Federico Fellini – piewca cyrkowej wizji świata

Federico Fellini, fot. Italiamia

Federico Fellini to twórca dzieł wciągających widza w swoją własną logikę podróży i teatralnego widowiska. Centralnym motywem tej twórczości wydaje się cyrk pojawiający się w rozmaitych odsłonach. Jest on znakiem swoistej autokreacji artysty, symbolem sztuki, ale też jej związku z życiem, w którym każdy odgrywa przeznaczoną mu rolę, a następnie znika ze sceny.

Federico Fellini urodził się w Rimini, włoskim miasteczku położonym nad Adriatykiem, w 1920 roku. Jako dziecko uczęszczał do szkoły katolickiej, jednak nie wykazywał dużego zapału do nauki. To właśnie w Rimini przyszły artysta po raz pierwszy zobaczył cyrk i zapałał do niego absolutną miłością. Podobał mu się wędrowny styl życia, nieprzewidywalność i elementy artystycznego widowiska. Kiedy tylko nadarzyła się okazja, Fellini wyjechał do Florencji, a potem do Rzymu, gdzie studiował prawo i zajmował się dziennikarstwem. Zetknął się też wówczas z wielkim włoskim reżyserem, Roberto Rossellinim i szybko został jego asystentem. W końcu w 1950 roku stworzył swój pierwszy film Światła rewii.

Pierwsze filmy Felliniego

W Rzymie artysta ożenił się z aktorką Giuliettą Masina, a wkrótce na świecie pojawił się ich syn. Pierwszym znaczącym filmem w karierze Felliniego byli Wałkonie (1953). Pojawiły się w nim typowe dla całej twórczości reżysera motywy: małe nadmorskie miasteczko i luźna, epizodyczna fabuła, będąca zlepkiem słabo powiązanych ze sobą obrazów. Na pierwszy plan wysuwała się improwizacja, czyniąca z bohaterów aktorów barokowej commedii dell’arte. Bardzo ważną funkcję odgrywały takie elementy filmu, jak pejzaż o symbolicznych sensach i nastrojowa muzyka autorstwa Nino Rota. Zaznaczył się tu również charakterystyczny dla reżysera autobiografizm jego twórczości. Na szczyt sławy wyniosła zaś Felliniego jego słynna La Strada (1954). Tytuł oznacza dosłownie drogę i odnosi się do fabuły filmu oraz jej metaforycznych sensów.

La Strada

Fellini – La Strada

Bohaterowie La Strady to dwójka wędrownych aktorów: delikatna i naiwna Gelsomina, a także olbrzym Zampano. W przedstawieniach dziewczyna gra na trąbce, mężczyzna zaś rozrywa łańcuch. W życiu prywatnym bohaterowie są parą – ale bynajmniej nie idealną. Zampano jest okrutny, znęca się nad Gelsominą, a w końcu porzuca ją chorą na pastwę losu. Po jakimś czasie nieczuły siłacz dowiaduje się, że dawna partnerka nie żyje i wtedy po raz pierwszy w życiu dostaje napadu płaczu. W tej prostej historii ukazał reżyser ludzką podróż przez życie, cierpienie i dojmującą samotność.

Felliniego – Dolce vita

Dolce vita – słynna scena w fontannie Di Trevi

Noce Cabirii (1957) to kolejny ważny tytuł Felliniego. Jest to tragikomiczna opowieść o młodej prostytutce. Wielką popularność przyniosło zaś Felliniemu uznane za skandaliczne Słodkie życie (Dolce Vita, 1960). Akcja filmu została usytuowana w świecie zepsutej i próżnej elity: gwiazd filmowych, reżyserów, dziennikarzy – wszystkich z tak zwanego świecznika. Członkowie tej społeczności spędzają życie na marnotrawieniu pieniędzy i wymyślaniu coraz to nowych rozrywek. Ich świat wypełniają suto zakrapiane imprezy i erotyczne orgie, które jednak czynią egzystencję jeszcze bardziej pustą i wręcz niemożliwą do zniesienia. W ostatniej scenie główny bohater, dziennikarz, trafia na plażę – symbol duchowego oczyszczenia; nie jest w stanie go jednak przeżyć i przyjąć.

Osiem i pół – opus magnum Federico Felliniego

Osiem i pół F. Felliniego z Claudią Cardinale

Kolejne wielkie dzieło Felliniego to Osiem i pół z 1963 roku. W roli głównej wystąpił Marcello Mastroianni, który zagrał Guida, dojrzałego reżysera, będącego portretem samego mistrza. Dzieło jest opowieścią o życiu artysty, jego dawnych miłościach i marzeniach, ale posiada także wymiar autotematyczny – jest bowiem narracją o procesie kręcenia filmu. Sam tytuł to aluzja do twórczości Felliniego: było to bowiem jego dziewiąte z kolei dzieło, jednak traktowało o filmie niedokończonym z powodu kryzysu twórczego artysty – stąd Osiem i pół. Bohater o pogmatwanym życiu osobistym jest na skraju samobójstwa, ostatecznie jednak postanawia żyć. W ostatniej scenie mamy do czynienia z symbolicznym cyrkowym pochodem, w którym biorą udział wszystkie postaci z życia reżysera. On sam siedzi zaś na piasku i obserwuje ten dziwaczny przemarsz.

Federico Fellini – Rzym i prowincjonalne Rimini

Filmy Felliniego to również dzieła o Rzymie, jak Fellini – Satyrikon (1970), w którym twórca ukazał moralny upadek rzymskiego cesarstwa i Fellini – Rzym (1972). Nigdy jednak nie odszedł reżyser od motywiki cyrkowej. Pojawia się ona w Klownach (1971) oraz w dziele Amarkord (1974). Akcja tego ostatniego rozrywa się w Rimini, rodzinnym mieście twórcy. Tytuł został zaczerpnięty z lokalnego włoskiego dialektu i znaczy tyle, co „pamiętam”. Całość ma charakter onirycznego fresku z dzieciństwa, którego bohaterem jest mały chłopiec o imieniu Titta. Ostatnie wielkie filmy Felliniego to natomiast Casanova i Próba orkiestry.

Literatura:
J. Guze, Wśród bohaterów kina, Warszawa 1983.