Top 20 – filmy czeskie
Czeska kinematografia należała do pionierów X Muzy na świecie, zaś w latach 30. XX wieku dysponowała jednym z najnowocześniejszych studiów filmowych w Europie. Trzeba pamiętać, że wiele osiągnięć artystycznych tego kina obejmuje dzieła dwóch narodów, ze względu na polityczne połączenie Czech i Słowacji na przestrzeni kilkudziesięciu lat.
Czesi już w połowie XIX wieku bardzo intensywnie pracowali nad tworzeniem ruchomych obrazów. Jednym z najważniejszych pionierów czeskiego filmu był Jan Krizenecky, autor dzieł dokumentalnych, a pierwszymi wytwórniami były KINO-FA Antonina Pecha i ASUM-FILM M. Urbana. Gdy w 1918 roku doszło do zjednoczenia Czech i Słowacji w jedno państwo, kino zyskało nowe możliwości rozwoju. Obok popularnych gatunków zaczęły również powstawać ekranizacje, jak np. Dzielny wojak Szwejk (1926) Karela Lamaca.
Lata 30. XX wieku to wielkie sukcesy czeskiego kina artystycznego, które uzyskało poważne wsparcie państwowych finansów. Był to już okres po przełomie dźwiękowym. Wówczas swoje wielkie dzieła tworzyli np. Karol Plick, Jozef Rovensky czy Gustav Machaty. Po II wojnie światowej kino zostało upaństwowione. W latach 40. sukcesy odnosiły np. filmy Karela Steklego, jednak potem nastały czasy socrealizmu. Odwilż przyniosła wielkie filmy Vojtecha Jasnego, a następnie Nową Falę, w której odznaczały się nazwiska Ladislava Helgego, Zbynka Brynycha czy Jana Kadara i Elmara Klosa.
W latach 60. powstał z kolei najważniejszy nurt w dziejach czeskiego kina, czyli Czeska Szkoła. To w obrębie tego kierunku tworzyli Milos Forman, Jiri Menzel, Vera Chytilova czy Evald Schorm. Najważniejsze tematy Czeskiej Szkoły to wojna, stalinizm, ale też komunistyczna współczesność Czechosłowacji. Inspiracji dostarczały w tym zakresie proza Bohumila Hrabala, sztuki Milana Kundery czy Vaclava Havla.
Niestety krwawa rozprawa wojska z tzw. Praską Wiosną w 1968 roku spowodowała emigrację najwybitniejszych czeskich twórców na Zachód. W latach 80. sukcesy odnosili przede wszystkim przedstawiciele kina słowackiego, jak np. autor czarnych baśni Juraj Herz. Od lat 90. filmy czeskie popularyzują zaś na świecie tacy twórcy, jak Jan Sverak, Peter Zelenka lub Bohdan Slama.
Filmy czeskie
1. Dobry wojak Szwejk (Dobrý voják Švejk, 1926) – Karl Lamac
Dobry wojak Szwejk w reżyserii Karla Lamaca z 1926 roku to pierwsza adaptacja filmowa znanej powieści Jaroslawa Haška, Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej. Niema czeska komedia w latach 20. osiągnęła międzynarodowy sukces i otworzyła drogę kolejnym ekranizacjom zabawnych perypetii dzielnego żołnierza.
2. Rzeka (Řeka, 1934) – Josef Rovensky
Rzeka z 1934 roku to jedno z najsłynniejszych przedwojennych arcydzieł czeskiego kina. Film wyreżyserował Josef Rovensky. Jest to liryczna opowieść o miłości dwojga nastolatków. Akcja dzieła rozgrywa się malowniczej wiosce, nad rzeką Sazawą. Do historii kina przeszły zaś malarskie, jasne zdjęcia i sielski klimat słowiańskiej prowincji, które udało się uchwycić w obrazie.
3. Ekstaza (Ekstase, 1932) – Gustav Machaty
Ekstaza (1932) to jeden z najgłośniejszych obrazów czeskiego kina , co więcej jeden z pierwszych w historii filmów o tematyce erotycznej. Dzieło opowiada bowiem o gorącym romansie rozczarowanej impotencją męża Evy z przystojnym młodym mężczyzną. W roli głównej wystąpiła Hedy Lemarr, która jako pierwsza aktorka w dziejach X Muzy zagrała na ekranie kobiecy orgazm.
4. Janosik (Jánošík, 1935) – Martin Frič
Janosik w reżyserii Martina Friča z 1935 roku to kolejna wybitna pozycja czeskiego kina. Jest to znana opowieść o legendarnym słowackim zbójniku Juraju Janosiku (w tej roli Palo Bielik), który rabował bogatych i wspomagał biednych. Postać Janosika, podobnie jak w polskiej wersji, została wyidealizowana, cały film stanowi zaś wspaniałe połączenie komedii, ballady i kina przygodowego o góralskim watażce. W dziele Friča Juraj zostaje schwytany, gdy udaje się na spotkanie ze swoją ukochaną Anką (Zlata Hajdukova).
5. Syrena (Sirena, 1947) – Karel Stekly
Syrena z 1947 roku była pierwszym międzynarodowym sukcesem powojennego kina czeskiego. Karel Stekly, inspirując się słynną Matką Pudowkina i powieścią Marii Majerovej wyreżyserował film, który zdobył Grand Prix na Festiwalu w Wenecji. Dzieło opowiada o pierwszym strajku czeskich robotników w Kładnie (pod Pragą) w 1889 roku. Stekly przedstawia wydarzenia z perspektywy ubogiej rodziny hutników. Tytułowa syrena to natomiast dźwięk oznajmiający początek niewolniczej pracy.
6. Tęsknota (Touha, 1958) – Vojtech Jasny
Tęsknota z 1958 roku Vojtecha Jasnego to jedno z najważniejszych dzieł czeskiej odwilży. Film jest również uważany za pioniera późniejszej czeskiej Nowej Fali. Tytułowa tęsknota dotyczy pięknych marzeń i poszukiwania sensu życia. Jasny portretuje kilku bohaterów w różnym wieku, z różnych środowisk i z rozmaitymi doświadczeniami, których łączy dążenie do osiągnięcia ideałów.
7. Sklep przy głównej ulicy (Obchod na korze, 1965) – Jan Kadar, Elmar Klos
Sklep przy głównej ulicy autorstwa reżyserskiego duetu Kadar-Klos to jedno ze sztandarowych arcydzieł czeskiego kina. Co więcej, był to pierwszy czeski laureat Oscara. Akcja filmu rozgrywa się podczas II wojny światowej, a jego głównym bohaterem jest Tono Brtko (Jozef Kroner), który za namową szwagra przejmuje sklep należący wcześniej do starszej Żydówki, Rozalii Lautmanovej (Ida Kamińska). Odtwórcy głównych ról zostali nagrodzeni Złotą Palmą w Cannes.
8. Pociągi pod specjalnym nadzorem (Ostře sledované vlaky, 1966) – Jiří Menzel
Pociągi pod specjalnym nadzorem (1966) w reżyserii Jiriego Menzla to kolejna oscarowa pozycja czeskiego kina. Film jest ekranizacją opowiadania Bohumila Hrabala i jednym z najważniejszych dzieł Nowej Fali. Obraz przedstawia historię dojrzewania młodego kolejarza Miloša Hrmy (w tej roli Vaclav Neckar), który podczas II wojny światowej pracuje na małej stacji Kostomlaty. Film konfrontuje perspektywę jednostki z wielką historią. Okazuje się, że w tym zestawieniu inicjacja seksualna może być ważniejszym wydarzeniem niż podłożenie bomby pod niemiecki pociąg.
9. O czymś innym (O něčem jinem, 1963) – Vera Chytilova
O czymś innym to głośny film Very Chytilovej, jednej z najwybitniejszych reżyserek na świecie. Dzieło opowiada o dwóch kobietach, które marzą o odmianie swojego losu. Vera (Vera Uzelacova) jest singielką, która robi karierę sportową, ale pragnie założyć rodzinę. Z kolei Eva (Eva Bosakova), żona i matka, marzy o romantycznych uniesieniach i realizacji swoich pasji.
10. Miłość blondynki (Lásky jedné plavovlásky, 1965) – Miloš Forman
Miłość blondynki z 1965 roku to film Miloša Formana nominowany do Oscara i Złotych Globów. Główną bohaterką jest Andula (Hana Brejchova), która podczas wiejskiej potańcówki zakochuje się w atrakcyjnym pianiście o imieniu Milda (Vladimir Pucholt). Dziewczyna postanawia wyjechać do Pragi, by odnaleźć ukochanego. Dzieło Formana to opowieść o dojrzewaniu i pierwszych rozczarowaniach, a także o trudnej rzeczywistości młodego pokolenia tamtego okresu.
11. Odwaga na co dzień (Každý den odvahu, 1964) – Evald Schorm
Odwaga na co dzień (1964) to znany film Evalda Schorma, jednego z mistrzów czeskiej Nowej Fali. Dzieło przedstawia historię przodownika pracy z lat 50., któremy trudno odnaleźć się w nowych realiach politycznego systemu, który szybko zapomniał o swoich dawnych bohaterach. W roli Jardy wystąpił Jan Kacer.
12. O uroczystości i gościach (O slavnosti a hostech, 1965) – Jan Němec
O uroczystości i gościach to film Jana Němca, przedstawiciela Nowej Fali. Dzieło stanowi alegoryczno-groteskową opowieść o imieninowym przyjęciu, na którym dochodzi do sterroryzowania biesiadników. Film odczytuje się w kontekście politycznym jako metaforę systemu komunistycznego.
13. Intymne oświetlenie (Intimní osvětlení, 1966) – Ivan Passer
Intymne oświetlenie (1966) Ivana Passera to film, który jak większość dzieł Nowej Fali został utrzymany w konwencji paradokumentu. Jego bohaterami są zwykli ludzie w codziennych sytuacjach, odsłaniających niespodziewanie głębszy sens egzystencji. Narracyjną ramę dla filmu tworzą odwiedziny mieszkającego w stolicy muzyka u przyjaciela na prowincji.
14. Skowronki na uwięzi (Skřivánci na niti, 1969)– Jiri Menzel
Skowronki na uwięzi Jirigo Menzela to adaptacja prozy Bohumila Hrabala. Akcja filmu rozgrywa się w latach 50. XX wieku, a jego bohaterami są ludzie niewygodni dla komunistycznej władzy: intelektualiści i prywatni przedsiębiorcy, którzy zostają zmuszeni do pracy w sortowni złomu. Dzieło Menzla zostało zatrzymane przez cenzurę i miało swoją oficjalną premierę dopiero w 1990 roku. Wtedy też Skowronki na uwięzi zdobyły Złotego Niedźwiedzia w Berlinie.
15. Kola (Kolja, 1996) – Jan Svěrák
Kola w reżyserii Jana Svěráka osiągnął międzynarodowy sukces po długim kryzysie czeskiego kina lat 80. Film został nagrodzony między innymi Oscarem i Złotym Globem. Głównym bohaterem dzieła jest wiolonczelista (w tej roli Zdenek Svěrák), który z powodów finansowych zawiera fikcyjne małżeństwo z pewną Rosjanką. Kiedy kobieta wyjeżdża na Zachód, jej kilkuletni syn na skutek śmierci babci, trafia pod opiekę Franciszka.
16. Powrót idioty (Návrat idiota, 1999) – Sasa Gedeon
Powrót idioty Sasy Gedeona z 1999 roku to znany czeski film, nawiązujący do powieści Fiodora Dostojewskiego. Głównym bohaterem dzieła jest Franciszek, który po powrocie ze szpitala psychiatrycznego prezentuje wyjątkowo pozytywny stosunek do życia. Paradoksalnie z tego powodu rodzina i znajomi przyczepiają mu etykietę idioty.
17. Samotni (Samotáři, 2000) – David Ondrick
Samotni Ondricka to czeska komedia o współczesnych młodych ludziach, którzy poszukują miłości, ale nie potrafią jej dać ani przyjąć. Film wyróżnia bardzo dobry scenariusz Petra Zelenki. Dzieło Ondricka otrzymało kilka prestiżowych europejskich nagród, między innymi Nagrodę Publiczności na Warszawskim Festiwalu Filmowym.
18. Babie lato (Babí léto, 2001) – Vladimir Michalek
Babie lato w reżyserii Vladimira Michalka to czeski komediodramat, którego głównym bohaterem jest aktor w podeszłym wieku, który postanawia walczyć ze starością wszelkimi dostępnymi sposobami, udowadniając, że życie może być piękne w każdym wieku. W rolach głównych wystąpili Vlastimil Brodsky i Stella Zazvorkova.
19. Dzikie pszczoły (Divoké včely, 2001) – Bohdan Slama
Dzikie pszczoły Bohdana Slamy to czeski komediodramat ukazujący życie na prowincji. Na porządku dziennym są tu bieda, alkoholizm i typowe problemy małych, zamkniętych społeczności. Film uzyskał wyróżnienie na Warszawskim Festiwalu Filmowym.
20. Rok diabła (Rok ďábla, 2002) – Petr Zelenka
Rok diabła Petra Zelenki to stylizowana na dokument opowieść o życiu czeskiego poety Jaromira Nohavicy. W głównej roli wystąpiła sam Nohavica, który, podobnie jak inni bohaterowie, zagrał sam siebie. Rok diabła to w Czechach film kultowy i wielokrotnie nagradzany.
