Top 20 – najlepsze włoskie filmy
Kino zawdzięcza Włochom wiele wspaniałych arcydzieł. Ten kraj wydał bowiem tak wielkich reżyserów, jak Rossellini, Fellini czy De Sica.
Pierwszym włoskim filmem był wzorowany na głośnym obrazie braci Lumiere Wjazd pociągu na stację w Mediolanie Italo Pacchioniego. Natomiast kino fabularne zapoczątkowała Kąpiel Diany Giuseppe Filippiego. Oba obrazy powstały w 1896 roku, choć pod egidą francuskiej wytwórni Lumiere. Wkrótce jednak w dużych metropoliach, jak Rzym, Mediolan, Turyn czy Wenecja zaczęły powstawać rodzime przedsiębiorstwa filmowe. Najważniejszym nurtem włoskiego niemego kina był monumentalizm. Polegał on na realizowaniu imponujących widowisk historycznych przedstawiających epokę antyczną. Najsłynniejszym dziełem tego rodzaju była Cabiria (1914) Giovanniego Pastrone. Wraz z produkcją zdobywających międzynarodową popularność filmów narodziła się instytucja „divy” – pięknej, uwielbianej aktorki. Wśród najbardziej znanych gwiazd można wymienić Francescę Bertini czy Soavę Gallone.
Gdy w latach 20. władzę przejął Benito Mussolini, powstała wytwórnia LUCE specjalizująca się w dokumentalnym kinie propagandowym. Od tego czasu twórcy stracili swobodę artystyczną, a nurtem, który koncentrował się na banalnych problemach codzienności, aby nie narazić się władzy było tzw. „kino białych telefonów”. W 1936 roku na przedmieściach Rzymu zbudowano włoskie miasteczko filmowe Cinecita, będące największą włoską wytwórnią. Jednocześnie mimo działań cenzury udawało się realizować dzieła wybitne, czego przykładem była twórczość Alessandro Blasettiego i Mario Cameriniego.
Filmy włoskie – od czasów wojennych do współczesności
Już koniec lat 30. zaowocował powstaniem jednego z najsłynniejszych włoskich nurtów filmowych, czyli neorealizmu. Charakteryzował się on zainteresowaniem problemami społecznymi i dokumentalnym stylem. Najważniejszym dziełem neorealizmu był Rzym, miasto otwarte (1945) Roberto Rosselliniego. Wśród znaczących reżyserów tego kierunku należy zaś wymienić takich twórców, jak Vittorio De Sica, Luchino Visconti czy Giuseppe De Santis. W latach 50. narodziło się również wielkie autorskie kino Michelangelo Antonioniego i Federico Felliniego. Kolejna dekada przyniosła zaś filmy kontestatorów i buntowników, jak Pier Paolo Pasolini, Bernardo Bertolucci, bracia Paolo i Vittorio Taviani czy Marco Ferreri.
Popularnymi gatunkami włoskiego kina kolejnych dekada XX wieku były natomiast horrory oraz spaghetti westerny. Dużym zainteresowaniem jeśli chodzi o kino grozy stanowiły tzw. filmy giallo, w których specjalizował się Dario Argento ze swoją słynną Suspirią na czele. Istotne novum nastąpiło zaś w latach 90., kiedy do głosu doszli tacy twórcy, jak Pupi Avati, Giuseppe Tornatore czy Gianni Amelio. W 2001 roku ogromnym sukcesem okazał się Pokój syna reżysera starszego pokolenia, Nanniego Morettiego. To właśnie on stał się mistrzem kolejnej generacji twórców, którzy skupili się na kinie politycznym, realizując zwłaszcza filmy o włoskiej mafii, jak np. głośny obraz Matteo Garrone.
Najlepsze włoskie filmy
1. Cabiria – Giovanni Pastrone
Cabiria to słynny film Giovanni Pastrone z 1914 roku. Dzieło reprezentuje nurt kina zwany włoskim monumentalizmem. Akcja Cabirii rozgrywa się w czasie wojen Scypiona Afrykańskiego z Hannibalem w III wieku p. n. e. Tytułowa bohaterka to córka rzymskiego patrycjusza porwana przez Kartagińczyków podczas wybuchu Etny. Film opowiada o jej niesamowitych przygodach, a przeszedł do historii ze względu na olbrzymi rozmach w inscenizacji historycznego widowiska z wykorzystaniem zachwycających plenerów.
Fabuła jest wielowątkowa i rozgrywa się na przestrzeni wielu lat. Pastrone jako pierwszy w kinie kręcił ujęcia w autentycznych plenerach, stąd w filmie można zobaczyć ośnieżone Alpy, morze czy pustynie. Co więcej, do produkcji zaangażowano słonie, wielbłądy, konie, a nawet lamparta. Scenografia mogła przyprawić ówczesnych widzów o prawdziwy zawrót głowy, z monumentalną stylizacją na antyczne budowle, świątynie i lochy.
2. Paisa – Roberto Rossellini
Paisa to dzieło Roberto Rosselliniego z 1946 roku. Film należy do najważniejszych dzieł włoskiego neorealizmu. Akcja dzieła rozgrywa się pod koniec II wojny światowej i koncentruje się wokół wyzwalania Włoch przez aliantów. Tytuł filmu Rosselliniego został zaczerpnięty z wojennych realiów, był to zwrot używany przez Amerykanów w stosunku do miejscowej ludności.
Film pokazuje wojenne Włochy z punktu widzenia wkraczających do kraju Amerykanów, co poszerza i wzbogaca spojrzenie na tamtą rzeczywistość. Film robi wrażenie realistycznej kroniki, ukazującej cierpienie narodu w obliczu trudnej historii. Paisa wraz z Rzymem – miastem otwartym w oczach Włochów stała się monumentalnym świadectwem ich zbiorowego doświadczenia.
3. Złodzieje rowerów (Ladri di Biciclette) – Vittorio De Sica
Złodzieje rowerów z 1948 roku Vittorio De Sica to kolejny przykład filmowego neorealizmu. Prosta historia o mężczyźnie, który wraz z synem poszukuje swojego skradzionego roweru jest pretekstem do pokazania powojennych Włoch, z wyraźną nutą sentymentalizmu. W rolach głównych wystąpili Lamberto Maggiorani i Enzo Staiola.
Film De Siki to poruszające do dnia dzisiejszego kino społeczne, solidaryzujące się z cierpieniem prostego, ubogiego człowieka. Jeden z najważniejszych włoskich filmów, którego nie sposób pominąć w refleksji na temat narodowego kina tego kraju.
4. La Strada – Federico Fellini
La Strada z 1954 roku to jedno ze sztandarowych dzieł Federico Felliniego. Film jest poruszającą historią dwojga wędrownych artystów cyrkowych: Gelsominy (Giulietta Masima) i Zampano (Anthony Quinn). Łącząca ich relacja staje się okazją do wypowiedzi reżysera na temat miłości, przemijania i piętna winy.
Niemal każdy film Felliniego to arcydzieło, stąd bardzo trudno wyselekcjonować te, które powinno się szczególnie wyróżnić. La Strada to dzieło, w którym reżyser prezentuje swoistą filozofię, przyświecającą jego twórczości. Jej najważniejszym punktem wydaje się wiara w oczyszczającą siłę miłości, która niczym morskie fale może obmyć winowajcę z najgorszych uczynków.
5. Rocco i jego bracia (Rocco e i suoi fratelli) – Luchino Visconti
Rocco i jego bracia (1960) to arcydzieło Luchino Viscontiego. Film opowiada o rozpadzie sycylijskiej rodziny, która emigruje za pracą i lepszym życiem do północnej części Włoch. Dzieło Viscontiego nawiązuje do wielkiej tetralogii Tomasza Manna – Józef i jego bracia. Głównego bohatera zagrał Alain Delon, a obok niego w filmie wystąpili Renato Salvatori, Annie Girardot czy Claudia Cardinale.
To dzieło, które nakręcono z wielką ambicją, ponieważ przyświeca mu idea pokazania generacyjnej zmiany we Włoszech. Tradycja reprezentowana przez matronę rodu zderza się z nowoczesnością i zagrożeniami wielkiego miasta. Przeszłość musi skonfrontować się z przyszłością, a młodzi bohaterowie muszą dokonać niełatwego wyboru życiowej drogi.
6. Osiem i pół – Federico Fellini
Osiem i pół (1963) to kolejne dzieło Felliniego, które przez wielu krytyków uznawane jest za najwybitniejszy film reżysera. Obraz ma charakter autobiograficzny, opowiada zaś o niemocy twórczej znanego filmowca Guido (w tej roli Marcello Mastroianni). Znaczącą kreację w Osiem i pół zaprezentowała również Claudia Cardinale.
Nawiązujące do Czarodziejskiej góry Tomasza Manna dzieło to swoista próba podsumowania dorobku twórcy, który niczym główny bohater, spogląda na swoje życiowe dokonania, relacje i wartości, by zapytać, czy w tym wszystkim jest jakiś ukryty sens.
7. Ewangelia według świętego Mateusza (Il vangelo secondo Matteo) – Pier Paolo Pasolini
Ewangelia według świętego Mateusza Pasoliniego z 1964 roku została zrealizowana na podstawie biblijnego tekstu drugiego Ewangelisty. Reżyser dokonał jednak reinterpretacji oryginału, eksponując postać Chrystusa jako rewolucjonisty ustanawiającego nowy porządek społeczny. Film odznacza się walorami artystycznymi, jak połączenie muzyki klasycznej afrykańskimi brzmieniami czy liczne odwołania do renesansowego malarstwa. Co ciekawe, w roli Matki Boskiej Pasolini obsadził własną matkę, Susanę Pasolini.
8. Powiększenie (Blow Up) – Michelangelo Antonioni
Powiększenie (1966) to jeden z najlepszych filmów Michelangelo Antonioniego, powstały w Wielkiej Brytanii. Głównym bohaterem dzieła jest młody fotograf mody, Thomas (w tej roli David Hemmings), który przypadkowo uwiecznia na zdjęciu zabójstwo mężczyzny w parku. W filmie zagrały między innymi Vanessa Redgrave, Sarah Miles i słynna modelka Veruschka.
Poruszana przez Antonioniego w tym filmie problematyka jest niezwykle bogata. Reżyser zadaje tu zaskakująco aktualne pytania o status prawdy w świecie mediów kreujących bieżącą rzeczywistość. Mierzy się również z nakreśleniem portretu pokolenia kontestacji końca lat 60.
9. Śmierć w Wenecji (Morte a Venezia) – Luchino Visconti
Śmierć w Wenecji (1971), klasyczna pozycja Viscontiego, ma tyluż miłośników, co przeciwników. Film stanowi luźną adaptację opowiadania Tomasza Manna. Głównym bohaterem obrazu Viscontiego jest (inaczej niż w pierwowzorze) starzejący się znany kompozytor, który przybywa do Wenecji w celu podratowania zdrowia. Przeżywający kryzys twórczy Gustav von Aschenbach (Dirk Bogarde) zakochuje się w młodym Polaku, Tadziu (Bjorn Andresen).
Dzieło Viscontiego to rozbudowana i głęboka refleksja na temat sztuki, która okazuje się tyleż zachwycająca, co demoniczna, wymaga bowiem od twórcy zaprzedania duszy diabłu. Dekadencki nastrój nadaje obrazowi wszechobecna śmierć, stanowiąca ostateczny efekt każdego działania, w tym miłości. Szalejąca zaraza doprowadza również do umierania samego miasta – metafory europejskiej kultury.
10. Ostatnie tango w Paryżu (Ultimo tango a Parigi) – Bernardo Bertolucci
Ostatnie tango w Paryżu z 1972 roku to głośny film Bernardo Bertolucciego. Dzieło jest opowieścią o sadomasochistycznym romansie podstarzałego Amerykanina Paula (w tej roli Marlon Brando) i młodej Francuzki Jeanne (Maria Schneider). Film stanowi wielopoziomowy obraz, w którym przenikają się inspiracje literackie, filozoficzne, a nade wszystko psychoanalityczne.
Tytuł Bertolucciego stanowi świadectwo stopniowego odchodzenia przez włoskie kino od tematyki politycznej, na rzecz portretowania indywidualnych losów, zwłaszcza pokolenia buntu i przemian obyczajowych.
11. We władzy ojca (Padre padrone) – Paolo Taviani, Vittorio Taviani
We władzy ojca (1977) braci Taviani to piękny film oparty na biografii Gavino Ledda, włoskiego językoznawcy. Dzieło prezentuje trudne dzieciństwo i pełną przeciwności drogę głównego bohatera (Saverino Marconi) do realizacji marzeń. We władzy ojca to film o ścieraniu się rodzinnych korzeni i własnej wizji świata w życiu każdego człowieka oraz o wielkiej wartości każdej z tych racji.
Film Tavianich to również niezwykle głęboki portret Sardynii – z jej wspaniałą przyrodą i rytmem życia podporządkowanym prawom natury. Istotną rolę odgrywają tu zarówno dźwięki, jak i cisza, symbolika obrazu i zróżnicowane kolorystyczne.
12. Skok w pustkę (Salto nel voto) – Marco Bellocchio
Skok w pustkę Marco Bellocchio to włoski film z 1980 roku. Przedstawia historię skomplikowanych relacji rodzinnych brata i siostry: Maura Ponticelliego (Michel Piccoli) i Marty (Anouk Aimee). Film demitologizuje instytucję rodziny, demaskując prawdę o nierzadko okrutnych i pełnych skrywanej agresji więzach krwi. Oboje odtwórcy głównych ról zostali nagrodzeni na festiwalu w Cannes.
Film wyraźnie wpisuje się w kino psychologiczne, ale również w nurt kontestacji we włoskiej kinematografii. Rodzina staje się siedliskiem rozmaicie rozumianej patologii i zamiast wspierać jednostkę, może stać się przyczyną jej życiowego zagubienia.
13. Kino Paradiso (Nuovo ciemna Paradiso) – Giuseppe Tornatore
Kino Paradiso (1988) Giuseppe Tortnatore to jeden z najbardziej znanych włoskich filmów. Dzieło opowiada o dorastaniu chłopca, Toto, którego największą pasją jest kino. Bohater spędza mnóstwo czasu w lokalnym kinie Paradiso, gdzie zaprzyjaźnia się z kinooperatorem Alfredo (Philippe Noiret). W role Toto wcielili się Salvatore Cascio i Marco Leonardi.
Niezwykle wzruszający obraz Tornatore to bez wątpienia jeden z najlepszych włoskich filmów. Opowieść o prowincjonalnym miasteczku staje się tu historią kina oraz całych Włoch.
14. Lamerica – Gianni Amelio
Lamerica (1994) Gianniego Amelio to świetny film opowiadający o dwóch włoskich mafiosach (Gino i Fiore), którzy próbują zrobić dochodowy, ale nieuczciwy interes w Albanii. Nic nie idzie jednak zgodnie z planem, a zetknięcie z inną kulturą i skrajną biedą owocuje przemianą Gino. W rolach głównych wystąpili Enrico Lo Verso i Michele Placido.
Film Amelio porusza istotne we Włoszech tematy, takie jak problematykę uchodźców, poszukiwanie pracy czy kryzys rodzinnych relacji.
15. Śródziemnomorska sielanka (Mediterraneo, 1991)
Na liście najlepszych włoskich filmów nie może zabraknąć dzieła Gabriele Salvatoresa z 1991 roku. Akcja Śródziemnomorskiej sielanki rozgrywa się podczas II wojny światowej na jednej z greckich wysp. Wysłani tam włoscy żołnierze mają za zadanie bronić terytorium przed wrogiem, jednak w odciętym od świata miejscu w rzeczywistości nic się nie dzieje. Pozbawieni wojennego zapału mężczyźni oddają się więc dostępnym przyjemnościom i nawet nie zauważają, kiedy wojna dobiega końca.
Nagrodzony Oscarem za najlepszy film nieanglojęzyczny obraz Savatoresa należy do tetralogii, której pozostałe części stanowią Marrakech Express (1989), Tournée (1990) i Puerto Escondilo (1992). Poszczególne ogniwa łączy między innymi postać aktora – Diego Abatantuono oraz problematyka. Jest nią mianowicie temat unikania życiowej odpowiedzialności.
16. Listonosz (Il Postino, 1994)
Kolejny włoski zdobywca Oscara – Listonosz w reżyserii Michaela Radforda. To historia mężczyzny, który zostaje zatrudniony w charakterze prywatnego listonosza. Ma zajmować się dostarczaniem korespondencji znanemu chilijskiemu poecie, Pablo Nerudzie (Philippe Noiret). Pisarz po przymusowej emigracji osiedla się bowiem na południu Włoch. Dzięki tej znajomości Mario sam odkrywa w sobie talent literacki i zaczyna pisać wiersze. Nawiązana z pisarzem relacja całkowicie odmienia zaś jego spojrzenie na świat.
„Listonosz” był ostatnim filmem, w którym wystąpił Massimo Troisi (odtwórca głównej roli). Co więcej, twórcy po jego śmierci postanowili docenić wkład aktora i uznać za współreżysera obrazu.
17. Życie jest piękne (La vita è bella, 1997)
Jeden z najbardziej znanych włoskich filmów – Życie jest piękne Roberto Benigniego. To niezwykła opowieść o próbie zachowania człowieczeństwa w nieludzkich warunkach obozu koncentracyjnego podczas II wojny światowej. Guido, który trafia tam ze swoim synkiem, przekonuje go, że wszystko, co się dzieje wokół, jest jedynie zabawą, w jakiej trzeba przestrzegać określonych reguł. Podszyte komediowym akcentem dzieło Benigniego wywołało wiele kontrowersji, ze względu na rozdźwięk pomiędzy nastrojową konwencją, a tragicznym tematem Zagłady.
Nie przeszkodziło to jednak tytułowi Benigniego w zdobyciu najważniejszych filmowych nagród: trzech Oscarów, Nagrody Jury w Cannes oraz Europejskiej Nagrody Filmowej. Główną rolę zagrał sam reżyser, w jego żonę wcieliła się Nicoletta Braschi, a w syna Giorgio Cantarini.
18. Wielkie piękno (La grande bellezza, 2013)
Film Paolo Sorrentino Wielkie piękno również okazało się ogromnym, międzynarodowym sukcesem włoskiego kina. Nagrodzony Oscarem obraz opowiada o dziennikarzu, który spacerując po Rzymie, wspomina swoje życie i minioną młodość. W głównej roli zagrał Toni Servillo.
„Wielkie piękno” stanowi wyraźne nawiązanie do słynnego Słodkiego życia Federico Felliniego, a główny bohater ma wiele wspólnego z postacią wykreowaną przez Marcella Mastroianniego. Sacrum sąsiaduje tu z profanum, brzydota z pięknem, a pusty hedonizm z poszukiwaniem sensu życia.
19. Pokój syna (La stanza del figlio) – Nanni Moretti
Pokój syna to włoski film z 2001 roku w reżyserii Nanniego Morettiego. Dzieło jest historią rodziny przeżywającej dramat po śmierci syna. Obok samego reżysera, który wcielił się w postać zrozpaczonego ojca, w filmie zagrali Giuseppe Sanfelice i Laura Morante. Dzieło Morettiego zostało nagrodzone Złotą Palmą na Festiwalu w Cannes.
20. Gomorra – Matteo Garrone
Gomorra z 2008 roku w reżyserii Matteo Garrone to swobodna adaptacja powieści Roberto Saviano pod tym samym tytułem. Film opowiada o włoskiej mafii (kamorra) i jej zbrodniczych działaniach. Garrone pokazuje mechanizmy działania gangsterskich klanów przez pryzmat losów kilku mieszkańców Neapolu.
Warto wspomnieć, że do momentu powstania Gomorry najważniejszym filmem o neapolitańskiej mafii był Kamorysta z 1986 roku w reżyserii Giuseppe Tornatore.
Udostępnij “Top 20 – najlepsze włoskie filmy” swoim znajomym.
Literatura:
Encyklopedia kina, pod red. T. Lubelskiego
