Tadeusz Janczar – najlepsze filmy

Tadeusz Janczar to wielka postać polskiego kina. Jeden z najważniejszych aktorów Polskiej Szkoły Filmowej, występował między innymi u Andrzeja Wajdy i Wojciecha Hasa. Na ekranie stworzył typ bohatera nawiązującego do tradycji romantyzmu: o cechach heroicznych, silnej powierzchowności oraz intensywnych emocjach. Urodzony w 1926 roku w Warszawie Tadeusz Musiał podczas wojny stracił ojca i siostrę. Był żołnierzem Armii Krajowej, debiutował w filmie „Załoga” J. Fethkego w 1951 roku. Pseudonim artystyczny przyjął w nawiązaniu do nazwiska matki. Całe życie zmagał się z poważnymi problemami osobistymi, czterokrotnie podejmował próby samobójcze. Zmarł w Warszawie w 1997 roku. Oto wybór 10 najlepszych filmów z Tadeuszem Janczarem.

Tadeusz Janczar – filmy

1.”Kanał” (1958)

Rola podchorążego Koraba w „Kanale” Andrzeja Wajdy to bez wątpienia jedno z najwybitniejszych osiągnięć Tadeusza Janczara. Akcja filmu rozgrywa się pod koniec Powstania Warszawskiego, ukazuje oddział powstańców, którzy próbują się przedostać kanałami z upadającego Mokotowa do Śródmieścia, gdzie jeszcze toczą się walki. Żołnierze pod dowództwem porucznika Zadry (Wieńczysław Gliński) przedzierają się dusznymi, ciemnymi tunelami z topniejącą nadzieją, że uda im się kontynuować powstanie. Wśród nich jest piękna sanitariuszka Stokrotka (Teresa Iżewska), która pomaga w marszu rannemu Korabowi.

„Kanał” to jeden z najważniejszych filmów w historii polskiego kina i pierwszy obraz o Powstaniu Warszawskim. Wajda, nawiązując do stylistyki egzystencjalizmu, rozsławił nim Polską Szkołę Filmową na świecie. Film został nagrodzony Srebrną Palmą w Cannes. Odczytano go jako głos w dyskusji o polskim bohaterstwie, rezygnujący z heroicznej tradycji romantyzmu na rzecz tragizmu i realizmu. Swoistym symbolem nowego typu bohatera stała się zaś wybitna kreacja Tadeusza Janczara: dojmująco przegranego, ale do końca wiernego swoim ideałom.

2. „Pokolenie” (1954)

To również ważny film w dorobku Tadeusza Janczara. „Pokolenie” w reżyserii Andrzeja Wajdy powstało jeszcze przed okresem Odwilży, dlatego mamy tu do czynienia z przekłamaną wizją historii. Niemniej jednak jest to film ważny. Jako jeden z pierwszych odrzucał poetykę socrealizmu i przedstawiał zupełnie nowy rodzaj kina oraz typ postaci. Akcja obrazu rozgrywa się w Warszawie podczas powstania w getcie, w kwietniu 1943 roku. Widzimy tu grupę młodych bohaterów, którzy wchodzą w dojrzałość, a ich głównym doświadczeniem inicjacyjnym jest decyzja o podjęciu walki z okupantem. Wstępują zatem do Związku Walki Młodych.

Fabuła „Pokolenia” została oparta na powieści Bohdana Czeszki. W filmie wystąpiła cała plejada doskonałych, młodych polskich aktorów, na czele z Tadeuszem Łomnickim (Stach), Romanem Polańskim czy Zbigniewem Cybulskim. Janczar zagrał tu rolę Jasia Krone, który przechodzi wewnętrzną metamorfozę pod wpływem szoku wywołanego wydarzeniami w getcie. Do historii kina przeszła scena śmierci jego bohatera, gdy Jasio skacze z ostatniego piętra klatki schodowej. Warto pamiętać, że to właśnie przy okazji „Pokolenia” upowszechnił się termin „Polska Szkoła Filmowa”, użyty po raz pierwszy przez Aleksandra Jackiewicza.

3. „Piątka z ulicy Barskiej” (1953)

To pierwszy film, w którym Tadeusz Janczar zagrał główną rolę i zaprezentował swój talent aktorski. „Piątka z ulicy Barskiej” w reżyserii Aleksandra Forda opowiada o pokoleniu młodych ludzi zmagających się z wojenną traumą i próbujących przetrwać w skrajnej biedzie. Pięciu bohaterów angażuje się w działalność przestępczą, a próby wyjścia z tego zamkniętego kręgu spełzają na niczym. Film stanowi typowy przykład kina socrealizmu. Mamy tu jasno zarysowane podziały: zły szef całej szajki, pracujący dla imperialistów Zenon (August Kowalczyk) i pozytywny bohater Kazek Sporny (Janczar), który w ostatniej scenie dzięki swojej dziewczynie Hance zostaje uratowany przez milicjantów przed śmiercią. W filmie u boku Janczara zagrała Aleksandra Śląska.

4. „Pożegnania” (1958)

Piękny film Wojciecha Hasa ze wspaniałą rolą Tadeusza Janczara. „Pożegnania” to przepełniona romantycznym liryzmem historia pewnego związku, który z powodu niedojrzałości głównego bohatera kończy się klęską. Paweł tuż przed wybuchem II wojny światowej zakochuje się w pięknej tancerce z nocnego klubu, Lidce (Maria Wachowiak). Zamożny ojciec chłopaka przekonuje go jednak do zakończenia romansu. Bohaterowie ponownie spotykają się po wojnie.

„Pożegnania”, oparte na prozie Stanisława Dygata, to niezwykle wnikliwa diagnoza kondycji polskiego społeczeństwa doświadczonego przez wojenną traumę. Tragiczne wydarzenia tego czasu całkowicie odmieniają postaci. Główny bohater przeżywa obóz w Auschwitz. Jest przedstawicielem ziemiaństwa – warstwy społecznej, która właśnie przestaje istnieć i zupełnie nie może odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Janczar zaprezentował tu nieco inną kreację aktorską niż w filmach Wajdy. Jego postać jest przepełniona ironią, dystansem i melancholią. „Pożegnania” wylansowały wielki przebój Sławy Przybylskiej – piosenkę „Pamiętasz, była jesień”.

5. „Nafta” (1961)

To również interesująca rola w dorobku Tadeusza Janczara. „Nafta” w reżyserii Stanisława Lenartowicza jest filmem psychologicznym. Główny bohater, Szymek Surmacz, to ubogi wiejski chłopak, który znajduje pracę przy poszukiwaniu ropy naftowej. Wkrótce zakochuje się w pięknej, pochodzącej z zamożnej rodziny Basi (w tej roli Teresa Iżewska). Para wbrew woli rodziny dziewczyny bierze ślub. Jednak trudy codziennego życia w ciężkich warunkach materialnych zaczynają się im dawać we znaki. W filmie zagrała przedwojenna gwiazda polskiego kina: Jadwiga Andrzejewska. Wcieliła się w matkę Baśki.

6. „Znaki na drodze” (1969)

Kolejna główna kreacja w karierze Tadeusza Janczara. „Znaki na drodze” to film obyczajowy Andrzeja Piotrowskiego przedstawiający historię byłego więźnia. Michał po opuszczeniu zakładu karnego postanawia odmienić swoje życie i znaleźć pracę. Wkrótce zatrudnia się w zakładzie transportowym. Jako kierowca zaczyna dostrzegać liczne nieprawidłowości. W walce z uchybieniami pomaga mu dyspozytorka Jadwiga (Galina Polskikh).

Film powstał na podstawie powieści Andrzeja Twerdochliba „Gwiazda jednego sezonu”. Janczar stworzył tu kreację pozytywnego bohatera, który doprowadza do wielu dobrych zmian w funkcjonowaniu swojego zakładu pracy.

7. „Krajobraz po bitwie” (1970)

Tadeusz Janczar w „Krajobrazie po bitwie” Andrzeja Wajdy stworzył interesującą rolę Karola. Tematyka filmu dotyczy piekła niemieckich obozów koncentracyjnych. Tadeusz (Daniel Olbrychski) i Nina (Stanisława Celińska) to byli więźniowie, którzy w 1945 roku zostają wyzwoleni przez Amerykanów. Próbują wrócić do normalnego życia i stworzyć miłosną relację. Film powstał na podstawie opowiadania Tadeusza Borowskiego „Bitwa pod Grunwaldem”, choć zawiera również aluzje do innych tekstów tego autora z tomu „Pożegnanie z Marią”. Obraz spotkał się z niezrozumieniem zamysłu reżysera. Zarzucano mu głównie sprzeniewierzenie się głęboko pesymistycznemu duchowi prozy Borowskiego.

Intencją Wajdy było jednak odniesienie powojennej historii do wydarzeń marca 1968 roku. W tym sensie ucieczka Niny z kraju stawała się parabolą mrocznych działań Gomułki nakazujących Żydom opuszczenie Polski.

8. „Chłopi” (1973)

Janczar w „Chłopach” Jana Rybkowskiego zagrał pamiętną rolę Mateusza Gołębia, odrzuconego przez Jagnę adoratora, który jako jeden z nielicznych w finalnych scenach broni dziewczyny przed haniebnym zlinczowaniem jej przez wieś. Adaptacja nagrodzonej Nagroda Nobla powieści Władysława Reymonta nie należy do najbardziej udanych. Przede wszystkim dlatego, że trzygodzinny film kinowy powstał jako pokłosie wcześniejszego serialu. Poszczególne sceny posiadają zatem typowo serialową specyfikę, z przewagą dialogów i statycznych ujęć.

Największym atutem ekranizacji „Chłopów” jest jednak genialne aktorstwo. Władysław Hańcza jako Maciej Boryna, Emilia Krakowska w roli Jagny czy Tadeusz Janczar jako Mateusz to znamienne osiągnięcia polskiej sztuki aktorskiej.

9. „Dom” (serial TV 1980 – 2000)

Piękna rola Tadeusza Janczara w świetnym polskim serialu „Dom” w reżyserii Jana Łomnickiego. Serial opowiada o dziejach mieszkańców warszawskiej kamienicy przy ulicy Złotej 25. Po wojnie wysiedleni lokatorzy wracają do swojego dawnego domu, by zacząć nowe, zupełnie inne życie w zburzonej stolicy. Dozorcą kamienicy jest niezastąpiony pan Popiołek (Wacław Kowalski), który dba o porządek, a wszelkie ekscesy kwituje swoim zabawnym powiedzeniem: „koniec świata”. Akcja pierwszych sezonów koncentruje się wokół miłosnych perypetii córki stomatologa Basi (Jolanta Żółkowska) i pochodzącego z prowincji Andrzeja Talara (Tomasz Borkowy).

Janczar wcielił się natomiast w postać doktora Sergiusza Kazanowicza, byłego więźnia obozu koncentracyjnego, który nie może sobie poradzić z tragicznym doświadczeniem wojennej zagłady. Jednym z kluczowych motywów serialu jest proces karny doktora oskarżonego o zabójstwo swojego byłego oprawcy.

10. „Zezowate szczęście” (1960)

Ważny film Andrzeja Munka, “Zezowate szczęście“, w którym Tadeusz Janczar nie zagrał wprawdzie żadnej z głównych ról, natomiast warto odnotować jego kreację na ekranie. Obraz ironicznie opowiada historię Jana Piszczyka (Bogumił Kobiela), który od dzieciństwa próbuje dostosować swoją postawę do zaistniałej sytuacji. Życiowy oportunizm wbrew pozorom wcale nie zapewnia mu powodzenia. Sytuacja polityczna ulega bowiem nieustannym zmianom, a on zrozpaczony, niczego nie rozumiejąc i nie mając własnego kręgosłupa moralnego, znajduje się w nieustannej pogoni za tym, co należy myśleć i po której stronie stanąć.

W tej doskonałej opowieści o ironii historii Janczar wcielił się w postać podchorążego Sawickiego, którego Piszczyk spotyka po klęsce kampanii wrześniowej w niemieckim obozie dla jeńców wojennych. Po wydostaniu się z oflagu dzięki kolaboracji z wrogiem bohater ponownie spotyka Sawickiego. Pech chce, że tym razem w strukturach konspiracyjnego państwa podziemnego.

Literatura:

T. Lubelski, „Historia kina polskiego 1895 – 2014”, Kraków 2015.

„Encyklopedia kina”, pod red. T. Lubelskiego, Kraków 2010.