Top 20 – filmy o I wojnie światowej – filmy wojenne
Filmy batalistyczne, dramaty, historie szpiegowskie i opowieści o kombatantach – w każdej z tych konwencji reżyserzy opowiadają o I wojnie światowej, jednym z największym konflikcie zbrojnym w dziejach.
Historia filmu wojennego sięga pierwszej wojny światowej, ponieważ to wówczas zaczęły powstawać produkcje, które dziś uznaje się za pionierskie utwory tego gatunku. Były to opowieści o wydźwięku propagandowym, mającym wzmocnić morale walczących żołnierzy. Późniejsze filmy wojenne z okresu dwudziestolecia międzywojennego przedstawiały wielkiego konfliktu z większą dozą refleksji.
Pojawiły się w nich bowiem akcenty wyraźnie pacyfistyczne, podkreślające zło każdej formy zabijania, destrukcyjny wpływ pierwszej wojny światowej na ludzką psychikę czy degradację podstawowych wartości. Obok filmów gloryfikujących męstwo i pokazujących przebieg konkretnych bitew powstał zatem drugi podgatunek akcentujący dramatyczne oblicze wojny. W wypadku tego typu filmu wojennego, jego twórcy często sięgali do literatury, zwłaszcza prozy Ernsta Johannsena czy Ericha Maria Remarque.
Po drugiej wojnie światowej kino nadal powracało do czasów konfliktu z lat 1914 – 1918, a filmy o tym okresie dziejów powstają do dzisiaj. Ważnym punkt odniesienia stanowi w tym zakresie literatura Ernesta Hemingwaya, nie tylko wielkiego pisarza, ale także żołnierza, który podczas pierwszej wojny światowej odniósł na froncie włoskim poważne rany i którego całe pisarstwo zostało ukształtowane pod wpływem tych tragicznych doświadczeń.
Filmy wojenne o pierwszej wojnie światowej
1. Wielka parada (The Big Parade, 1925) – King Vidor
Wielka parada Kinga Vidora to jeden z pionierskich filmów o I wojnie światowej, powstały na podstawie powieści Lawrence’a Stallingsa. Nieme dzieło przedstawia wewnętrzną przemianę głównego bohatera, który trafia na europejski front jako młody, rozpieszczony chłopak z zamożnego domu. Dramatyczne doświadczenia całkowicie zmieniają mężczyznę zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Główną rolę w filmie zagrał John Gilbert.
2. Skrzydła (Wings, 1927) – William A. Wellman, Harry d’Abbadie d’Arrast
Skrzydła to amerykański film wojenny z plejadą gwiazd niemego kina: Gary Cooper, Clara Bow i Charles „Buddy” Rogers. Jack i David są pilotami, którzy podczas I wojny światowej zaciągają się do armii i biorą udział w bitwie powietrznej z Niemcami. Na dzielnych pilotów czekają dwie piękne zakochane w nich kobiety. Film wyróżnia się świetnie zmontowanymi scenami batalistycznymi, które jak na ówczesne czasy, robiły ogromne wrażenie. Skrzydła zdobyły dwa Oscary.
3. Front zachodni 1918 (Westfront 1918, 1930) – Georg Wilhelm Pabst
Front zachodni 1918 prezentuje okrucieństwo wojny i jej destrukcyjny wpływ na ludzkie życie. Obraz powstał na podstawie powieści Ernsta Johannsena. Oddział niemieckich żołnierzy oczekujących w okopach na atak Francuzów dostaje przepustkę i może odwiedzić najbliższą wioskę. Jeden z mężczyzn zakochuje się we Francuzce o imieniu Jacqueline. Inny odwiedza rodzinę. Młodzi żołnierze muszą jednak wrócić na front, by stawić czoło niszczycielskim czołgom. W rolach głównych wystąpili Fritz Kampers i Gustav Diessl.
4. Aniołowie piekła (Hell’s Angels, 1930) – Howard Hughes
Aniołowie piekła to film o I wojnie światowej z 1930 roku. Dzieło prezentuje historię dwóch braci-pilotów z Wielkiej Brytanii, którzy walczą o względy jednej kobiety, Jean (w tej roli słynna Jean Harlow). Podczas jednej z powietrznych potyczek żołnierze zostają zestrzeleni i dostają się do niewoli. Wróg obiecuje im bezpieczny powrót do domu, jednak za bardzo wysoką cenę. Piloci muszą zmierzyć się z próbą honoru. W rolach głównych wystąpili Ben Lyon i James Hall.
5. Mata Hari (1930) – George Fitzmaurice
Mata Hari to filmowa wersja głośnej historii holenderskiej tancerki, która w czasie I wojny światowej robiła karierę we Francji. Kobieta zdobywała estrady egzotycznym tańcem, a także słynęła z rozwiązłości (była luksusową kochanką wielu wpływowych mężczyzn). Jednocześnie zajmowała się działalnością szpiegowską na rzecz Niemiec. W 1917 roku została aresztowana i rozstrzelana. W filmie Fitzmaurice’a Matę Hari zagrała Greta Garbo, a rolę tę uważa się za jedną z najlepszych w jej filmografii.
6. Towarzysze broni (La Grande Illusion, 1937) – Jean Renoir
Towarzysze broni to głośny film pacyfistyczny Jeana Renoira. Bohaterami obrazu są dwaj francuscy lotnicy, którzy w czasie I wojny światowej dostają się do niemieckiej niewoli. Wspólnie planują ucieczkę. Film Renoira obnaża leżące u podstaw ideologii wojennej absurdalne przekonania o wrogości pomiędzy różnymi narodami. Dzieło pokazuje, że znacznie silniejsze od różnic narodowych bywają podziały klasowe. W filmie wystąpili dwaj wielcy gwiazdorzy europejskiego kina: Jean Gabin i Erich von Stroheim. Towarzysze broni to dzieło, które było zakazane w hitlerowskich Niemczech i w faszystowskich Włoszech.
7. Sierżant York (Sergeant York, 1941) – Howard Hawks
Sierżant York Howarda Hawksa to film oparty na prawdziwej historii pewnego amerykańskiego farmera, Alvina Yorka, który pomimo swoich antywojennych poglądów został wysłany na front. Podczas walki mężczyzna zmienia jednak swoje pacyfistyczne nastawienie i zostaje cenionym dowódcą, któremu udaje się wziąć do niewoli ponad stu niemieckich jeńców. W roli odważnego sierżanta wystąpił Gary Cooper, który zdobył za swoją kreację Oscara. Ponadto film został nagrodzony Nagrodą Amerykańskiej Akademii Filmowej za montaż.
8. Pożegnanie z bronią (A Farewell to Arms, 1957) – Charles Vidor, John Huston
Pożegnanie z bronią na podstawie głośnej powieści Ernesta Hemingwaya to przejmujący film, którego akcja toczy się podczas I wojny światowej. Młody porucznik Frederick Henry, Amerykanin służący we włoskiej armii, zostaje ranny i trafia do szpitala w Mediolanie. Poznaje tam pielęgniarkę, Catherine Barkley, w której się zakochuje. Oboje planują wspólną przyszłość. W rolach głównych wystąpili Rock Hudson i Jennifer Jones.
9. Ścieżki chwały (Paths of Glory, 1957) – Stanley Kubrick
Ścieżki chwały to dramat wojenny Stanleya Kubricka. Akcja filmu rozgrywa się w kręgach francuskiej armii. Zachęcony perspektywą awansu generał Mireau, wysyła pułkownika Daxa wraz z jego oddziałem na pewną śmierć. Żołnierze mają zaatakować doskonale ufortyfikowane niemieckie pozycje. Dax (w tej roli Kirk Douglas) widząc jednak pogarszającą się sytuację, nakazuje odwrót z pola walki. Dzieło Kubricka to film o jednoznacznie antywojennym przesłaniu. Co ciekawe, we Francji przez długi okres obowiązywał zakaz projekcji Ścieżek chwały.
10. Dobry wojak Szwejk (Dobry vojak Svejk, 1956) – Karel Stekly
Dobry wojak Szwejk to ekranizacja prozy Jarosława Haska. Czechosłowacki film w konwencji komediowej przedstawia losy Józefa Szwejka, który choć uznany za niepoczytalnego, po wy h0buchu I wojny światowej zostaje siłą wcielony do armii austro-węgierskiej. Naiwne zachowanie bohatera obnaża absurdy wojskowego życia i wojny. W tytułową rolę wcielił się Rudolf Hrusinsky. Film zdobył nominację do Złotej Palmy w Cannes.
11. Wielka wojna (La grande guerra, 1959) – Mario Monicelli
Wielka wojna to włoski film wojenny utrzymany w konwencji komediowej. Podczas I wojny światowej dwóch mężczyzn pomimo swoich usilnych starań, zostaje wysłanych na front. W rolach głównych wystąpili Alberto Sordi i Vittorio Gassman. Film Mario Monicellego zdobył między innymi Złote Lwy w Wenecji.
12. Za króla i ojczyznę (King & Country, 1964) – Joseph Losey
Za króla i ojczyznę to brytyjski dramat wojenny przedstawiający poruszającą historię młodego żołnierza oskarżonego o dezercję. Szeregowiec Arthur James Hamp (Tom Courtenay) po traumatycznych doświadczeniach na froncie (jako jedyny ze swojego oddziału pozostaje przy życiu) postanawia na piechotę wrócić do domu. Szybko zostaje jednak ujęty i postawiony przed sądem. Jego obrońcą zostaje kapitan Hargreaves (Dirk Bogarde). Odtwórcę głównej roli nagrodzono za jego kreację na MFF w Wenecji.
13. Ludzie przeciwko sobie (Uomini contro, 1970) – Francesco Rosi
Ludzie przeciwko sobie to włosko-jugosłowiański film opowiadający o I wojnie światowej. Głównym bohaterem obrazu jest porucznik Sassu (Mark Frechette), który z entuzjazmem jedzie na front, żeby bronić swojej ukochanej ojczyzny. Trafia do oddziałów dowodzonych przez generała Leone (Alain Cuny). Wszechobecna śmierć i absurdalne rozkazy coraz bardziej załamują jednak odważnego młodzieńca, który zaczyna zupełnie inaczej patrzeć na wojnę.
14. Johnny poszedł na wojnę (Johnny Got His Gun, 1971) – Dalton Trumbo
Johnny poszedł na wojnę to film o dramacie amerykańskiego żołnierza, który zgłosił się na ochotnika, żeby walczyć w I wojnie światowej. W wyniku wybuchu bomby bohater traci wszystkie kończyny, twarz oraz zmysły. Mimo to pozostaje przy życiu, a jego mózg działa i odbiera bodźce z otoczenia. W roli głównej wystąpił Timothy Bottoms. Film zdobył nominację do Złotej Palmy w Cannes, a ponadto został nagrodzony w dwóch kategoriach.
15. Gallipoli (1981) – Peter Weir
Gallipoli to australijski film wojenny w reżyserii Petera Weira. Opowiada o dwóch sportowych rywalach, których przeżycia wojenne zmieniają w bliskich przyjaciół. Gdy Australia przystępuje do I wojny światowej, Archy Hamilton (Mark Lee) i Frank Dunne (Mel Gibson) zostają wysłani do Turcji, gdzie biorą udział w bitwie o Gallipoli. Film Petera Weira pokazuje kształtowanie się australijskiej świadomości narodowej. Gallipoli był nominowany do Złotych Globów i Złotych Lwów.
16. Życie i nic więcej (La Vie et rien d’autre, 1989) – Bertrand Tavernier
Życie i nic więcej to francuski film wojenny Bertranda Taverniera. Akcja obrazu rozgrywa się w 1920 roku. Major Delaplane (Philippe Noiret) na podstawie opisów i rzeczy osobistych dostarczanych przez rodziny zaginionych dokonuje identyfikacji zwłok żołnierzy, którzy zginęli w I wojnie światowej. Pewnego dnia zgłaszają się do niego dwie kobiety poszukujące mężów: arystokratka Irene (Sabine Azema) i uboga wiejska dziewczyna o imieniu Alice (Pascale Vignal). Film pokazuje dramat ludzi doświadczonych wojną, którzy nie mogą sobie poradzić z traumatycznymi wspomnieniami z przeszłości. Obraz Taverniera nagrodzono między innymi dwoma Cezarami, wyróżnieniem Donatello i Feniksem.
17. Bardzo długie zaręczyny (Un Long dimanche de fiancailles, 2004) – Jean-Pierre Jeunet
Bardzo długie zaręczyny to wojenny melodramat opowiadający o dziewczynie poszukującej swojego narzeczonego. Mathilde, młoda Francuzka nie potrafi uwierzyć w śmierć ukochanego Manecha. Postanawia więc za wszelką cenę go odnaleźć. W tym celu wyrusza w podróż po zniszczonym wojną kraju, spotykając ludzi naznaczonych piętnem doznanej traumy. W roli głównej wystąpiła Audrey Tatou. Film zdobył wiele prestiżowych nagród, w tym pięć Cezarów.
18. Flyboys – bohaterska eskadra (Flyboys, 2006) – Tony Bill
Flyboys to film wojenny o amerykańskich pilotach walczących w I wojnie światowej. Młodzi ochotnicy z USA po odbyciu przeszkolenia wstępują w szeregi francuskich sił powietrznych – Eskadry Lafayette. W filmie wystąpili między innymi James Franco, Todd Boyce czy Ruth Bradley.
19. Czas wojny (War Horse, 2011) – Steven Spielberg
Czas wojny to niezwykła opowieść Stevena Spielberga o I wojnie światowej, skonstruowana niejako z perspektywy konia bojowego, który brał udział w walkach. Joe, bo o nim mowa, to ukochany koń Alberta. Gdy wybucha wojna zwierzę zostaje zakupione przez brytyjską armię i trafia na front. Joe wsławia się odwagą, jednak cały czas tęskni za swoim panem. W filmie wystąpili między innymi Jeremy Irvine, Peter Mullan czy Emily Watson.
20. Na zachodzie bez zmian (Im Westen nichts Neues, 2022)
Na Zachodzie bez zmian to głośny film wojenny nakręcony na podstawie słynnej powieści Ericha Maria Remarque. Podczas I wojny światowej grupa niemieckich gimnazjalistów zostaje wcielona do wojska i wysłana na front. W okopach muszą zmierzyć się z okrucieństwem walki i masową śmiercią. Niemieckojęzyczny obraz w reżyserii Edwarda Bergera z 2022 roku nagrodzono czterema Oscarami, w tym za najlepszy film międzynarodowy. Adaptację prozy Remarque z pewnością należy docenić za wspaniałe zdjęcia Jamesa Frienda i ciężką, przytłaczającą muzykę Volkera Bertelmanna. Oba te poziomy wraz z fabularną warstwą utworu współtworzą naczelny, pacyfistyczny wydźwięk obrazu. Jednak co do wierności adaptacyjnej, a przede wszystkim co do ideologicznego wymiaru tego filmu można mieć pewne wątpliwości. Nie należy bowiem zapominać, że mamy tu do czynienia z niemiecką narracją na temat Wielkiej Wojny, którą Radosław Góra, recenzując film w miesięczniku „Kino” podsumował następująco: „Pod płaszczykiem okropieństw wojny sprzedaje się nam moralną wyższość Niemców nad Francuzami”….
Warto również zaznaczyć, że do momentu powstania ekranizacji Bergera najsłynniejszą adaptacją powieści był obraz Lewisa Milestona z 1930 roku, wyróżniona dwoma Oscarami za najlepszy film oraz najlepszą reżyserię.
