowódca, a także Kingi Preiss, Agnieszki Sitek i Agaty Buzek. Szczególnie doceniono wspaniałe zdjęcia Witolda Sobocińskiego. Film powstał na podstawie noweli Melchiora Wańkowicza „Szpital w Cichieniczach”, a historycznymi wydarzeniami leżącymi u podstaw obrazu były walki I Korpusu generała Dowbora-Muśnickiego z Gwardią Czerwoną.
Filmy wojenne polskie
11. „Wszystko, co najważniejsze” (1992)
Zasługujący na uwagę polski film wojenny oparty na dramatycznej biografii polskiego poety i prozaika Aleksandra Wata i jego żony Oli. Po wybuchu II wojny światowej światowej Wat (w tej roli Krzysztof Globisz) wraz z małżonką (Ewa Skibińska) i małym synkiem ratują się ucieczką do Lwowa. Wkrótce mężczyzna zostaje aresztowany przez NKWD, a Ola i Andrzej (Adam Siemion) trafiają do łagru w Kazachstanie. Tak zaczyna się prawdziwa wojenna gehenna kobiety i jej syna…
„Wszystko, co najważniejsze”, film nagrodzony czterema Złotymi Lwami, to obraz zrealizowany z najwyższą starannością o prawdę faktograficzną. Z tego powodu bohaterowie występują pod autentycznymi nazwiskami, a sam Wat zaaprobował całość po realizacji. Film dotyczy przemilczanych w okresie PRL-u trudnych przeżyć Polaków na kresach wschodnich, zwłaszcza więźniów sowieckich łagrów. Pokazuje, że w obliczu doświadczeń granicznych międzyludzką solidarność wyznaczają najprostsze wartości i fundamentalne poczucie moralności, a nie podziały klasowe czy polityczne.
12. „Demony wojny według Goi” (1998)
Polski film pokazujący tragiczną wojnę domową na Bałkanach w latach 90. Bohaterami „Demonów wojny” Władysława Pasikowskiego są polscy żołnierze z sił pokojowych ONZ, którzy bezradnie przyglądają się dokonywanym na ich oczach ludobójstwie. Gdy wbrew rozkazom interweniują w konflikt między policjantami a miejscową ludnością, dowódca, major Keller (Bogusław Linda), dostaje nakaz karnego powrotu do kraju. Na jego miejsce przybywa major Kusz (Tadeusz Huk), jednak wkrótce wszyscy wyruszają na niebezpieczną akcję ratunkową w góry, gdzie utknął norweski śmigłowiec. Działanie może zakończyć się poważnym zatargiem, ponieważ są to tereny kontrolowane przez groźnego serbskiego złoczyńcę.
W nagrodzonym Złotą Kaczką filmie zagrała cała plejada polskich aktorów. Oprócz wymienionych głównych ról w „Demonach wojny” zagrali Olaf Lubaszenko, Zbigniew Zamachowski, Artur Żmijewski, Mirosław Baka, Bartłomiej Topa, Zbigniew Zapasiewicz, Aleksandra Nieśpielak.
13. „Pożegnanie z Marią” (1993)
„Pożegnanie z Marią” Filipa Zylbera to luźna filmowa adaptacja słynnego opowiadania Tadeusza Borowskiego z 1948 roku. Akcja obrazu rozgrywa się w 1943 roku w okupowanej Warszawie. Tadeusz, młody poeta, pracuje w firmie przewozowej. Jej właściciel w zamian za pieniądze pomaga Żydom w ucieczce z getta. Pewnego dnia udaje się stamtąd uciec młodej dziewczynie, Sarze, która wpada w oko polskiemu policjantowi Cieślikowi. Mężczyzna w zamian za zachowanie w tajemnicy jej pochodzenia żąda, by została jego kochanką. Tymczasem Tadeusz świadomy grozy rozgrywającej się wokół wojny postanawia ożenić się ze swoją narzeczoną Marią.
W „Pożegnaniu z Marią” w rolach głównych zagrali Marek Bukowski, Agnieszka Wagner, Katarzyna Jamróz i Sławomir Orzechowski. Film w przeciwieństwie do prozy Borowskiego bardziej niż dramat moralnej współodpowiedzialności za zbrodnie eksponuje całkowitą bezradność wobec zła pokolenia Kolumbów, którego młodość przypadła na ten straszny czas.
14. „Daleko od okna” (2000)
Oddziałujące na emocje widza kino psychologiczne, którego akcja rozgrywa się podczas II wojny światowej: “Daleko od okna”. Młode małżeństwo mieszkające w małym miasteczku ukrywa w domu Żydówkę, Reginę (Dominika Ostałowska). Kobieta musi bardzo uważać, by nikt nie zauważył żadnych śladów jej obecności. Nie może się więc zbliżać do tytułowego okna, co grozi zadenuncjowaniem wszystkich i karą śmierci dla całej trójki. Wkrótce Jan (Bartosz Opania) nawiązuje romans z Reginą. Jego żona Barbara (Dorota Landowska), gdy dowiaduje się o wszystkim, przeżywa szok. Gdy jednak uświadamia sobie, że Żydówka jest w ciąży, postanawia udawać przed sąsiadami, że spodziewa się dziecka.
Film Jana Jakuba Kolskiego powstał na podstawie opowiadania Hanny Krall. Scenariusz napisał Cezary Harasimowicz. Obraz dotyka tematyki Zagłady, polsko-żydowskich relacji i dramatycznych moralnych wyborów, do których wojna może zmusić człowieka.
15. „Pianista” (2002)
Nagrodzony trzema Oscarami „Pianista” Romana Polańskiego to bardzo emocjonalne kino wojenne. Film jest opowieścią o okupacyjnych losach Władysława Szpilmana, polskiego kompozytora muzycznego o żydowskich korzeniach. Słynny pianista w tragicznych okolicznościach stracił całą rodzinę: wszyscy zostali wywiezieni z warszawskiego getta do obozu zagłady. Jemu cudem udało się ocaleć i ukrywać najpierw po likwidacji getta, a potem po Powstaniu Warszawskim w ruinach miasta. Było to możliwe dzięki pomocy przyjaciół, a także niemieckiego oficera, kapitana Wilma Hosenfelda. W rolę Szpilmana znakomicie wcielił się Adrien Brody, który za swoją kreację został wyróżniony Nagrodą Amerykańskiej Akademii Filmowej. Oscara dostał również Roman Polański za najlepszą reżyserię oraz Ronald Harwood za najlepszy scenariusz adaptowany.
„Pianista” to niezwykle osobiste dzieło w filmografii Polańskiego, który sam jako dziecko przebywał w krakowskim getcie i został ocalony od Zagłady. Choć produkcja ma charakter międzynarodowy, akcenty polskie są tu wyraźnie dominujące, nie tylko ze względu na głównego bohatera i jego historię, ale także fakt, że zdjęcia kręcono w Warszawie, a przy filmie pracowało wielu polskich twórców. Można tu wymienić elementy takie, jak muzyka Wojciecha Kilara, zdjęcia Pawła Edelmana czy scenografia Alana Starskiego.
16. „Katyń” (2007)
Kolejny osobisty polski film wojenny: „Katyń” Andrzeja Wajdy. Reżyser długo chciał zrealizować ten obraz ze względu na pamięć zbiorową i nieprzepracowaną traumę narodowej historii, ale również ze względu na własne korzenie. Ojciec Wajdy był bowiem więźniem obozu w Kozielsku i zginął w Katyniu. Film przedstawia wydarzenia z perspektywy dwóch kobiet: żon polskich żołnierzy. Są to Anna (Maja Ostaszewska), małżonka rotmistrza Andrzeja (Artur Żmijewski) i Róża (Danuta Stenka), żona generała (Jan Eglert). Mężowie obu bohaterek trafiają do sowieckiej niewoli, a one tracą z nimi kontakt i przez wiele lat nie mogą się dowiedzieć, co się z nimi stało.
„Katyń” Wajdy to niezwykle ważny film, którym reżyser dał świadectwo strasznej zbrodni dokonanej przez Sowietów na kilkudziesięciu tysiącach polskich oficerów w 1940 roku. Dzięki tak popularnej formie jak kino wydarzenia te stały się częścią powszechnej świadomości historycznej na świecie. Konstrukcja filmu odzwierciedla zaś to, co działo się w PRl-u wokół tych faktów, czyli mechanizmy kłamstwa katyńskiego. „Katyń” zdobył między innymi nominację do Oscara oraz siedem Złotych Orłów.
17. „W ciemności” (2011)
Ten film, choć jest międzynarodową koprodukcją, znalazł się na naszej liście polskiego kina wojennego. „W ciemności” Agnieszki Holland to nie pierwszy w twórczości polskiej reżyserki obraz poruszający temat Zagłady. Już doceniona na świecie „Europa Europa” poruszała tę problematykę. „W ciemności” to historia oparta na faktach: opowieść o ocaleniu grupy uciekinierów z getta we Lwowie. Żydzi przetrwali dzięki pomocy Leopolda Sochy (Robert Więckiewicz), niegdyś złodzieja, który początkowo skuszony perspektywą zarobku, postanowił zaangażować się w ukrywanie ich w kanałach miasta.
Nominowany do Oscara film „W ciemności” to odważny głos reżyserki w dyskusji na temat polskiego antysemityzmu. Holland pokazuje, że to zjawisko niesłychanie skomplikowane, którego specyfikę być może potrafią zrozumieć jedynie sami Polacy – werbalizowana niechęć rzadko zamienia się bowiem w konkretne czyny, a nawet więcej, nie może wykluczyć prawdziwego bohaterstwa. W centrum tej opowieści znajduje się zaś głębokie humanistyczne przesłanie.
18. „Miasto 44” (2014)
Głośny film Jana Komasy o Powstaniu Warszawskim – „Miasto 44”. To kinowa rekonstrukcja insurekcji, która wybuchła w Warszawie 1 sierpnia 1944 roku. Film przedstawia te wydarzenia przez pryzmat doświadczeń kilku młodych bohaterów: Stefana (Józef Pawłowski) i dwóch zakochanych w nim dziewcząt: Alicji (Zofia Wichłacz) i Kamy (Anna Próchniak). Reżyser nakreśla kontekst powstania, jego entuzjastyczny początek i tragiczny koniec. Na pierwszym planie znajdują się jednak osobiste przeżycia Kolumbów – młodzieży wrzuconej w wir wielkiej historii i próbujących za wszelką cenę ją okiełznać, ocalając uczucia i godność.
„Miasto 44” wzbudziło dużo kontrowersji ze względu na osobliwy styl reżysera, łączącego tradycyjną narrację z elementami nowoczesnymi, na przykład z rockową muzyką, estetyką wideoklipu czy rozwiązaniami znanymi z kina grozy. Wiele scen zapada jednak w pamięć swoim porażającym realizmem, jak rzeź Woli. Komasa zrealizował również „Powstanie Warszawskie” (2014) – nowatorski film składający się ze zmontowanych autentycznych materiałów z 1944 roku.
19. „Kamienie na szaniec” (2014)
Książka Aleksandra Kamińskiego, na której wychowało się wiele pokoleń Polaków – „Kamienie na szaniec” (1943) – w 2014 roku została zekranizowana przez Roberta Glińskiego w iście młodzieżowym duchu. Wciągająca, oparta na faktach historia Zośki, Rudego i Alka – trzech przyjaciół z batalionu „Zośka” z Szarych Szeregów to opowieść o niesamowitej odwadze i poświęceniu młodego pokolenia w walce z niemieckim okupantem. Twórcy starali się maksymalnie uwspółcześnić bohaterów i dostosować ich do charakteru obecnego młodego pokolenia. W rolach głównych wystąpili Tomasz Ziętek, Marcel Sabat i Kamil Szeptycki. Reżyser dedykował film matce, która w czasie wojny była sanitariuszką batalionu „Zośka”.
20. Wołyń (2016)
Porażający polski film wojenny – „Wołyń” w reżyserii Wojtka Smarzowskiego. To obraz opowiadający o rzezi polskiej ludności kresowej przez ukraińskie oddziały UPA latem 1943 roku. Akcja filmu rozpoczyna się tuż przed wybuchem II wojny światowej, w małej wiosce na wschodzie Polski. Zosia Głowacka (Michalina Łabacz) wbrew swojej woli poślubia zamożnego polskiego gospodarza, Macieja Skibę (Arkadiusz Jakubik). Dziewczyna jest zakochana w młodym Ukraińcu, Petro (Vasili Vasylyk). Gdy mąż Zosi zostaje zmobilizowany do armii i rusza na front, ona próbuje poradzić sobie sama z gospodarstwem i dwójką dzieci mężczyzny z pierwszego małżeństwa. Tymczasem do wioski wdziera się straszna historia: okupacja radziecka, potem niemiecka i wreszcie UPA.
„Wołyń” to film rekonstruujący niezwykle bolesny epizod relacji polsko-ukraińskich. Smarzowski stara się nakreślić w nim szerszy kontekst tragicznych wydarzeń, sięgając do przedwojennych realiów współżycia na jednym terenie kilku nacji. Nie rysuje prostych podziałów, ale też nie unika konkretu faktograficznego i jego strasznej wymowy.
Literatura:
T. Lubelski, Historia kina polskiego 1895 – 2014, Kraków 2014.
