Top 10 – najlepsze filmy Woody’ego Allena

Woody Allen uznawany jest za jednego z najbardziej utalentowanych i oryginalnych twórców kina. Stworzył gatunek nazywany ,,komedią intelektualną’’. W jego autorskich produkcjach filozoficzne rozważania i błyskotliwe, pełne charakterystycznego humoru, dialogi tworzą niezwykłą kombinację.

Woody często sam występuje w swoich filmach, tworząc interesujące i wyraziste kreacje. Potrafi też doskonale prowadzić aktorów, wydobywając z nich to, co najcenniejsze. Scenariusze Allena to nie tylko genialne dialogi, ale i bohaterowie, którzy stanowią dla aktorów wyzwania. Swego czasu w Hollywood mówiono, że kto nie współpracował z Allenem, nie zrozumie, czym jest aktorskie spełnienie.

W filmach Woody’ego Allena znajdziemy nawiązania do światowej literatury, sztuki, filozofii, psychologii, kultury żydowskiej. Twórca ukazywał Nowy Jork i rozterki neurotycznych intelektualistów rozproszonych po Manhattanie.

Woody Allen to reżyser, scenarzysta i aktor nagrodzony między innymi czterema Oscarami, dziesięcioma nagrodami BAFTA oraz dwoma Złotymi Globami. Obok charakterystycznego dla tego reżysera poczucia humoru Allen wielokrotnie udowodnił też ogrom swojego dramatycznego wyczucia, tworząc poważne i przejmujące obrazy.

Najlepsze filmy Woody’ego Allena

1. Annie Hall (1977)

To jedyny film, który przyniósł Allenowi dwa Oscary – nie tylko za scenariusz, ale i za reżyserię. Nagrodę Akademii zdobyła także Diane Keaton, której Allen powierzył główną rolę kobiecą. Obraz otrzymał także Oscara dla najlepszego filmu. Zdaniem krytyków oraz kinomanów, Annie Hall to jedno z największych artystycznych osiągnięć Woody’ego Allena. W prestiżowych rankingach filmowych dzieło od lat zajmuje najwyższe pozycje. W 1992 roku amerykańska Biblioteka Kongresu uznała Annie Hall za film „kulturowo, historycznie i estetycznie znaczący”.

Wcześniej Woody tworzył parodie lub nieskomplikowane komedie oparte na gagach tematycznych. Bohaterem pierwszej komedii intelektualnej jest grany przez Allena Alvy Singer – neurotyczny i błyskotliwy komik. Film jest swoistym studium relacji Alvy’ego z roztrzepaną i uroczą Annie. Niezwykłą strukturę scenariusza tworzą liczne retrospekcje. Moc filmu tkwi w inteligentnych dialogach i znakomitej grze aktorskiej. Annie Hall to pierwszy film, w którym Allen zadał pytania ważne dla niego samego i dla wielu z nas: o sens życia, istotę miłości, zmienność uczuć, złożoność relacji. Zwrócił uwagę na drobnomieszczańską powierzchowność i snobizm rodem z Manhattanu. Film odznacza się oryginalnością (na co wpływa między innymi zaburzona chronologia), błyskotliwością, sporą dawką ironii. Wygłoszony przez Singera w pierwszej scenie monolog jest zapowiedzią niezwykłej historii i znakiem, że oto rozpoczyna się obraz interesujący, ważny, inny.

2. Manhattan (1979)

To hołd Allena dla Nowego Jorku, który przez lata stanowił dla twórcy źródło inspiracji i mogłoby się zdawać, że był (być może nadal jest) największą miłością Woody’ego. Manhattan odniósł wielki sukces i do dziś jest uważany za wybitne dzieło sztuki filmowej. Film zdobył dwie nominacje od Oscara: dla najlepszej aktorki drugoplanowej oraz za najlepszy scenariusz oryginalny.

W iście nowojorski nastrój wprowadza widzów muzyka George’a Gershwina, którą słyszymy już w scenie otwierającej. Film jest czarno-biały, co dodaje mu wyjątkowości, odrobiny sentymentalizmu, przyciąga uwagę i pozwala się skupić zarówno na dialogach, jak i wyśmienitej grze aktorskiej. Wspaniałe zdjęcia, ukazujące Nowy Jork w całej jego niezwykłości, na długo zapadają w pamięć – na przykład ujęcie przedstawiające rozświetlony most Queensboro. Światła na moście gasną zwykle o świcie, jednak specjalnie dla Woody’ego Allena i jego ekipy most pozostał rozjaśniony we wczesnych godzinach porannych. Dzięki temu powstała niezapomniana scena.

Czy Manhattan to jedynie portret miasta? Bohaterem filmu jest czterdziestodwuletni rozwodnik, Isaac Davis (w tej roli Woody Allen), pracujący dla telewizji i zakochany w Nowym Jorku. Mężczyzna jest w związku z nastoletnią Tracy. Jego zainteresowanie wzbudza kochanka kolegi, inteligentna Mary. Woody’emu partnerują dwie wyjątkowe aktorki: nominowana do Oscara młodziutka Mariel Hemingway (wnuczka Ernesta Hemingwaya) oraz ówczesna muza twórcy, charyzmatyczna Diane Keaton. Pojawia się także Meryl Streep.

Manhattan to refleksyjna, skłaniająca do zadumy komedia romantyczna z pięknem Nowego Jorku i muzyką Gershwina w tle. Obraz trafił na listę filmów tworzących amerykańskie dziedzictwo kulturowe.

3. Hannah i jej siostry (Hannah and Her Sisters, 1986)

Gildia Pisarzy Amerykańskich (Writers Guild of America) umieściła scenariusz tego filmu na liście najlepszych scenariuszy wszech czasów. Wielu krytyków uznało obraz za największe artystyczne osiągnięcie Allena. Woody otrzymał drugiego w swojej karierze Oscara za najlepszy scenariusz oryginalny. Statuetki trafiły także do aktorów drugiego planu: znakomitej Dianne Wiest i doskonałego Michaela Caine’a.

Hannah i jej siostry to wielowątkowa opowieść. Bohaterowie poszukują odpowiedzi na pytania, które zadaje sobie wielu z nas, jednak nie każdy ma odwagę poszukać odpowiedzi. Jedną z bohaterek jest tytułowa Hannah – wspierająca siostra, oddana córka oraz idealna żona, matka i strażniczka domowego ogniska, odnosząca także sukcesy na Broadwayu. Poznajemy bliżej również Holly i Lee – siostry Hanny, wciąż poszukujące swojego miejsca. Jedną z najciekawszych postaci jest grany przez samego Allena Mickey Sachs – były mąż Hanny i hipochondryk, który po pewnym przełomowym wydarzeniu postanawia poznać lepiej samego siebie i zrozumieć istotę życia.

Hannah i jej siostry to wybitny film z idealną dozą filozofii, poezji, niepokoju i nadziei. W tle mamy Manhattan, muzykę klasyczną i jazz oddający atmosferę Nowego Jorku. Do napisania tego wyjątkowego scenariusza zainspirował Allena dramat Antoniego Czechowa Trzy siostry.

4. Zelig (1983)

To bez wątpienia jeden z najbardziej oryginalnych filmów Woody’ego Allena. Uwagę zwraca nie tylko sama historia, ale i konwencja mockumentary (fikcja udająca film dokumentalny) oraz udział znanych intelektualistów: amerykańskiej pisarki i filozofki Susan Sontag, amerykańskiego krytyka literackiego Irvinga Howe’a czy psychologa Bruno Bettelheima. Wystąpili pod własnymi nazwiskami, komentując życie i zachowania tytułowego Zeliga – postaci fikcyjnej.

Leonard Zelig, grany przez Allena, to żyjący w Nowym Jorku lat 20. człowiek cierpiący na rzadką przypadłość. Będąc w danej grupie przyjmuje on cechy charakterystyczne dla jej przedstawicieli, upodabniając się do nich fizycznie, zachowując w określony sposób. Trafia pod opiekę zafascynowanej nim psychiatry, doktor Eudory Fletcher. W roli lekarki wystąpiła ówczesna muza Woody’ego, Mia Farrow.

W filmie tym Allen ograniczył dialogi do minimum, dzięki czemu obraz jest bardziej wiarygodny jako ,,produkcja dokumentalna’’. Woody wykorzystał fragmenty prawdziwych nagrań, doskonale oddające atmosferę tamtych lat. Zelig porusza problem zagubionej tożsamości, świadomej i podświadomej potrzeby dopasowania się do grupy, bezkrytycznego podążania za ogólnie przyjętymi standardami. Film skłania do refleksji i pozostaje na długo w pamięci.

5. Mężowie i żony (Husbands and Wives, 1992)

To ostatni z trzynastu filmów Allena z Mią Farrow w roli głównej. Premiera miała miejsce niedługo po spektakularnym zerwaniu pary. Woody i Mia byli w związku od 1979 roku, a rozstali się w atmosferze skandalu, gdy w 1992 Farrow znalazła w domu Allena zdjęcia nagiej Soon-Yi Previn, swojej adoptowanej córki. Reżyser miał wówczas 56 lat, dziewczyna 22, a romans trwał od kilku tygodni.W filmie Mężowie i żony Woody Allen i Mia Farrow grają małżeństwo, które postanawia się rozstać. Bohater Woody’ego ma od pewnego czasu romans ze znacznie młodszą dziewczyną…

Scenariusz okazał się proroczy. Abstrahując od skandalu towarzyszącego premierze, film został dobrze przyjęty. Doceniono obraz jako interesujące studium psychologiczne dwóch małżeństw. Woody raz jeszcze okazał się wnikliwym obserwatorem, potrafiącym przedstawić w swoich filmach zawiłości ludzkiej psychiki, ale też znane nam wszystkim niepokoje, wątpliwości i uczucia. W tym komediodramacie doskonałe kreacje stworzyli Allen, Farrow, Sydney Pollack oraz nominowana do Oscara Judy Davis. Amerykańska Akademia Filmowa zwróciła uwagę na znakomity scenariusz, jednak tym razem Woody nagrody nie otrzymał.

6. Przejrzeć Harry’ego (Deconstructing Harry, 1997)

To jeden z najbardziej osobistych filmów Woody’ego Allena. Bohaterem tej gorzkiej komedii jest Harry Block (w tej roli Woody), neurotyczny intelektualista z Nowego Jorku, pisarz stający w obliczu kryzysu twórczego. Dotychczas w swoich powieściach wykorzystywał wątki autobiograficzne, przedstawiając szczegóły relacji z kobietami swojego życia. Bohater zaczyna dostrzegać, że wszystkie panie żywią urazę i odwracają się od niego. Jedyną kobietą u jego boku pozostaje czarnoskóra prostytutka, której Harry płaci, by towarzyszyła mu podczas publicznych wystąpień.

W Przejrzeć Harry’ego bohaterowie filmowi występują obok postaci z poszczególnych powieści Blocka. Interesujące kreacje stworzyli tu Billy Crystal, Kirstie Alley, Demi Moore i Judy Davis. Oglądając ten film można odnieść wrażenie, że pisanie scenariusza i odtwarzanie głównej roli było dla Allena swego rodzaju autoterapią, próbą introspekcji. Woody nie ukrywał, że Harry to jego porte-parole, tak jak grany przez Marcella Mastroianniego Guido Anselmi był porte-parole Federico Felliniego (jeden z ulubionych europejskich filmów i reżyserów Allena) w 8 ½.

7. Złote czasy radia (Radio Days, 1987)

To filmowy hołd Allena dla radia, dawnej muzyki i dawnych czasów. To także muzyczna podróż do Ameryki lat 30. i 40. Woody wciela się tu w rolę Joe – narratora opowieści o życiu licznej żydowskiej rodziny, której członkowie spędzają wolny czas słuchając radia. W tle rozbrzmiewa muzyka Glena Millera, Benny’ego Goodmana, Duke’a Ellingtona oraz innych wielkich muzyków ,,złotych czasów radia’’. Muzyka ma w tym filmie Allena szczególne znaczenie.

U boku Woody’ego wystąpili między innymi Danny Aiello, Jeff Daniels, Mia Farrow, Diane Keaton, Julie Kavner i Dianne Wiest. Film został dobrze przyjęty, zwłaszcza podczas Festiwalu w Cannes w 1987 roku. Scenariusz nominowano do Oscara. Znany krytyk Roger Ebert na łamach Chicago Sun-Times napisał, że Złote czasy radia to odpowiedź Woody’ego Allena na Amarcord Federico Felliniego. Ebert uznał film Allena za ,,ambitny i odważny’’. Złote czasy radia to jeden z ulubionych filmów Stanleya Kubricka.

8. Purpurowa róża z Kairu (The Purple Rose of Cairo, 1985)

To interesująca komedia romantyczna, a jednocześnie hołd dla amerykańskiego kina lat 30. Tym razem Woody zabiera nas w podróż do New Jersey z czasów wielkiego kryzysu. Główną bohaterką jest Cecylia, grana przez Mię Farrow. Kobieta pracuje jako kelnerka, podczas gdy w domu czeka na nią bezrobotny i prostacki mąż. Jedyną osłodą smutnego życia Cecylii jest kino. Na film Purpurowa róża z Kairu kobieta przychodzi wielokrotnie. Nie umyka to uwadze jednej z postaci…Tom Baxter (w tej roli Jeff Daniels) wychodzi z ekranu, by bliżej poznać Cecylię. Wkrótce wyznaje jej miłość. Cała sytuacja nie podoba się jednak innym postaciom filmowym, producentom, a przede wszystkim aktorowi odtwarzającemu rolę Baxtera.

Był to jeden z najlepiej przyjętych filmów Allena. Scenariusz nominowano do Oscara. Allen otrzymał nagrodę BAFTA, Złoty Glob i szereg innych nagród za najlepszy scenariusz oryginalny. Krytycy chwalili mistrzowską reżyserię oraz aktorską chemię między Mią Farrow i Jeffem Danielsem.

Purpurowa róża z Kairu to znacznie więcej niż komedia romantyczna o wyjątkowej fabule. To skłaniająca do refleksji opowieść i oda do kina jako innego świata – miejsca, w którym możemy znaleźć nadzieję, inspirację, antidotum na gorycz codzienności. To jeden z ulubionych filmów samego Woody’ego.

9. Tajemnica morderstwa na Manhattanie (Manhattan Murder Mystery, 1993)

To przezabawna komedia kryminalna, której mocną stroną jest nie tylko zmyślna intryga, ale i dialogi na wyżynach allenowskiego geniuszu. Z Tajemnicy morderstwa na Manhattanie pochodzi wiele cytatów, które bawią nawet podczas kolejnego oglądania tej wyjątkowej komedii, a dla wielu wielbicieli humoru Woody’ego Allena są istnymi perełkami.

Tajemnica… to jednak więcej niż błyskotliwy, zabawny kryminał. To także opowieść o małżeństwie i potrzebie oderwania się od monotonii. Larry i Carol Liptonowie mieszkają na Manhattanie i wiodą spokojne życie. Gdy nieoczekiwanie umiera ich sąsiadka, Carol zwraca uwagę na dość nietypowe zachowanie wdowca. Nabiera podejrzeń, wkrótce rozpoczyna śledztwo na własną rękę. Zachęca Larry’ego, by towarzyszył jej w kryminalnej przygodzie. Dla małżonków jest to okazja do wspólnego działania, a adrenalina okazuje się dla ich związku szczególnie korzystna.

To pierwszy film stworzony przez Allena po rozstaniu z Mią Farrow. Pierwotnie przeznaczoną dla Mii rolę zagrała Diane Keaton – dawna muza i była partnerka Woody’ego. Po latach przerwy we współpracy Keaton i Allen stworzyli rewelacyjny duet, a istniejąca między nimi chemia dodała filmowi mocy. Na łamach “Newsweeka” Davin Ansen napisał: ,,Na ekranie Keaton i Allen zawsze wydawali się stworzeni dla siebie. Wciąż cudownie między nimi iskrzy’’. W „USA Today” krytycy zapewniali, że ,,warto zapomnieć o skandalu w życiu prywatnym Woody’ego i zamiast czytać prasę brukową, lepiej pójść na jego nowy film, który jest po prostu przezabawny’’. Diane została za swoją rolę nominowana do Złotego Globu. W interesujących rolach drugoplanowych wystąpili Alan Alda i Anjelica Huston.

10. Wnętrza (Interiors, 1978)

To znakomity dramat obyczajowy, inspirowany biografią Ingmara Bergmana, którego Woody Allen uznaje za jednego z najwybitniejszych (obok Federico Felliniego) reżyserów w historii kina. Film otrzymał pięć nominacji do Oscara, m.in. za najlepszą reżyserię, scenariusz oryginalny oraz scenografię. Nominowano także odtwórczynię głównej roli, Geraldine Page i aktorkę drugoplanową, Maureen Stapleton.

Bohaterkami filmu są trzy córki narcystycznego prawnika, Arthura i jego żony Eve, dekoratorki wnętrz. Nieoczekiwanie Arthur oznajmia córkom, że postanowił rozstać się z ich matką. Z wycieczki do Grecji wraca w towarzystwie narzeczonej, która wydaje się zupełnym przeciwieństwem Eve.

Wnętrza to aktorski popis Geraldine Page, Maureen Stapleton, Diane Keaton, Kristin Griffith i debiutującej Mary Beth Hurt. Vincent Canby na łamach „The New York Times” określił film jako ,,piękny’’. Penelope Gilliatt z magazynu „The New Yorker” napisała: “To jak dotąd najbardziej majestatyczny obraz Allena. Temat, przedstawiony poprzez bohaterów, przypomina Czechowa. Pokazuje, że najtrudniejszą i najbardziej godną podziwu rzeczą do zrobienia jest właściwe postępowanie przez całe życie”.

Udostępnij “Top 10 – najlepsze filmy Woody’ego Allena” swoim znajomym.

Literatura:

The 10 best Woody Allen films, “The Guardian”, 4 października 2013

Woody Allen, Stig Björkman, Woody według Allena, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1998