Top 20 – filmy gangsterskie
Kino gangsterskie posiada wiele wybitnych pozycji, które odznaczają się walorami artystycznymi. Filmy tego gatunku konstruują najczęściej określony kodeks wartości, będący odwzorowaniem twardych reguł mafijnego świata.
Początki filmów gangsterskich sięgają końca lat 20. XX wieku, za pierwsze dzieło tego gatunku uznaje się bowiem Ludzi podziemi Josefa von Sternberga z 1927 roku. W kolejnej dekadzie w USA kręcono zaś całe serie bardzo popularnych filmów o słynnych gangsterach, jak np. Al Capone. Potem film gangsterski zdominowała konwencja kina czarnego z nieco innym typem bohatera: często skorumpowanego stróża prawa, który działając na granicy przestępczego świata, stara się zachować własny kodeks zasad. Ikoną tego okresu stał się Humphrey Bogart.
Swoisty renesans filmu gangsterskiego nastąpił zaś w latach 70., kiedy na ekrany weszło wielkie dzieło Francisa Forda Coppoli Ojciec chrzestny. Zapoczątkowało to nurt wybitnych filmów o mafii autorstwa Martina Scorsese, Briana DePalmy czy Johna Hustona. Lata 80. przyniosły z kolei odczytanie tego gatunku przez pryzmat filmowego postmodernizmu. Dominującym stylem stał się więc pastisz, nawiązujący do klasyki kina gangsterskiego i jego kultowej ikonografii. Składają się na nią portret miasta nocą, światło ulicznych latarni, broń i szybkie samochody. Do dziś jest to gatunek posiadający olbrzymią rzeszę wiernych fanów.
Filmy gangsterskie
1. Ojciec chrzestny (The Godfather) – Francis Ford Coppola
Ojciec chrzestny (1972) oraz dwie kolejne części trylogii to klasyka gatunku i jednocześnie jego symbol. Francis Ford Coppola na podstawie słynnej powieści Mario Puzo stworzył przenikliwy obraz sycylijskiej mafii działającej w Stanach Zjednoczonych. W rolę Vito don Corleone wcielił się Marlon Brando (jego młodsze wcielenie zagrał Robert De Niro), natomiast w roli syna, Michaela, przejmującego mafijne dziedzictwo wystąpił Al Pacino. Sugestywną postać kobiecą stworzyła natomiast Diane Keaton.
2. Dawno temu w Ameryce (Once Upon a Time in America) – Sergio Leone
Dawno temu w Ameryce (1984) to świetny film mafijny w reżyserii Sergio Leone, nawiązujący do stylistyki kina lat 40. W główne role wcielili się Robert De Niro (Noodles) i James Woods (Max). Kobiece kreacje stworzyły natomiast Tuesday Wels (Carol) i Elizabeth McGovern (Deborah). Film przedstawia historię kilku gangsterów wywodzących się z trudnej żydowskiej dzielnicy Nowego Jorku. Historia rozgrywa się na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Od 2014 roku można obejrzeć również reżyserską wersję filmu, tę, która zdobyła uznanie krytyki w Cannes. Później dzieło Leone zostało bowiem mocno okrojone przez cenzurę.
3. Chłopcy z ferajny (Goodfellas) – Martin Scorsese
Chłopcy z ferajny (1990) to z kolei wielki film Martina Scorsese zupełnie odmienny w poetyce niż Ojciec chrzestny. Dzieło Scorsese cechuje brutalność obrazu gangsterskiego środowiska, w którym rządzą okrutne prawa. Film opowiada o losach mafiosa Henry’ego Hilla (Ray Liotta), który ostatecznie staje się świadkiem koronnym w procesie przeciwko mafii. Świetne kreacje stworzyli również Robert De Niro (jako James Conway) i Joe Pesci.
4. Życie Carlita (Carlito’s Way) – Brian De Palma
Życie Carlita (1993) Briana De Palmy jest przykładem udanego połączenia formuły kina gangsterskiego i melodramatu. Główny bohater (w tej roli Al Pacino) po odsiadce w więzieniu pragnie powrócić do normalnej egzystencji, jednak mafia nie daje mu o sobie zapomnieć. Carlito za błędy z przeszłości będzie musiał zapłacić najwyższą cenę. W filmie wybitne kreacje stworzyli również Sean Penn i Penelope Ann Miller.
5. Prawo Bronxu (A Bronx Tale) – Robert De Niro
Prawo Bronxu z 1993 roku to film, który wyreżyserował Robert De Niro. Opowiada on o inicjacji młodego człowieka w dorosłość i struktury przestępczego świata. Reżyser zagrał również jedną z głównych ról, w inne postaci wcielili się między innymi Chazz Palminteri, Lillo Brancato, Francis Capra czy Taral Hicks.
6. Wróg publiczny (The Public Enemy) – William A. Wellman
Wróg publiczny w reżyserii Williama A. Wellmana to klasyka gatunku gangsterskiego z 1931 roku. Fabuła osadzona w czasach prohibicji odwołuje się do biografii największych mafiosów tamtego czasu. W roli głównego bohatera, Toma Powersa wystąpił James Cagney, natomiast u jego boku jako Gwen zagrała zjawiskowa Jean Harlow.
7. Kasyno (Casino) – Martin Scorsese
Kasyno to jedno z najlepszych dzieł Martina Scorsese z 1995 roku. Akcja filmu rozgrywa się w ciemnym świecie hazardu. Sam „Ace” Rothstein (Robert De Niro) to człowiek mafii, który zajmuje się prowadzeniem tytułowego kasyna w Las Vegas. Wkrótce piękna Ginger (Sharon Stone) rozkochuje w sobie zamożnego właściciela świątyni hazardu.
8. Bonnie i Clyde (Bonnie and Clyde) – Arthur Penn
Bonnie i Clyde (1967) w reżyserii Arhura Penna wyznaczył w historii kina jeden z nowych trendów. Jest to bowiem nie tyle klasyczna historia gangsterska, ile prezentacja pary kochanków-morderców, którzy sieją spustoszenie w całej Ameryce. Życie w wiecznej podróży z obrabowywaniem banków i sklepów staje się jednak dążeniem do samozagłady. W Clyde’a wcielił się Warren Beatty, Bonnie zagrała zaś Faye Dunaway.
9. Burzliwe lata dwudzieste (The Roaring Twenties) – Raoul Walsh
Burzliwe lata dwudzieste Raoula Walsha to kolejna klasyczna pozycja kina gangsterskiego. Film powstał w 1939 roku, a jego znakiem rozpoznawczym stał się określony profil głównego bohatera – twardego mafiosa, który posiada jednak swój własny system wartości. Jego wcieleniem był James Cagney, tu jako Eddie Bartlett, jeden z trzech przyjaciół działających w ciemnym półświatku.
10.Chinatown – Roman Polański
Chinatown (1974) Romana Polańskiego to mroczny film wykorzystujący poetykę kina noir. Akcja rozgrywa się w latach 30. w Los Angeles. Tytuł jest nazwą chińskiej dzielnicy tego miasta. Prywatny detektyw Jake Gittes (w tej roli Jack Nicholson) zostaje zamieszany w ciemne sprawy pewnej wpływowej rodziny. Evelyn Cross Mulwray zagrała Faye Dunaway, w pozostałe postaci wcielili się zaś John Huston, Perry Lopez i John Hillerman.
. Człowiek z blizną (Scarface) – Brian De Palma
Człowiek z blizną Briana De Palmy to znany film lat 70., będący wzorcową realizacją reguł kina mafijnego. Reżyser nawiązał w nim wyraźnie do dzieła Howarda Hawksa z 1932 roku o tym samym tytule. Tony Montana (Al Pacino) porzuca rodzinną Kubę, by w Stanach Zjednoczonych handlować narkotykami. W filmie wystąpili również Steven Bauer i Michelle Pfeiffer.
12. Zbieg z Alcatraz (Point Blank) – John Boorman
Zbieg z Alcatraz, film z 1967 roku, to ważne dzieło Johna Boormana. Głównym bohaterem Zbiega jest gangster Walker (Lee Marvin), który zostaje zdradzony przez wspólnika (John Vernon). Nie tylko ograbia on Walkera z pokaźnej sumy pieniędzy, ale również uwodzi jego żonę (Angie Dickinson). Bohater przygotowuje krwawą zemstę.
13. Ulice nędzy (Mean Streets) – Martin Scorsese
Ulice nędzy to kolejna pozycja w dorobku Martina Scorsese. Film pochodzi z 1973 roku. Opowiada o włoskiej mafii działającej w Nowym Jorku. Fabuła koncentruje się wokół postaci Charliego (Harvey Keitel), który próbuje kontrolować jedną z lokalnych mafii.
14. Ucieczka gangstera (The Gateway) – Sam Peckinpah
Ucieczka gangstera Sama Peckinpaha to film z 1972 roku. Główną rolę zagrał Steve McQueen. Wcielił się on w postać gangstera, który wraz z żoną (Ali MacGraw) jest zmuszony ukrywać się przed policją i mafijną zemstą. Nieudany skok na bank ściąga bowiem na niego gniew zarówno przedstawicieli prawa, jak i przestępczego świata.
15. Aniołowie o brudnych twarzach (Angels with Dirty Faces) – Michael Curtiz
Aniołowie o brudnych twarzach (1938) Michaela Curtiza to słynny film z Humphreyem Bogartem. Dzieło opowiada o dwóch przyjaciołach z dzieciństwa, których drogi życiowe zupełnie się rozeszły. Jeden z nich został bowiem lokalnym mafiosem (James Cagney), drugi zaś księdzem (Pat O’Brien). Obaj walczą ze sobą o „rząd dusz” dorastającej młodzieży.
16. Nietykalni (The Untouchables) – Brian De Palma
Nietykalni (1987) Briana De Palmy to film osadzony w poetyce nostalgii za dawnymi czasami. Akcja dzieła rozgrywa się w latach 30. w Chicago, a głównym bohaterem jest agent Eliot Ness (Kevin Costner) walczący z nielegalną sprzedażą alkoholu. W postać legendarnego Ala Capone wcielił się Robert De Niro.
17. Ścieżka strachu (Miller’s Crossing) – Ethan Coen i Joel Coen
Ścieżka strachu (1990) braci Coen to kolejna pozycja z gatunku pastiszu tradycyjnego kina gangsterskiego. Mafijna wojna między gangami komplikuje się z powodu miłości Toma (Gabriel Byrne) do pięknej Verny (Marcia Gay Harden), na której brata wydano wyrok śmierci.
18. Sokół maltański (The Maltese Falcon) – John Huston
Sokół maltański to wybitny film Johna Hustona utrzymany w stylistyce kina noir. W głównej roli prywatnego detektywa Sama wystąpił niezastąpiony Humphrey Bogart, próbujący rozwikłać zagadkę tajemniczego zniknięcia statuetki sokoła. Znaczące kreacje stworzyli również Mary Astor, Gladys George czy Peter Lorre.
19. Honor Prizzich (Prizzi’s Honor) – John Huston
Honor Prizzich to kolejny film Johna Hustona z 1985 roku. Ośrodkiem akcji jest tu konflikt pomiędzy płomiennym uczuciem a mafijnymi interesami. Charley Partanna (Jack Nicholson), współpracownik gangsterskiego klanu Prizzich otrzymuje zlecenie zabójstwa swojej żony Irene (Kathleen Turner), będącej zagrożeniem dla „rodziny”.
20. Asfaltowa dżungla (The Asphalt Jungle) – John Huston
Asfaltowa dżungla z 1950 roku w reżyserii Johna Hustona to film o nieco rozmytej przynależności gatunkowej, jednak z pewnością widać w nim elementy estetyki noir i kina gangsterskiego. Głównym bohaterem dzieła jest złodziej, który planuje dokonać kradzieży klejnotów. W rolach głównych wystąpili Sterling Hayden, Louis Calhern, James Whitmore i Jean Hagen. Co ciekawe, Asfaltowa dżungla, to również jeden z pierwszych filmów z Marilyn Monroe.
