Top 20 – filmy brytyjskie
Brytyjskie filmy często posiadają związek z rodzimą literaturą. Cechują je również specyficzny humor i klimat surowej natury północy, która bywa zagadkowa jak labiryntowa struktura angielskich ogrodów.
Brytyjczycy uczestniczyli w narodzinach kina wspólnie z Francuzami. Niemal równocześnie z wynalazkiem braci Lumiere w Anglii zaczęła bowiem działać tak zwana Szkoła z Brighton skupiająca fotografów-wynalazców, którzy bardzo szybko i znacząco przyczynili się do rozwoju techniki filmowej. Jednym z pierwszych filmów brytyjskich był Rezerwista – przed wojną i po wojnie (1903) J. Wiliamsona. Wkrótce jednak na skutek masowego importu filmów amerykańskich, rodzima kinematografia znalazła się w kryzysie.
Dopiero odgórne zablokowanie zalewania rynku obcymi produkcjami (Quota Act) pod koniec lat 20. XX wieku umożliwiło dalszy rozwój kina brytyjskiego. To wówczas swoje pierwsze filmy zaczął kręcić późniejszy wielki mistrz suspensu, Alfred Hitchcock. Niebawem zaczęły powstawać duże wytwórnie, jak Denham, założone przez przybyłego z Węgier Alexandra Kordę czy Gaumont British, które produkowały zarówno dzieła artystyczne jak i popularne kino gatunku. W latach 30. rozwój kina brytyjskiego wspomogli twórcy, którzy wyemigrowali z Europy kontynentalnej, jak np. Rene Clair.
W czasie wojny realizowano przede wszystkim propagandowe brytyjskie filmy dokumentalne, podnoszące morale brytyjskich żołnierzy oraz ducha oporu wobec Hitlera. Chociaż jednocześnie starano się uczynić zadość popularnym gustom widowni, czego najbardziej jaskrawym przykładem było kręcenie Cezara i Kleopatry G. Pascala w bombardowanym Londynie. Po wojnie w kinie brytyjskim zaczęły dominować ekranizacje. Rozpoczął je wybitny reżyser – Laurence Olivier, który nakręcił trylogię opartą na tragediach Williama Szekspira.
Pojawiły się również typowo lokalne zjawiska, jak specyficzne, groteskowe komedie z angielskim poczuciem humoru, realizowane przez Studio Eling. Ich reżyserem był Alec Guinness, a jeden z najbardziej znanych przykładów tego gatunku to Jak zabić starszą panią (1955). Z kolei wytwórnia Hammer specjalizowała się w kultowych filmach klasy B. W latach 60. najlepsze dzieła wychodziły spod ręki Michaela Powella. Nowa Fala przeszła w kinie angielskim bez echa. Natomiast kolejne dekady zaowocowały olbrzymią różnorodnością stylów i kierunków, jak np. „szkoła młodych gniewnych” związana z wytwórnią Woodfall J. Osborne’a i T. Richardsona.
Pod koniec lat 70. dzięki finansowemu wsparciu kina brytyjskiego przez producentów amerykańskich zaczęły powstawać wielkie angielskie superprodukcje, na czele z cyklem filmów o agencie 007, zapoczątkowanego przez film Dr No Terence’a Younga ze sławną rolą Sena Connery’ego. Począwszy od ósmej dekady XX wieku mamy do czynienia z wyraźnym podziałem na nurt kina artystycznego i niezależnego oraz komercyjnego. To pierwsze realizują np. Peter Greenaway, Sally Potter czy Alan Parker.
Nie można również zapominać o absurdalnej komedii brytyjskiej spod znaku Monty Pythona oraz twórczości Kena Loacha. Obecnie utrzymuje się trend produkowania dużych widowisk finansowanych przez kapitał amerykański, a także charakterystyczne dla tego kina kręcenie brytyjskich filmów przez reżyserów przybyłych z zewnątrz, jak np. Tajwańczyk Ang Lee.
Filmy brytyjskie
1. Pigmalion (Pygmalion, 1939) – Anthony Asquith, Leslie Howard
Pigmalion w reżyserii Anthony’ego Asquitha i Leslie Howarda z 1939 roku to głośna ekranizacja sztuki G. B. Shawa. Film opowiada o profesorze fonetyki, który na skutek zakładu z kolegą, postanawia uczynić z ubogiej kwiaciarki dystyngowaną damę. W rolach głównych wystąpili Leslie Howard i Wendy Hiller. Pigmalion został nagrodzony Oscarem za najlepszy scenariusz.
2. Niepotrzebni mogą odejść (Odd Man Out, 1947) – Carol Reed
Niepotrzebni mogą odejść Carola Reeda to utrzymany w poetyce noir film o irlandzkim terroryście uciekającym przed policyjną obławą. Sensacyjne w konwencji dzieło prezentuje jednocześnie różnorodność ludzkich postaw w obliczu sytuacji granicznej. W roli głównej wystąpił James Mason. Film otrzymał między innymi nagrodę BAFTA.
3. Trzeci człowiek (The Third Man, 1949) – Carol Reed
Trzeci człowiek to kolejne wybitne dzieło Carola Reeda, oscylujące w granicach czarnego kryminału. Głównym bohaterem filmu jest pisarz literatury detektywistycznej (w tej roli Joseph Cotten), który udaje się do Wiednia, by odwiedzić swojego przyjaciela. Okazuje się jednak, że znajomy zginął w tajemniczych okolicznościach. Obraz Reeda został nagrodzony Oscarem i wyróżnieniem BAFTA.
4. Jak zabić starszą panią (The Ladykillers, 1955) – Alexander Mackendrick
Film Jak zabić starszą panią z 1955 roku w reżyserii Alexandra Mackendricka to świetna komedia kryminalna o dziarskiej staruszce, która niespodziewanie krzyżuje szyki szajce złodziei. W roli owej matrony wystąpiła Katie Johnson, która za swoją kreację została odznaczona nagrodą BAFTA. Przywódcę gangu udającego muzyków brawurowo zagrał zaś Alec Guinness.
5. Samotność długodystansowca (The Loneliness of the Long Distance Runner, 1962) – Tony Richardson
Samotność długodystansowca to głośny brytyjski film Tony’ego Richardsona z 1962 roku. Obraz przedstawia historię zbuntowanego nastolatka (w tej roli Tom Courtenay), który z powodu dokonanej kradzieży trafia do zakładu poprawczego. Dzięki zaangażowaniu się w trenowanie biegów, chłopak odmienia swoje życie. Bieg urasta w filmie Richardsona do wielkiej metafory ludzkiego losu i zmagań z trudnymi wyzwaniami. Reżyser został wyróżniony nagrodą BAFTA za najbardziej obiecujący debiut roku.
6. Darling, 1965 – John Schlesinger
Darling Johna Schlesingera to brytyjski melodramat o pięknej modelce, która pnie się po kolejnych szczeblach kariery zawodowej, wykorzystując swój erotyczny urok. Ambicja kobiety pociąga jednak za sobą kolejne ofiary. Julie Christie za swoją pierwszoplanową kreację dostała Oscara, ponadto film otrzymał między innymi dwie inne Nagrody Akademii Filmowej i Złoty Glob.
7. Tom Jones, 1963 – Tony Richardson
Tom Jones w reżyserii Tony’ego Richardsona to nagrodzona czterema Oscarami adaptacja znanej powieści Henry’ego Fieldinga. W rolę głównego bohatera wcielił się Albert Finney. Kostiumowy film opowiada o przygodach młodego angielskiego gentlemana, adoptowanego w dzieciństwie przez zamożnego człowieka, który zapewnił mu wykształcenie i pozycję.
8. Działa Nawarony (The Guns of Navarone, 1961) – J. Lee Thompson
Działa Nawarony w reżyserii J. Lee Thompsona to znany wojenny film brytyjski, powstały na podstawie powieści Alistaira MacLeana. Akcja dzieła rozgrywa się w 1943 roku w Grecji, kiedy to ludność cywilna i wojska aliantów próbują opuścić wyspę Keros w obawie przed nacierającymi Niemcami. Drogę odwrotu utrudniają jednak potężne działa ukryte w skałach wyspy Navarona. Ich wysadzenia podejmuje się grupa komandosów. W rolach głównych wystąpili Gregory Peck i Anthony Quinn.
9. Dr. No, 1962 – Terence Young
Dr. No Terence’a Younga to pierwszy z popularnej serii filmów o Jamesie Bondzie. W rolę agenta 007 wcielił się Sean Connery, a jego ekranową partnerką była Ursula Andress. Tytyłowego doktora No. – naukowca działającego na szkodę USA – zagrał natomiast Joseph Wiseman. Film Younga został nagrodzony między innymi Złotym Globem.
10. Jeżeli… (If…, 1968) – Lindsay Anderson
Jeżeli… z 1968 roku to wybitny film w reżyserii Lindsaya Andersona. Dzieło opowiada o zbuntowanym nastolatku, który staje się przywódcą buntu młodzieży w jednym z brytyjskich koledżów. Młodzi ludzie postanawiają zaprotestować przeciwko dyskryminacji i przemocy stosowanej wobec uczniów z niższych klas społecznych. Film nagrodzono Złotą Palmą w Cannes. W roli głównej wystąpił Malcolm McDowell.
11. Szał (Frenzy, 1972) – Alfred Hitchcock
Szałz 1972 roku to świetny kryminał w reżyserii Alfreda Hitchcocka, zrealizowany w Wielkiej Brytanii. Bez znanego autora dreszczowców, który debiutował w Anglii, trudno sobie wyobrazić brytyjskie kino. Akcja Szału koncentruje się wokół tajemniczej śmierci młodej kobiety, uduszonej i wrzuconej do Tamizy. O morderstwo zostaje niewinnie oskarżony Richard Blaney (Jon Finch).
12. Mechaniczna pomarańcza (A Clockwork Orange, 1971) – Stanley Kubrick
Mechaniczna pomarańcza Stanleya Kubricka to dzieło kultowe, powstałe na podstawie powieści Anthony’ego Burgessa. Głównym bohaterem filmu jest Alex DeLarge (w tej roli Malcolm McDowell), groźny przestępca, który zostaje zakwalifikowany do eksperymentalnego programu resocjalizacji więźniów. Mechaniczna pomarańcza stanowi obecnie klasykę gatunku science-fiction.
13. Żywot Briana (Life of Brian, 1979) – Terry Jones
Żywot Briana to jeden z filmów zrealizowanych przez brytyjską grupę artystyczną Monty Python, stworzoną przez absolwentów brytyjskich uczelni – Oksford i Cambridge. Film stanowi trawestację Nowego Testamentu. Głównym bohaterem komicznej opowieści jest bowiem Brian, mężczyzna, który rodzi się w Betlejem w czasach Jezusa. Grupa stworzyła również popularną serię skeczy – Latający Cyrk Monty Pythona.
14. Rydwany ognia (Chariots of Fire, 1981) – Hugh Hudson
Rydwany ognia to głośny film Hugh Hudsona nagrodzony czterema Oscarami. Dzieło opowiada historię dwóch lekkoatletów – Erica Liddella i Harolda M. Abrahamsa, którzy biorą udział w Igrzyskach Olimpijskich, kierując się zupełnie odmiennymi motywacjami. W rolach głównych wystąpili Ben Cross i Ian Charleson. Inspiracją dzieła Hudsona były prawdziwe wydarzenia.
15. Misja (The Mission, 1986) – Roland Joffe
Misja to piękny film w reżyserii Rolanda Joffe, którego akcja rozgrywa się w dżungli Ameryki Południowej w XVIII wieku. Hiszpański misjonarz Gabriel (Jeremy Irons) dociera do plemienia Indian Guarani, by głosić wśród nich dobrą nowinę i wybudować misję. Pomaga mu były handlarz niewolnikami, Rodrigo Mendoza (Robert De Niro). Sytuacja staje się jednak dramatyczna, gdy kolonię przejmują Portugalczycy. Misja przeszła do historii kina między innymi dzięki wspaniałej muzyce Ennio Morricone, za którą kompozytor został nagrodzony Złotym Globem.
16. Orlando, 1992 – Sally Potter
Orlando to sztandarowe dzieło brytyjskiej reżyserki Sally Potter, przedstawicielki kina kobiet. Film jest ekranizacją prozy Virginii Woolf. Główny bohater obrazu to młodzieniec, obarczony klątwą wiecznej młodości. Przemierza on więc kolejne stulecia, zdobywając nowe doświadczenia, również jako kobieta. Sally Potter eksploatuje tu charakterystyczny dla twórczości Woolf mit Androgyne. W roli Orlanda wystąpiła Tilda Swinton.
17. Rozważna i romantyczna (Sense and Sensibility, 1995) – Ang Lee
Rozważna i romantyczna to świetna adaptacja prozy Jane Austen, chluby angielskiej literatury. Co ciekawe, autorem iście brytyjskiej w duchu ekranizacji jest reżyser pochodzący z Tajwanu – Ang Lee. Film opowiada historię dwóch sióstr, córek niezamożnej wdowy, które muszą znaleźć swoje miejsce w trudnym, zdominowanym przez hierarchiczne stosunki świecie. Wybitne kreacje aktorskie stworzyli tu Emma Thompson, Kate Winslet, Hugh Grant i Alan Rickman.
18. Pokuta (Atonement, 2007) – Joe Wright
Pokuta to znany film Joe Wrighta z 2007 roku, który odniósł międzynarodowy sukces. Dzieło prezentuje ciekawy obraz życia przedwojennej angielskiej arystokracji. Nastoletnia dziewczynka przypadkowo staje się świadkiem sceny erotycznej pomiędzy starszą siostrą (w tej roli Keira Knightley) a synem służącej, Robbiem (James McAvoy). Oskarżenia małej Briony bezpowrotnie niszczą życie młodych kochanków. Film odznaczono między innymi dwoma Złotymi Globami.
19. Królowa (The Queen, 2006) – Stephen Frears
Królowa w reżyserii Stephena Frearsa to interesujący obraz brytyjskiej monarchii w obliczu kryzysu po śmierci księżnej Diany. W oscarowej roli Elżbiety II wystąpiła Helen Mirren, premiera Tony’ego Blaira zagrał zaś Michael Sheen. Królowa stanowi wybitne osiągnięcie brytyjskiego kina, które zdobyło wiele prestiżowych nagród.
20. Slumdog. Milioner z ulicy (Slumdog Millionaire, 2008) – Danny Boyle
Slumdog Danny’ego Boyle’a zdobył olbrzymią popularność na świecie. Historia rozgrywająca się w Indiach, w środowisku biedoty ze slumsów podbiła serca publiczności. Młody chłopak (w te roli Dev Patel) bierze udział w telewizyjnym programie „Milionerzy”, w którym kolejne pytania przypominają mu wydarzenia z całego życia. Slumdog dostał aż osiem Oskarów.
Udostępnij “Top 20 – filmy brytyjskie” swoim znajomym.
Literatura:
Encyklopedia kina, pod red. T. Lubelskiego, Kraków 2010.
