Top 20 – filmy tureckie
Kino w Turcji rozwijało się bardzo wolno, dopiero bowiem około 1914 roku mieszkańcy tego kraju zaczęli pozytywnie postrzegać wynalazek kinematografu. W 1922 roku w Stambule powstało pierwsze studio filmowe. Bardziej znaczące produkcje zaczęły pojawiać się jednak dopiero w latach 60. ubiegłego wieku.
Pierwsze filmy tureckie z lat 20. dotyczyły tematyki narodowej, choć powstawały także komedie i produkcje dokumentalne. Prawdziwym momentem rozkwitu tego kina były lata 50., kiedy zaczęli tworzyć Atif Yilmaz i Lufti Akad. Pierwszym znaczącym międzynarodowym sukcesem filmu tureckiego była nagroda Złotego Niedźwiedzia w Berlinie dla Erksana Susuza za dzieło Lato bez wody (1964). Potem jednak z powodów politycznych nastąpił kryzys, który spowodował, że dopiero na przełomie lat 70. i 80. kino tureckie zostało po raz kolejny dostrzeżone na świecie. Stało się tak za sprawą filmu Droga (1982) Guneya i Gorana, wyróżnionej na Festiwalu w Cannes.
Lata 90. i początek XXI wieku okazały się dla kina w Turcji bardzo owocne. Sukcesy osiągały wówczas produkcje takich reżyserów, jak Nuri Bilge Ceylan, Yilmaz Erdogan lub Zeki Demirkubuz. W ostatnich latach wielkim powodzeniem cieszy się nurt kina popularnego, a więc komedie, a także produkcje telewizyjne – tureckie seriale.
Filmy tureckie
1. Nabrzeże samotnych (Yalnizlar rihtimi, 1959) – reż. Lutfi Akad
Nabrzeże samotnych w reżyserii Lufti Akada to melodramatyczna opowieść o miłości kapitana Ridvana i pięknej Gunar. Przeszkodą dla zakochanych okazuje się właściciel baru i przemytnik – Ali. Film Aki to jeden z pierwszych międzynarodowych sukcesów tureckiego kina. Obraz stanowi interesujący przykład inspiracji zagranicznymi nurtami: francuskim poetyckim realizmem i amerykańskim kinem noir.
2. Lato bez wody (Susuz yaz, 1964) – reż. Metin Erksan
Lato bez wody Metina Erksana było pierwszym tureckim filmem uhonorowanym prestiżową międzynarodową nagrodą filmową: otrzymało Złotego Niedźwiedzia na Festiwalu w Berlinie. Film przedstawia historię dwóch braci-rolników, z których jeden, Hasan, podczas upalnego lata odcina źródło płynące na jego polu od upraw sąsiadów, pozbawiając ich nawodnienia. Spór musi rozwiązać Osman, który zakochuje się w przyszłej żonie brata.
3. Droga (Yol, 1982) – reż. Yilmaz Guney i Serif Goren
Droga w reżyserii Y. Guneya i S. Gorena to zdobywczyni Złotej Palmy w Cannes z 1982 roku. Film opowiada o pięciu więźniach, którzy podczas przepustki próbują poukładać na wolności swoje osobiste sprawy. Wszyscy muszą stawić czoła trudnej sytuacji: zdradzie żony, rodzinnym kłótniom czy śmierci najbliższych. W rolach głównych wystąpili Hale Akinli, Tuncay Akca, Sevda Aktolga czy Meral Orhonsay. Droga to przykład nurtu tureckiego kina bliskiego włoskiemu neorealizmowi, poruszającemu tematy społeczne.
4. Sezon w Hakkari (Hakkari’de Bir Mevsim) 1983 – reż. Erdel Kiral
Sezon w Hakkari z 1983 roku w reżyserii Erdela Kirala został z kolei odznaczony Srebrnym Niedźwiedziem na Festiwalu w Berlinie oraz nagrodą FIPRESCI. Film przedstawia historię zdolnego nauczyciela, który z powodów politycznych zostaje przeniesiony z dużej metropolii do małej wioski w górach, w pobliżu granicy Iranu. Początkowa niechęć okolicznych mieszkańców do inteligenta stopniowo przeradza się w szacunek i przyjaźń.
5. Majowe chmury (Mayis sikintisi, 1999) – reż. Nuri Bilge Ceylan
Majowe chmury to świetny film znanego tureckiego reżysera: Nuriego Bilge Ceylana. Głównym bohaterem obrazu jest reżyser, który przyjeżdża do swojej rodzinnej wioski, gdzie ma zamiar nakręcić swój kolejny film. Z powodu braku aktorów role powierza swoim rodzicom. Majowe chmury zostały pokazane na Festiwalu w Berlinie, a także zdobyły Europejską Nagrodę Filmową.
6. Vizontele (2001) – reż. Omer Faruk Sorak, Yilmaz Erdogan
Vizontele to popularna turecka komedia, która odniosła międzynarodowy sukces. Film opowiada o zabawnych początkach telewizji w małej tureckiej wiosce w południowej Anatolii w latach 70. XX wieku. Nowy wynalazek wzbudza wiele emocji, zwłaszcza, że wprowadza go miejscowy „niedojda” – Emin (Yilmaz Erdogan) w komitywie z burmistrzem Nazmi (Altan Erkekli).
7. Uzak (2002) – reż. Nuri Bilge Ceylan
Uzak, kolejny film Ceylana, zdobył Złotą Palmę w Cannes w 2003 roku. Dzieło jest opowieścią o przeżywającym osobisty kryzys fotografie; mieszkańcu Stambułu. Pewnego dnia zjawia się u niego ubogi kuzyn z prowincji, który chce znaleźć pracę w mieście. W rolach głównych wystąpili Muzaffer Ozdemir i Emin Toprak.
8. Wyznanie (Itiraf, 2002) – reż. Zeki Demirkubuz
Wyznanie to film wyreżyserowany przez Zeki Demirkubuza, nazywanego „tureckim Kieślowskim”. Obraz jest historią mężczyzny, który zaczyna podejrzewać swoją żonę o zdradę. Biurowy urzędnik postanawia rozmówić się z małżonką, pod wpływem jej wyznania doznaje jednak prawdziwego szoku.
9. Puszka Pandory (Pandora’nin kutusu, 2008) – reż. Yeşim Ustaoğlu
Puszka Pandory to głośny film z 208 roku autorstwa tureckiej reżyserki Yeşim Ustaoğlu. Obraz prezentuje historię tureckiej rodziny, która staje w obliczu trudnej sytuacji. Mieszkająca w górach stara matka zaczyna chorować na demencję, dlatego dzieci zabierają ją do Sambułu. Wkrótce okazuje się jednak, że opieka nad kobietą otwiera przysłowiową puszkę Pandory z nierozwiązanymi konfliktami sprzed lat. Film Yeşim Ustaoğlu został nagrodzony między innymi Złotą Muszlą w San Sebastian.
10. Czasy i wichry (Beş Vakit, 2006) – reż. Reha Erdem
Czasy i wichry to poetycki film w reżyserii Rehy Erdema. Bohaterami opowieści jest grupa trojga nastoletnich przyjaciół mieszkających w małej tureckiej wiosce: Omer, Yakup i Yildize. Każdy z nich mierzy się z różnymi problemami: niechęcią do ojca, pierwszą miłością czy pracą ponad siły. Czasy i wichry pokazują ludzi żyjących w zgodzie z rytmem przyrody, którzy muszą się wiele natrudzić, by zaspokoić swoje codzienne potrzeby.
11. Mleko (Süt, 2008) – reż. Semih Kaplanoglu
Mleko to druga część filmowej trylogii Semiha Kaplanoglu, przedstawiającej turecką prowincję. Pierwszym ogniwem nostalgicznej historii jest Jajko, ostatnim zaś Miód. Głównym bohaterem cyklu jest Yusuf, którego widzowie mają okazję obserwować na różnych etapach jego życia. W Mleku Yusuf wchodzi w dorosłość: kończy szkołę średnią i wraca do rodzinnego miasteczka. Marzenia chłopca muszą się zderzyć z twardymi realiami. W główną rolę wcielił się Melih Selcuk.
12. Lęk przed Bogiem (Takva, 2006) – reż. Ozer Kiziltan
Lęk przed Bogiem Ozera Kiziltana to historia bardzo religijnego muzułmanina, który próbuje pogodzić wyzwania codziennego życia ze swoją głęboką wiarą i jej restrykcyjnymi zasadami. Okazuje się jednak, że nawet najbardziej usilne starania nie chronią człowieka przed pokusami. Wręcz przeciwnie, im bardziej Ozer tłumi swoje erotyczne potrzeby, tym mocniej wracają one w jego snach. Film Kiziltana zdobył w Berlinie Nagrodę FIPRESCI oraz wyróżnienie w Toronto.
13. Jak się kręci lody (Dondurmam Gaymak, 2006) – reż. Yuksel Aksu
Dondurmam Gaymak to film, którego głównym bohaterem jest sprzedawca lodów. Mężczyzna próbuje przetrwać ze swoim małym biznesem, konkurując na lokalnym rynku z wielkimi markami. W tym celu kupuje nowy żółty motocykl i objeżdża miejscowość, by reklamować własne wyroby. Któregoś dnia banda niesfornych chłopaków mających ochotę na darmowe pyszności kradnie pojazd Aliego. Ten zaś przekonany, że to nieuczciwa konkurencja próbuje go zniszczyć, rozpoczyna prywatne śledztwo.
14. Dolina wilków: Irak (Kurtlar vadisi – Irak) – reż. Serdar Akar
Dolina wilków to głośny propagandowy turecki film wojenny w reżyserii Serdara Akara. Akcja utworu rozgrywa się podczas inwazji Amerykanów na Irak. W obrazie Akara zachodnie wojska plądrują miasta i wioski, a niewinnych ludzi wykorzystują jako dawców narządów, którymi handlują na czarnym rynku. W roli bezwzględnego amerykańskiego dowódcy wystąpił Billy Zane.
15. Widziałem słońce (Güneşi Gördüm, 2009) – reż. Mahsun Kirmizigul
Widziałem słońce Mashuna Kirmizigula to poruszający film o losach kurdyjskiej rodziny Altun, która z powodu przedłużającej się wojny opuszcza swoją wioskę i zostaje rozdzielona. Część członków klanu osiedla się w Stambule, zaś pozostali emigrują do Norwegii. Wszyscy muszą stawić czoła nowym problemom: wielkomiejskiej rzeczywistości czy życiu emigranta z dala od rodzimych korzeni.
16. Zimowy sen (Kis Uykusu, 2014) – Nuri Bilge Ceylan
Zimowy sen Ceylana to zdobywca prestiżowej Złotej Palmy w Cannes. Aydin, były aktor, wraz ze swoją żoną Nihal i siostrą Neclą prowadzą hotel w Kapadocji. Zimą odcięta od świata wioska staje się scenerią psychologicznej rozgrywki pomiędzy trzema bliskimi osobami. Każda z nich ma swoje niespełnione oczekiwania, lęki i nadzieje uosabiane przez wielkie miasto Stambuł. W rolach głównych wystąpili Haluk Bilginer, Melisa Sozen i Demet Akbag.
17. Spłonie, kto najbliżej ognia stoi (Atesin düstügü yer, 2012) – Ismail Gunes
Spłonie, kto najbliżej ognia stoi to poruszająca historia ojca i dorosłej córki. Niezamężna dziewczyna zachodzi w ciążę i ma zostać surowo ukarana przez rodzinę. Podczas wspólnej podróży samochodem relacje między córką i ojcem ulegają jedna nieoczekiwanej zmianie. Film porusza trudne kwestie związane z muzułmańską obyczajowością i zasadami religijnymi. Obraz w 2013 roku był tureckim kandydatem do Oscara, a w Montrealu otrzymał Nagrodę FIPRESCI.
18. Otchłań: gdzieś pomiędzy (Araf, 2012) – Yeşim Ustaoğlu
Otchłań: gdzieś pomiędzy to opowieść o dwojgu młodych ludzi: Zehry i Olgunie, którzy wchodząc w dorosłość, przeżywają zderzenie marzeń z ponurą rzeczywistością. Oboje wykonują mało interesującą dla nich pracę w warsztacie samochodowym. Pewnego dnia w życiu Zehry pojawia się nowy mężczyzna. Film został nagrodzony na festiwalach w Sofii, Tokio i w Wenecji. W rolach głównych wystąpili Ozcan Deniz, Neslihan Atagul i Baris Hacihan.
19. Sen motyla (Kelebeğin Rüyası, 2013) – Yilmaz Erdogan
Sen motyla Erdogana to nagrodzony za muzykę na MFF w Milano turecki film, którego akcja toczy się w czasie II wojny światowej. Dwaj młodzi ubodzy mężczyźni zakochują się w tej samej dziewczynie – urodziwej Suzan z zamożnego i wpływowego domu. Postanawiają napisać dla niej wiersz – ten, którego dzieło nie spodoba się dziewczynie, zostawi rywalowi wolną rękę.
20. Mustang (2015) – Deniz Gamze Erguen
Mustang to międzynarodowa koprodukcja tureckiej reżyserki, która zdobyła bardzo prestiżowe wyróżnienia. Dzieło otrzymało trzy Cezary, nagrodę Goya i Europejską Nagrodę Filmową. Film pokazuje pięć sióstr z tradycyjnej muzułmańskiej rodziny z Turcji, które z powodu niewinnej zabawy zostają uwięzione przez rodzine i zaręczone z nieznanymi sobie mężczyznami. Dziewczęta postanawiają sprzeciwić się woli starszych i uniknąć zaaranżowanych małżeństw.
