Bette Davis – pierwsza dama amerykańskiego kina
Bette Davis w filmie Wszystko o Ewie
Nazywano ją „królową Hollywood” lub „pierwszą damą amerykańskiego ekranu”. Była z pewnością wielką aktorką, której udało się wyjść poza model gwiazdy wiecznie młodej i pięknej. W dojrzałym wieku Bette Davis tworzyła kreacje równie wybitne, jak te z początku kariery.
Bette na Broadwayu
Bette Davis (właśc. Ruth Elizabeth Davis) urodziła się w 1908 roku w Lowell, w stanie Massachusetts. Kiedy była małą dziewczynką, ojciec porzucił rodzinę, a ona sama wraz z matką i siostrą wyjechały do Nowego Jorku. Już w dzieciństwie Davis marzyła o zawodzie aktorskim, dlatego wybrała studia w John Murray Anderson’s Drama School. Niedługo po zakończeniu edukacji, w 1929 roku Davis zaczęła występować na Broadwayu, w sztuce Broken Dishes. Aktorka postanowiła w tym czasie nieco zmodyfikować swoje imię, wzorując się na powieści Balzaka Kuzynka Bietka. Po kilku udanych kreacjach teatralnych, w 1931 roku, młoda artystka wyjechała do Hollywood.
Bette Davis – od femme fatale do melodramatycznej heroiny
Początkowo aktorka występowała w czarnych kryminałach, które wówczas nie przyniosły jej rozgłosu, natomiast dzisiaj oceniane są jako znaczące. Były to np. Trzy przyjaciółki (1932), Biuro zaginionych ludzi (1933) czy Mgła nad Frisco (1934). Na swoją wielką szansę Davis czekała trzy lata – jej pierwszym sukcesem filmowym okazała się bowiem rola Mildred Rogers, przebojowej kelnerki w dziele Johna Cromwella W niewoli uczuć.
Bette Davis w filmie Jezebel
Kreacja aktorki zyskała nominację do Oscara, a kolejna dekada w Hollywood należała do tej gwiazdy w sposób niekwestionowany. Bette Davis obsadzano przede wszystkim w rolach melodramatycznych i kostiumowych, które dla dzisiejszego widza nie są być może najbardziej atrakcyjne. Kilka kreacji aktorki z tego okresu okazało się jednak wybitnych. Dość powiedzieć, że w latach 30. gwiazda dwukrotnie zdobyła Oscara. Nagrodzono jej role w filmach Kusicielka (1935) Alfreda Greena i Jezebel – dzieje grzesznicy (1938) Williama Wylera. W pierwszym z wymienionych filmów gwiazda zagrała znaną aktorkę teatralną, która doprowadza do zguby swojego wiernego wielbiciela. Z kolei w Jezebel, którego akcja rozgrywa się w czasach wojny secesyjnej, Davis wcieliła się w postać młodej kapryśnej panny drwiącej z męskich uczuć.
Nieprzypadkowo rola Bette Davis w Jezebel do złudzenia przypomina dzieje Scarlett O’Hary z Przeminęło z wiatrem. Gwiazda otrzymała ją bowiem jako pocieszenie, gdy przegrała w staraniu o angaż z młodziutką Vivien Leigh.
Bette Davis jako uosobienie nowoczesnego wzorca kobiecości
Bette Davis zarówno w życiu prywatnym, jak i na ekranie była wcieleniem kobiety niezależnej. W wytwórni Warner udało jej się wywalczyć zawrotną gażę 1350 dolarów tygodniowo (w 1937 roku), jednak czuła się całkowicie zniewolona. Po odrzuceniu przez nią dwóch scenariuszy wytwórnia zawiesiła Davis. Wówczas aktorka postanowiła poszukać szczęścia w Anglii, łamiąc zasady kontraktu. Sprawa skończyła się przegraną aktorki w sądzie, jednak gwiazda nie poniosła z tego powodu żadnych kosztów, a za to zyskała świetne role.
W kinie Bette Davis stała się wcieleniem określonego typu kobiecości. Jej bohaterki wyróżnia odwaga, ale też egoizm i przebiegłość. Nie wahano się obsadzać aktorki nawet w rolach morderczyń, jak w głośnych filmach List (1940) i Małe liski (1941) Williama Wylera. Oczywiście kreacje te mieszczą się w modelu femme fatale, charakterystycznym dla kina noir, jednak Davis wniosła do świata filmu nowy typ aktorstwa. Jej bohaterki to nowoczesne, wolne od społecznych stereotypów i świadome siebie kobiety. Ich dominującą cechą jest ambicja, która pcha je do działania i motywuje do zdobywania tego, czego chcą, bez przebierania w środkach.
Bette Davis, 1938 r. fot. George Hurrell
Model ten umocniły również inne filmy z Bette Davis, jak Prywatne życie Elżbiety i Essexa (1939) Michaela Curtiza, Guwernantka (1940) Anatole’a Litvaka czy Takie nasze życie (1942) Johna Hustona. Występując w historycznym dramacie, aktorka stworzyła wybitną postać królowej Elżbiety, w wypadku której ambicja polityczna ostatecznie zwycięża z miłością. Guwernantka – opowiadająca o nauczycielce nawiązującej romans ze swoim żonatym pracodawcą-księciem była najbardziej dochodowym filmem z Bette Davis. Z kolei w Takim naszym życiu aktorka zagrała kobietę, która odbija narzeczonego własnej siostrze, jednak po latach żałuje swojej decyzji.
W tym wyliczeniu nie sposób zapomnieć o Trzech kameliach (1942), głośnym melodramacie w reżyserii Irvinga Rappera. W filmie tym Bette Davis stworzyła kreację kobiety, która przechodzi głęboką wewnętrzną przemianę i z targanej emocjami histeryczki przeistacza się w silną, dojrzałą osobę, zdolną do pomocy innym.
Wszystko o Ewie i kolejny rozdział kariery Bette Davis
W 1950 roku Bette Davis zagrała w dziele, który miał zachować jej ikoniczny wizerunek dla potomności. Był to obraz Josepha Mankiewicza Wszystko o Ewie. Rola Margo Channing, starzejącej się aktorki, która powoli wchodzi w smugę cienia, zawierała wyraźne elementy autobiograficzne. Gwiazda zagrała ją brawurowo, pokazując cały kunszt swojego aktorskiego talentu. Do dziś kreacja ta uchodzi za najwybitniejszą w karierze hollywoodzkiej gwiazdy.
Co ciekawe, biograficzne konotacje filmu sięgnęły również w przyszłość. Ekranowy partner Bette Davis, Gary Merrill, został bowiem jej czwartym, ostatnim mężem. Para wychowywała wspólnie córkę aktorki z małżeństwa z Williamem Grantem Sherrym, a także adoptowała dwójkę dzieci. Związek z Merrillem przetrwał dekadę, wpisując się w schemat niezwykle burzliwej uczuciowości gwiazdy. Największą miłością Bette Davis pozostał zaś przez całe jej życie William Wyler.
Film Wszystko o Ewie nie był wcale ostatnim dużym sukcesem Bette Davis na ekranie. Aktorka zagrała jeszcze kilka wybitnych ról. Trzeba tu wymienić Gwiazdę (1952) Stuarta Heislera czy Królową dziewicę (1955) Henry’ego Kostera. W drugim ze wspomnianych dzieł aktorka ponownie wcieliła się w królową Elżbietę.
Bette Davis – zejście ze sceny w wielkim stylu
W 1962 roku Bette Davis spotkała się na planie filmowym ze swoją odwieczną rywalką, Joan Crawford. W dziele Roberta Aldricha Co się zdarzyło Baby Jane? aktorki grając dwie siostry, dały prawdziwy popis swoich talentów. Dramatyczna i niezwykle przejmująca kreacja Bette Davis jako kobiety w starszym wieku, zmagającej się z opieką nad niepełnosprawną siostrą, byłą gwiazdą filmową, została doceniona przez krytyków i publiczność. Bette Davis nominowano za nią do Oscara.
Bette Davis w 1987 roku, fot. Roland Godefroy
Ten sam reżyser zrealizował następnie kolejny dobry film z Davis w roli głównej – Hush…Hush, Sweet Charlotte. Ostatnim znaczącym dziełem z Bette Davis były zaś Sierpniowe wieloryby (1987) w reżyserii Lindsaya Andersona, gdzie zagrała wspólnie z wielką gwiazdą niemego kina, Lillian Gish.
Bette Davis do końca życia była aktywna zawodowo, mimo że zmagała się z nowotworem piersi. Zmarła we Francji w 1989 roku, gdzie przewieziono ją z festiwalu hiszpańskiego kina w San Sebastian. Była jedną z największych gwiazd w historii kina.
Literatura:
H. Hoffmann, B. Hoffmann-Napieralska, K. Hoffmann, Leksykon gwiazd kina amerykańskiego, Warszawa 2006.
