Top 20 – filmy historyczne
To jeden z najstarszych i najbardziej popularnych gatunków kinowych. Filmy historyczne tworzyli już pionierzy kina, jak Thomas Edison, który w 1895 roku zrealizował Egzekucję Marii, królowej Szkotów. Bracia Lumiere wyprodukowali z kolei Zabójstwo Marata, Śmierć Karola I i Śmierć Robespierre’a. A jakie pozycje tego gatunku szczególnie zapisały się w dziejach kina?
Filmy historyczne to produkcje, które tematycznie skupiają się na wydarzeniach dziejowych oraz znanych postaciach. Gatunek ten powstał wraz z kinem, a pierwsze filmy tego typu kręcono we Francji. Na początku XX wieku głównym ośrodkiem historycznych produkcji stały się natomiast Włochy. W ramach nurtu zwanego włoskim monumentalizmem powstały takie dzieła, jak Jerozolima wyzwolona (1913), Quo vadis? (1913) oraz słynna Cabiria (1914).
W początkach kina dźwiękowego, przed II wojną światową, najsłynniejsze filmy historyczne tworzyli tacy reżyserzy, jak Ernst Lubitsch, Abel Gance, Rouben Mamoulian czy Cecil B. DeMille. Ogromny rozkwit widowisk filmowych opowiadających o dziejach przypadł na okres tak zwanego kina epickiego w latach 60. W Hollywood powstawały wówczas takie supergiganty, jak Kleopatra (1963), a w Polsce na przykład Faraon (1966). Kolejnym znaczącym w rozwoju filmu historycznego czasem był z kolei przełom XX i XXI wieku, sygnowany dziełami Ridleya Scotta czy Mela Gibsona.
Film historyczny jako gatunek posiada wiele odmian ściśle związanych z poruszaną tematyką. Wyróżnia się zatem produkcje skupione na okresie starożytnym, napoleońskim, filmy płaszcza i szpady, dzieła-biografie wielkich władców czy obrazy opowiadające o królewskich dynastiach.
Filmy historyczne
1. Cabiria (1914) – Giovanni Pastrone
Cabiria to jeden z najważniejszych filmów włoskiej kinematografii, dzieło nurtu zwanego włoskim monumentalizem. Pastrone przedstawił na wielkim ekranie historię rozgrywającą się w III wieku p. n. e. Córka rzymskiego patrycjusza, która jako dziecko została porwana przez Kartagińczyków, wraca do kraju już jako dorosła kobieta, po zwycięstwie Scypiona Afrykańskiego nad Hannibalem. Film stanowi przykład niemej superprodukcji, zrealizowanej na wielką skalę. Znalazły się tu widowiskowe sceny plenerowe, a także zastosowano nowatorskie rozwiązania techniczne.
2. Quo vadis (1951) – Mervyn LeRoy
Quo vadis LeRoya to amerykański film epicki zrealizowany na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza. Młody rzymski patrycjusz zakochuje się bez pamięci w pięknej niewolnicy mieszkającej w domu zaprzyjaźnionego rodu. Oślepiony pożądaniem mężczyzna decyduje się porwać dziewczynę. A wszystko to rozgrywa się w ogarniętym kryzysem Wiecznym Mieście, gdzie skrajna rozpusta mieszkańców sąsiaduje z ascetyzmem pierwszych chrześcijan. Winicjusza zagrał Robert Taylor, Ligię Deborah Kerr, w Petroniusza wcielił się Leo Genn, natomiast w Nerona Peter Ustinov. Ten ostatni został nagrodzony za swoją rolę Złotym Globem. Ponadto film LeRoya zdobył Złoty Glob za najlepsze zdjęcia oraz osiem nominacji do Oscara.
3. Spartakus (1960, Anthony Mann, Stanley Kubrick)
Spartakus to nagrodzony czterema Oscarami i Złotym Globem film historyczny Stanleya Kubricka, który trwale zapisał się w dziejach kina. Obraz przedstawia najsłynniejsze w starożytnym Rzymie powstanie niewolników, na którego czele stanął odważny gladiator. W roli głównej wystąpił Kirk Douglas. Ukochaną Spartakusa zagrała Jean Simmons, natomiast w odrażającego właściciela szkoły gladiatorów wcielił się wyróżniony Nagrodą Akademii Peter Ustinov.
4. Faraon (1965) – Jerzy Kawalerowicz
Faraon to polski film historyczny w reżyserii Jerzego Kawalerowicza, powstały na podstawie powieści Bolesława Prusa. Głównym bohaterem obrazu jest młody władca starożytnego Egiptu, Ramzes XIII (w tej roli Jerzy Zelnik), który próbuje uniezależnić się od wpływowej kasty kapłanów. Walka ze sprytnymi uczonymi okazuje się jednak trudniejsza niż mogłoby się wydawać. Kapłani władają bowiem ludem, wykorzystując jego lęk przed naturą i bogami. Film zdobył nominację do Oscara i Złotej Palmy w Cannes; otrzymał również Złotą Kaczkę.
5. Waleczni przeciw rzymskim legionom (Dacii, 1966) – Sergiu Nicoalescu
Akcja głośnego filmu rumuńskiego reżysera, Sergiu Nicoalescu, rozgrywa się w starożytnej Dacji, za czasów panowania króla Decebala (w tej roli Amza Pellea). Tereny Dacji stają się obiektem zainteresowania cesarza Domicjana, który postanawia wyruszyć na podbój atrakcyjnych ziem. Na czele rzymskiej armii staje Septimius Severus (Pierre Brice). Po przekroczeniu przez Rzymian Dunaju pierwszym celem ataku staje się miasto Argivada.
6. Wojna i pokój (Voyna i mir, 1965 – 1967) – Siergiej Bodnarczuk
Wojna i pokój Bodnarczuka to adaptacja dziewiętnastowiecznej powieści Lwa Tołstoja. Film składa się z czterech części: Andrzej Bołkoński, Natasza Rostowa, Rok 1812 i Pierre Bezuchow. Wielkie epickie dzieło opowiada o losach rosyjskich rodów na tle wojen napoleońskich. Obraz Bodnarczuka został nagrodzony Oscarem i Złotym Globem w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny. W rolę Nataszy wcieliła się Lyudmila Savelyeva, księcia Bołkońskiego zagrał natomiast Wiaczesław Tichonow.
7. Pan Wołodyjowski (1968) – Jerzy Hoffman
Pan Wołodyjowski to nakręcona przez Jerzego Hoffmana ostatnia część trylogii Henryka Sienkiewicza, opowiadającej o burzliwych dziejach Polski w XVII wieku. Podobnie jak Potop i Ogniem i mieczem – historia o „małym rycerzu” do dziś cieszy się ogromną popularnością wśród widzów. W rolę pierwszej szabli Rzeczpospolitej wcielił się Tadeusz Łomnicki, a niezapomnianą kreację Basi Wołodyjowskiej stworzyła Magdalena Zawadzka. Film przedstawia wojny polsko-tureckie, a sugestywną rolę Azji Tuchajbejowicza zagrał Daniel Olbrychski.
8. Bitwa o Algier (La battaglia di Algeri, 1966) – Gillo Pontecorvo
Bitwa o Algier to film włoskiego reżysera, Gillo Pontecorvo, rozgrywający się w latach 50. XX wieku w Algierii. Miejscowa ludność postanawia zrzucić jarzmo Francuzów i zdobyć status niezależnego państwa. W tym celu rewolucjoniści posługują się miejskim terroryzmem, który ma zniechęcić Europejczyków do zamieszkiwania Algieru i uczynić ten teren problematycznym w oczach francuskiego rządu. Wspaniałą muzykę do filmu stworzył Ennio Morricone. W rolę jednego z liderów rewolucji, Ali La Pinte wystąpił Brahim Haggiag, natomiast dowódcę francuskich wojsk, pułkownika Mathieu, zagrał Jean Martin.
9. Akcja pod Arsenałem (1977) – Jan Łomnicki
Akcja pod Arsenałem to film Jana Łomnickiego oparty na motywach powieści Aleksandra Kamińskiego Kamienie na szaniec. Film przedstawia poruszające wojenne losy trzech polskich harcerzy, członków Szarych Szeregów, który w czasie II wojny światowej podjeli bohaterską walkę z Niemcami w okupowanej Warszawie. Kiedy „Rudy” (Cezary Morawski) zostaje aresztowany przez gestapo i trafia na Pawiak, jego przyjaciele: „Zośka”( Mirosław Konarowski) i „Alek” (Ryszard Gajewski) postanawiają zorganizować akcję odbicia więźnia. Film zdobył dwa Złote Lwy.
10. JFK (1991) – Oliver Stone
JFK Olivera Stone’a opowiada o śledztwie prokuratora Nowego Orleanu, Jima Garrisona, w sprawie zabójstwa prezydenta USA, Johna Kennedy’ego. Coraz bardziej komplikujące się dochodzenie odsłania zakulisowe oblicze wielkiej amerykańskiej polityki. W postać Garrisona wcielił się Kevin Costner, w pozostałych rolach wystąpili zaś Tommy Lee Jones i Gary Oldman. JFK nagrodzono dwoma Oscarami, Złotym Globem i dwiema statuetkami BAFTA.
11. 1492. Wyprawa do raju (1492: Conquest of Paradise, 1992) – Ridley Scott
Wyprawa do raju to historia niezwykłej podróży Krzysztofa Kolumba, który na przełomie XV i XVI wieku swoim odkryciem nowego lądu zmienił oblicze świata. Hiszpańska królowa Izabela (Sigourney Weaver) wysyła odważnego podróżnika wraz z jego świtą w rejs, którego celem jest zbadanie morskiej trasy do Indii. W głównej roli wystąpił Gerard Depardieu, pozostałe kreacje stworzyli zaś Armand Assante czy Angela Molina. Film nominowano do Złotego Globu za piękną ścieżkę dźwiękową autorstwa Vangelisa.
12. Królowa Margot (La reine Margot, 1994) – Patrice Chereau
Królowa Margot powstała na podstawie powieści Aleksandra Dumasa. Opowiada tragiczną historię rzezi hugenotów we Francji, tak zwanej nocy świętego Bartłomieja, która miała miejsce z 23 na 24 sierpnia 1572 roku. Kilka dni wcześniej francuska królewna Małgorzata de Valois (Isabelle Adjani) bierze ślub z Henrykiem Burbonem (Daniel Auteuil), królem Nawarry, hugenotem. Matka dziedziczki tronu, Katarzyna Medycejska, ma jednak makabryczny plan: chce wykorzystać wesele córki do zamordowania wszystkich gości odmiennego wyznania i zmusić zięcia do przyjęcia katolicyzmu. Odtwórczyni roli Katarzyny Medycejskiej została uhonorowana za swoją kreację Złotą Palmą w Cannes.
13. Braveheart (Brabeheart – Waleczne serce, 1995) – Mel Gibson
Akcja nagrodzonego pięcioma Oscarami, Złotym Globem i trzema statuetkami BAFTA Braveheart toczy się w XIII-wiecznej Szkocji. Głównym bohaterem filmu jest William Wallace (Mel Gibson), który po zamordowaniu ukochanej żony przez angielskich żołnierzy staje na czele narodowego powstania przeciwko obcym ciemiężycielom. Pod jego wodzą Szkoci zaczynają odnosić coraz bardziej spektakularne sukcesy. W filmie wystąpili między innymi Patrick McGoohan, Sophie Marceau i Catherine McCormack.
14. Elizabeth (1998) – Shekhar Kapur
Elizabeth to historyczny film o jednej z najpotężniejszych władczyń w historii Anglii, Elżbiecie z dynastii Tudorów. Córka Henryka XVIII i Anny Boleyn po śmierci przyrodniej siostry Marii obejmuje brytyjski tron. Młoda i niedoświadczona królowa staje się sprawną dyplomatką i silną głową państwa. Elżbieta szybko orientuje się też, że ewentualne małżeństwo znacznie ograniczy jej niezależność i zmusi do oddania władzy. Zaczyna więc odwlekać ten moment w nieskończoność. W postać angielskiej władczyni wcieliła się Cate Blanchett, która zdobyła za tę rolę Złoty Glob. Ponadto film zdobył Oscara i 6 nagród BAFTA.
15. Joanna d’Arc (Joan of Arc, 1999) – Luc Besson
Joanna D’Arc Luca Bessona to historia dziewczyny, której niezłomna postawa i bohaterska walka odmieniły losy XV-wiecznej Francji. Bardzo młoda Francuzka pewnego dnia doznaje metafizycznej wizji uwolnienia swojej ojczyzny od jarzma angielskiej niewoli. Joanna postanawia przywdziać męski strój i za wszelką cenę walczyć o wolność kraju. Choć wydaje się, że wszystko sprzymierza się przeciwko niej, ona zdobywa się na najwyższą ofiarę. W roli głównej wystąpiła Mila Jovovich. Film zdobył Cezara za najlepsze kostiumy.
16. Rzemiosło wojenne (Il Mestiere delle armi, 2001) – Ermanno Olmi
Rzemiosło wojenne to międzynarodowa produkcja historyczna, której akcja rozgrywa się w pierwszej połowie XVI wieku. Niemiecki cesarz Karol V toczy walkę z Francją i papiestwem. W maju 1527 roku dociera do Rzymu, który broni armia miast włoskich. Na jej czele stoi Giovanni Medyceusz. W wyniku uderzenia artylerii, mężczyzna traci nogę. Film był nominowany do Złotej Palmy w Cannes oraz zdobył 9 statuetek Donatello. W roli głównej wystąpił Christo Jivkov.
17. Modlitwa za hetmana Mazepę (Modlitva za getmana Mazepu, 2002) – Jurij Ilienko
Modlitwa za hetmana Mazepę Ilienki to głośny ukraiński film historyczny, uchodzący za odpowiedź na polskie Ogniem i mieczem Jerzego Hoffmana. Obraz pokazuje dzieje kozaczyzny w XVII wieku, kilkadziesiąt lat po stłumienia powstania Chmielnickiego. Głównym bohaterem filmu jest tytułowy Mazepa, słynny kozacki przywódca, który nie widząc szansy na samodzielne wyzwolenie ojczyzny spod panowania imperialnej Rosji, zdecydował się na tajny sojusz z Polską i Szwecją. Czyny hetmana zostały uznane przez Piotra I za zdradę i ściągnęły na Mazepę klątwę cerkwi, a na Kozaków surowe represje. W rolę Mazepy wcielił się Bogdan Stupka.
18. Katyń (2007) – Andrzej Wajda
Katyń Andrzeja Wajdy przedstawia tragiczne wydarzenia z polskiej historii współczesnej. Film pokazuje szokującą zbrodnię, jakiej Sowieci dopuścili się na polskich oficerach podczas II wojny światowej. Obraz Wajdy posiada doniosłe znaczenie społeczne, przyczynił się bowiem do popularyzacji prawdy o Katyniu na świecie. Główne kreacje aktorskie stworzyli Artur Żmijewski, Maja Ostaszewska, Danuta Stenka, Andrzej Chyra czy Jan Englert. Dzieło Wajdy zdobyło siedem Orłów, a także nominację do Oscara.
19. Kochanice króla (The Other Boleyn Girl, 2008) – Justin Chadwick
Scenariusz Kochanic króla powstał na podstawie powieści Philippy Gregory. Film przedstawia dzieje królewskiego romansu, który odmienił dzieje Anglii. Henryk XVIII z dynastii Tudorów nawiązuje intymne relacje z Marią Boleyn, kiedy zaś dziewczyna zachodzi w ciążę, król zwraca uwagę na jej starszą siostrę, Annę. Romans ten wkrótce przeradza się w prawdziwą obsesję, dla której władca jest gotów zaryzykować przyszłość swojego kraju. W rolach głównych wystąpili Eric Bana, Natalie Portman i Scarlett Johansson.
20. Wołyń (2016) – Wojtek Smarzowski
Wołyń Wojtka Smarzowskiego to próba rekonstrukcji tragicznych wydarzeń, do jakich dochodziło na polsko-ukraińskim pograniczu podczas II wojny światowej. Główną bohaterką filmu jest Zosia Głowacka (Michalina Łabacz), która wbrew swoim prawdziwym uczuciom, zostaje wydana za mąż za wdowca z dwójką dzieci. Wkrótce wybucha wojna i przez wioskę przetaczają się dwie wrogie armie: najpierw Armia Czerwona a potem wojska niemieckie. Wojna sprzyja wybuchowi ukraińskiego nacjonalizmu, który przynosi straszne żniwo. Wołyń zdobył aż kilkadziesiąt nagród filmowych, w tym Orły i Złote Lwy.
Udostępnij “Top 20 – filmy historyczne” swoim znajomym.
Literatura:
Słownik filmu, pod red. R. Syski, Kraków 2010.
