“Szpital na peryferiach” – legenda czechosłowackiej telewizji

Tytuł: Szpital na peryferiach (Nemocnice na kraji města)

Rok produkcji: 1978-1981

Reżyser: Jaroslav  Dudek

Obsada: Ladislav Chudík, Eliška Balzerová, Miloš Kopecký, Josef Abrhám, Josef Vinklar, Jana Štěpánková, Nina Popelíková), Iva Janžurová, Andrea Čunderlíková i inni.

,,Gdyby głupota mogła unosić, latałaby pani jak gołębica’’ – Josef Štrosmajer

Szpital na peryferiach to jeden z tych seriali, które wspominamy z największym sentymentem. Czechosłowacka produkcja, według scenariusza Jaroslava Dietla i w reżyserii Jaroslava Dudka, przedstawia perypetie lekarzy pracujących na oddziale ortopedii szpitala w mieście Bor. To niezapomniani bohaterowie i historie, które poruszyły widzów nie tylko w Czechosłowacji, ale i poza jej granicami.

Historia serialu

Pomysłodawcą i autorem scenariusza serialu był Jaroslav Dietl. Pisarz współpracował z telewizją już od czasów studenckich. Pisał scenariusze komedii i dramatów obyczajowych, stawiając zawsze na realizm. Przedstawiał proste historie i powoływał do życia bohaterów wyrazistych, cechujących się niezłomnością i kodeksem moralnym. Dietl stworzył między innymi scenariusze seriali Człowiek w ratuszu (1976), Kobieta za ladą (1977) czy wreszcie Szpital na peryferiach.

Jaroslav Dudek był uznanym reżyserem teatralnym i telewizyjnym. Jednym z jego największych sukcesów telewizyjnych była seria Kobieta za ladą, według scenariusza Jaroslava Dietla. Twórcy rozumieli się dobrze. Gdy Dietl przedstawił reżyserowi pomysł na nowy serial, przedstawiający środowisko lekarzy i szpitalną rzeczywistość, Dudek od razu zainteresował się projektem.

Scenarzysta spędził trochę czasu w jednym z czechosłowackich szpitali, obserwując codzienność personelu i pacjentów, przysłuchując się rozmowom. Zgodzono się także na jego obecność podczas niektórych zabiegów. W ten sposób zebrał materiał do scenariusza, który miał się okazać jego największym artystycznym osiągnięciem.

Prace nad serialem Szpital na peryferiach rozpoczęto w 1976 roku. Rolę profesora Sovy, ordynatora oddziału ortopedii, otrzymał Karel Höger. Aktor zmarł nagle, w maju 1977 roku. Dudek i Dietl podjęli błyskawiczną decyzję o zaangażowaniu Ladislava Chudíka. Wznowiono zdjęcia.

Premiera pierwszej serii miała miejsce 5 listopada 1978 roku. Zaprezentowano 13 odcinków. Serial odniósł sukces nie tylko w Czechosłowacji, ale też między innymi w Polsce i w Niemczech. To na życzenie telewizji niemieckiej w 1981 roku nakręcono siedem kolejnych odcinków, zamykających przedstawione wątki i stanowiących pożegnanie z uwielbianymi bohaterami.

Oddział Ortopedii Szpitala w Borze

Akcja serialu Szpital na peryferiach toczy się w szpitalu w mieście Bor, głównie na oddziale ortopedii. W pierwszym odcinku do zespołu dołącza młoda lekarka, Alžběta Čeňková (Eliška Balzerová). Początkowo zniechęcana przez ordynatora Sovę ( Ladislav Chudík), Alžběta postanawia jednak pozostać na ortopedii. Jej pierwszym przyjacielem i mentorem zostaje nieco ekscentryczny człowiek, a przy tym znakomity chirurg – doktor Josef Štrosmajer (w tej roli wybitny czechosłowacki aktor Miloš Kopecký).

Młoda pani doktor poznaje także pozostałych członków zespołu: Arnošta Blažeja (Josef Abrhám) – największego uwodziciela w Borze, niekompetentnego, ale niezwykle aroganckiego doktora Cvacha (Josef Vinklar), skrytą anastezjolog Danę Královą (w tej roli Jana Štěpánková, prywatnie żona Jaroslava Dudka) oraz pielęgniarki: ,,kobietę, która wie wszystko’’, czyli siostrę oddziałową Jáchymovą (Nina Popelíková), roztargnioną Martę Huňková (Iva Janžurová) i piękną Inę Galuškovą (Andrea Čunderlíková, uznana w Niemczech za jedną z najpiękniejszych aktorek telewizyjnych), która wzdycha do żonatego doktora Blažeja.

Wszystkich poznajemy jako pracowników służby zdrowia i jako ludzi. Widzimy problemy, z jakimi zmagają się na sali operacyjnej, w pokoju lekarskim, na szpitalnym korytarzu i w domu, gdzie ich status zawodowy, profesjonalizm i umiejętności nie mają już znaczenia. Na przykład budzący podziw i szacunek ordynator Sova w domu jest ojcem zatroskanym o los syna – zdolnego chirurga, którego karierę niszczy choroba alkoholowa. Doktora Štrosmajera poznajemy nie tylko jako znakomitego lekarza i dobrego ducha oddziału ortopedii, ale i jako ojca pogubionej w życiu Ireny. Dana jest samotną matką, Arnošt niepoprawnym kobieciarzem, a Alžběta to nie tylko ambitna młoda lekarka, ale też idealistka i romantyczka, lojalna przyjaciółka i kobieta marząca o szczęśliwym związku.

Skąd ten sukces Szpitala na peryferiach?

W ostatnich dekadach powstało wiele seriali przedstawiających szpitalną rzeczywistość. Szpital na peryferiach nie ginie na ich tle. Wręcz przeciwnie, choć nie ma tam muzyki budującej napięcie, nagłych zwrotów akcji, dynamicznego montażu, ekspresyjnej gry aktorskiej. Serial Jaroslava Dietla i Jaroslava Dudka jest niezwykle wyważony, a przy tym niezwykle wciągający. To bez wątpienia zasługa scenariusza – samej fabuły, tak mocno osadzonej w czechosłowackiej rzeczywistości, ale i niezwykle naturalnych, błyskotliwych i niekiedy dowcipnych dialogów. Wiele tekstów (między innymi słynny cytat z gołębicą) przeszło do historii.

Dietl stworzył galerię niezwykle wyrazistych, interesujących postaci, które można uwielbiać (jak na przykład Štrosmajera) lub których z miejsca się nie znosi (jak Cvacha). Dudek zaangażował aktorów najwyższej klasy, reprezentujących kolejne pokolenia. Wszyscy spisali się znakomicie, tworząc w Szpitalu na peryferiach prawdopodobnie swoje najlepsze ekranowe kreacje.

Mocną stroną serialu jest realizm. Wiele scen nakręcono w szpitalu w miejscowości Most. W niektórych odcinkach przedstawiono fragmenty nagrań z prawdziwej sali operacyjnej. Poza tym naturalność dialogów, przedstawione problemy spotykane na co dzień w szpitalach i życiu prywatnym wielu z nas – to budowało realizm. Oglądając Szpital na peryferiach można odnieść wrażenie, że to nie serial, tylko podejrzane i nagrane przypadkiem sceny z prawdziwego życia. Aktorzy byli niezwykle wiarygodni jako lekarze – do tego stopnia że wielu pacjentów czechosłowackich szpitali prosiło, by operowali ich doktor Sova lub Štrosmajer. Personel długo musiał tłumaczyć, że to postaci fikcyjne.

Dziś Szpital na peryferiach to legenda czechosłowackiej telewizji. Po dwudziestu kilku latach powstały kolejne serie, według scenariusza Petra Zikmunda i w reżserii Hynka Bočana. Kontynuacje nie odniosły jednak sukcesu. Być może dzieło Dietla i Dudka postawiło poprzeczkę zbyt wysoko.

Literatura: Jaroslav Dietl, Nemocnice na kraji města : televizní román podle stejnojmenného seriálu, 1996.