,,Skazani na Shawshank” – ,,Zajmij się życiem albo umieraniem”

Tytuł: Skazani na Shawshank (The Shawshank Redemption)

Rok produkcji: 1994

Reżyseria: Frank Darabont

Obsada: Tim Robbins, Morgan Freeman, Bob Gunton, Gil Bellows, William Sadler, Mark Rolston, Clancy Brown, James Whitmore

Skazani na Shawshank to jeden z najwyżej ocenianych filmów w historii. Opowieść o więźniach i brutalnej rzeczywistości za murami więzienia Shawshank to także wnikliwe studium ludzkiej psychiki. W 2015 roku amerykańska Biblioteka Kongresu uznała dzieło Franka Darabonta za film ,,kulturowo, historycznie i estetycznie znaczący’’.

Skazani na Shawshank – Legenda o jednym dolarze

Legenda głosi, że Stephen King sprzedał prawa do ekranizacji swojej noweli za…1 dolara, twierdząc, że nikt nie będzie chciał tego oglądać. To piękna historia, ale z prawdą ma niewiele wspólnego. Mistrz grozy wspierał początkujących twórców, sprzedając im za dolara prawa do ekranizacji swoich opowiadań – to fakt. Frank Darabont skorzystał z tej kuszącej oferty w 1983, a transakcja dotyczyła tekstu The Woman in the Room. Jednak gdy zainteresował się nowelą Rita Hayworth i skazani na Shawshank, przybył do Kinga z czekiem na 5 000 dolarów.

Darabont przystąpił do pracy nad scenariuszem dopiero pięć lat później, ale po ośmiu tygodniach scenariusz był już gotowy. Stephen King podchodził do projektu sceptycznie. Natomiast dla Franka niespełna stustronicowa nowela była jedynie punktem wyjścia. Skupił się na psychologii bohaterów oraz ukazaniu brutalnej więziennej rzeczywistości. Rozbudował wątki i dodał swoje przemyślenia, tworząc z niepozornego tekstu film poruszający, zapadający w pamięć, odzierający ze złudzeń, a jednocześnie niezwykle krzepiący.

Za murami Shawshank

Do więzienia Shawshank, w Nowej Anglii, trafia Andy Dufresne – bankowiec, człowiek młody i niezwykle inteligentny, skazany za zamordowanie żony i jej kochanka. Już pierwszej nocy spędzonej w więziennych murach okazuje się znacznie silniejszy psychicznie, niż można by się spodziewać. Czy jednak wystarczy mu sił, by stawić czoła brutalnej codzienności w Shawshank, perfidii naczelnika i bezwzględnym strażnikom? Czy wrażliwy intelektualista przetrwa w świecie pełnym agresji, hipokryzji i wszechobecnego poczucia beznadziei?

Nie jest to jedna z wielu opowieści o niesłusznie skazanych czy o śmiałkach walczących z więziennym przeznaczeniem. Film Darabonta pokazuje okrutną prawdę o ludzkiej naturze. Przywodzi na myśl więzienny eksperyment Phillipa Zimbardo. Parę słów o tym: naukowiec podzielił uczestników eksperymentu na dwie grupy: ”więźniów” osadzonych w fikcyjnym więzieniu (w piwnicy uniwersytetu Stanforda) i ”strażników”, którzy szybko zaczęli znęcać się nad tymi pierwszymi, zarówno psychicznie, jak i fizycznie.

Szóstego dnia zdecydowano o przerwaniu eksperymentu, ponieważ sytuacja wymknęła się spod kontroli. Była to jednak cenna lekcja. W Skazanych na Shawshank można zaobserwować podobne mechanizmy. To przerażające, co możemy w sobie odkryć pod wpływem ekstremalnych okoliczności, do czego może posunąć się człowiek, który ma choć złudzenie władzy i potęgi. Film pokazuje nam też coś znacznie bardziej krzepiącego: że potrafimy przetrwać wiele, znajdując w sobie niewyobrażalną siłę – jeżeli w ogóle chcemy przetrwać.

Skazani na Shawshank to dzieło, które potrafi zmrozić i rozgrzać. Wzbudza emocje, o istnieniu których nie mieliśmy pojęcia. Nie ma tam zbędnych scen ani niepotrzebnych słów. Jest to wciągająca opowieść o przyjaźni, determinacji, wytrwałości, woli przetrwania, o zwycięstwie i wielu jego odcieniach. Przede wszystkim jest to doskonałe studium ludzkich zachowań w więziennej rzeczywistości – po obu stronach krat. Uświadamia, że nie trzeba być bezlitosnym mordercą, by trafić za kraty. Można paść ofiarą zbiegów okoliczności, pozorów, nadinterpretacji.

Nieważne jednak jak, gdzie i dlaczego się znaleźliśmy. Liczy się nasza postawa i wewnętrzna siła. Oraz nadzieja, która może być tej siły źródłem. Film Darabonta zwraca uwagę na wielkie znaczenie nadziei w naszym życiu, zwłaszcza w jego najbardziej mrocznych momentach.Wspaniały jest także kontrast pomiędzy sadystycznymi strażnikami i perfidnym naczelnikiem, a więźniami, którzy (choć to oni są skazani za wielkie zbrodnie) stawiają złu silniejszy opór.

Darabont nie skąpił nam niespodzianek. Potrafił stworzyć wyjątkowy klimat. Z bohaterami łatwo możemy się utożsamić, choć to, w znakomitej większości, przestępcy. Czy teza, że każdy czasem czuje się jak więzień, jest zbyt śmiała?

Skazani na Shawshank oczami krytyków

Film otrzymał aż siedem nominacji do Oscara. Choć dziś uznawany jest za jedno z największych osiągnięć amerykańskiej kinematografii, podczas 67 ceremonii wręczenia Nagród Akademii obraz Darabonta okazał się największym przegranym, nie otrzymując ani jednej statuetki. Przegrał z dziełem Roberta Zemeckisa, zatytułowanym Forrest Gump.

Krytycy byli jednak zgodni, że Frank Darabont stworzył film wybitny. Porównywano Skazanych na Shawshank do Ptasznika z Alcatraz czy Lotu nad kukułczym gniazdem. Doceniono mistrzowską reżyserię oraz scenariusz, uznany przez Writers Guild of America za jeden z najlepszych amerykańskich scenariuszy.

W Skazanych na Shawshank mamy aktorstwo na najwyższym poziomie. Tim Robbins uczynić swoją postać wyjątkowo interesującą. Andy Dufresne to zdecydowanie jedna z najlepszych kreacji w jego aktorskim dorobku. Krytycy, doceniając powściągliwy styl gry, nazwali Robbinsa ,,nowym Garym Cooperem’’. Jednak to znakomity Morgan Freeman otrzymał za swoją rolę nominację do Oscara. Producentka, Liz Glotzer, zaproponowała Darabontowi, by zaangażował Freemana, chociaż bohater miał być rudowłosym Irlandczykiem. Reżyser nie żałował podjętego ryzyka.

W recenzjach rzadko można znaleźć wzmianki o Bobie Guntonie, który wcielił się w rolę naczelnika Nortona – jedną z najbardziej antypatycznych postaci ukazanych kiedykolwiek na wielkim ekranie. Norton to człowiek prezentujący wszystko, co najbardziej odrażające: podłość, obłudę, chciwość, bezwzględność, mściwość. Gunton był niezwykle wiarygodny.

Na uwagę zasługuje rewelacyjna muzyka skomponowana przez Thomasa Newmana. Jej uzupełnienie stanowią znane utwory muzyki klasycznej oraz popularnej. Całość wzrusza i nadaje mocy poszczególnym scenom.

Skazanych na Shawshank promowano jako ekranizację prozy Stephena Kinga. Producenci liczyli, że nazwisko mistrza grozy przyciągnie widzów do kin niczym magnes. King nie wierzył jednak, że film zostanie dobrze przyjęty. Nie był to przecież thriller czy horror. Groza ma tu zupełnie inny odcień…Obraz odniósł jednak sukces, a King z czasem stwierdził, że to najlepsza adaptacja jego prozy. Kilka lat później Frank Darabont przeniósł na wielki ekran inny tekst Stephena Kinga – powieść pod tytułem Zielona mila. Film otrzymał dobre recenzje i spodobał się widzom, jednak nie zrobił tak wielkiego wrażenia jak Skazani na Shawshank.

Film Skazani na Shawshank od lat zajmuje najwyższe pozycje w prestiżowych zestawieniach. Dwadzieścia pięć lat od premiery nadal porusza i skłania do refleksji.