„Sokół maltański” – samotność w wielkim mieście

Tytuł: Sokół maltański (The Maltese Falcon)

Rok produkcji: 1941

Reżyseria: John Huston

Obsada: Humphrey Bogart, Mary Astor, Gladys George, Peter Lorre, Barton MacLane, Lee Patrick, Ward Bond, Sydney Greenstreet

John Huston realizując Sokoła maltańskiego na podstawie głośnej powieści Hammeta zapoczątkował nurt kina noir, odmiennego od klasycznego filmu kryminalnego. Intryga rozwija się tu bowiem w samym centrum miejskiej dżungli, w której samotny człowiek jest zdany tylko na siebie i nie może nikomu zaufać.

Humphrey Bogart jako Sam Spade

Sokół maltański to opowieść o prywatnym detektywie, który z powodu intrygi pięknej, niebezpiecznej kobiety, musi walczyć o przetrwanie. Akcja filmu rozgrywa się w latach 30. w San Francisco. Oto w biurze Sama Spade’a (w tej roli Humphrey Bogart) pojawia się tajemnicza dama, niejaka Brigid O’Shaughnessy (Mary Astor), która oferuje zlecenie odnalezienia jej rzekomo uprowadzonej młodszej siostry. Gdy wspólnik Sama, detektyw Miles Archer (Jerome Cowan) udaje się pod wskazany adres, by śledzić podejrzanego o porwanie mężczyznę, zostaje zastrzelony. Wkrótce okazuje się, że historia z zaginioną siostrą została wymyślona przez Brigit, która ukrywa cenną statuetkę sokoła zaginionego w XVI wieku i ucieka przed groźną szajką. Ostatecznie za sprawą intrygi pięknej kobiety Spade znajduje się jednocześnie na celowniku policji i mafii.

Humphrey Bogart stworzył w filmie Sokół maltański świetną kreację, która stała się jedną z jego ikonicznych ról. Udało mu się pokazać postać moralnie niejednoznaczną – Sam jest bowiem kochankiem żony swojego wspólnika, co stanowi poważną plamę na jego honorze. Z drugiej strony bohater kieruje się pewnym kodeksem zasad, w myśl którego jest zobowiązany za wszelką cenę rozwikłać tajemnicę śmierci wspólnika. Wymaga to od mężczyzny odrzucenia intratnych propozycji finansowych Kaspera Gutmana i Joela Kairo (w tej roli Peter Lorre), oferujących mu udział w transakcji handlowej legendarnym sokołem.

Ostatecznie przedmiot pożądania niebezpiecznego towarzystwa okazuje się falsyfikatem. Co więcej, kobieta, z którą Spade nawiązuje romans, zostaje zdemaskowana jako bezlitosna zabójczyni, a detektyw pomimo uczucia do panny O’Shaughnessy decyduje się oddać ją w ręce policji.

Sokół maltański – Humphrey Bogart

Sokół maltański – Huston twórcą filmu noir

Sokół maltański to przede wszystkim sztandarowy przykład kina noir. Akcja filmu osadzona jest w miejskim labiryncie, z którego nie ma ucieczki. Większość scen rozgrywa się we wnętrzach oświetlonych sztucznym światłem, co podkreśla uwięzienie bohaterów w sieci intrygi, ale też w przestrzeni własnych pragnień i lęków. Ciemność, deszcz, światło ulicznych latarni tworzą charakterystyczny tajemniczy klimat filmu. Atmosfera obrazu Johna Hustona sytuuje się na granicy jawy i snu. Podszyta jest również paranoicznym lękiem. Nic w tym świecie nie jest oczywiste, a policja mająca stanowić ostoję bezpieczeństwa wydaje się równie podejrzana jak szajka polujących na sokoła złoczyńców.

W dziele Hustona nie mogło również zabraknąć postaci femme fatale – pięknej i niebezpiecznej kobiety, która doprowadza do zguby wszystkich zafascynowanych nią mężczyzn. Z pozoru delikatna i dystyngowana dama w rzeczywistości jest bezwzględną zabójczynią, która nie waha się usunąć każdego, kto stanie na jej drodze do bogactwa. Jednocześnie urok panny O’Shaughnessy jest zniewalający i trudno mu nie ulec również rozważnemu i cynicznemu detektywowi. I tak oto Brigit stawia Spade’a w trudnej sytuacji – albo wyda policji kobietę, którą darzy uczuciem, albo zaryzykuje śmierć z jej rąk.

Film Sokół maltański – fałszywe oblicze złotego cielca

Leitmotivem Sokoła maltańskiego jest chciwość. Żądza posiadania napędza motywację postępowania bohaterów i jednocześnie niszczy ich wszelkie osobowe relacje. Nikt nie może tu nikomu zaufać, czego najlepszym przykładem jest postawa Kaspera Gutmana. Zwalisty jegomość w imię zdobycia posążka nie waha się poświęcić swojego ochroniarza, którego traktuje jak syna. Wygłasza przy tym znamienne słowa: „synów można mieć wielu, sokół zaś jest tylko jeden”.

Sokół maltański – Humphrey Bogart i Mary Astor

Wykonana z drogocennych metali statuetka urasta w filmie Hustona do rangi kluczowego symbolu mamony. Przywodzi na myśl biblijną figurę złotego cielca, któremu oddawali cześć zaślepieni Izraelici. Złudność jego boskości obnaża zaś znacząca scena, kiedy okazuje się, że sokół jest falsyfikatem. Kilka osób traci zatem życie w imię fałszywego boga.

Sokół maltański pokazuje również osobistą izolację bohaterów. W dżungli wielkiego miasta, w której wszyscy starają się jedynie ugrać dla siebie jak najwięcej, człowiek jest zdany jedynie na siebie, a wszelkie intymne kontakty obciążone są niebezpieczeństwem.

Literatura:

A. Garbicz, J. Klinowski, Kino, wehikuł magiczny. Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego. Podróż pierwsza 1913 – 1949, Kraków 2007.