„Ostre przedmioty” – historia zapisana na skórze

 

Tytuł: Ostre przedmioty (Sharp Objects)

Rok produkcji: 2018 (serial TV)

Twórca: Marti Noxon

Obsada: Amy Adams, Sophia Lillis, Patricia Clarkson, Chris Messina, Elizabeth Perkins, Matt Craven, Taylor John Smith, Eliza Scanlen i inni

 

 

 

Miniserial HBO Ostre przedmioty to fascynująca podróż do małego amerykańskiego miasteczka, w którym czai się prawdziwe zło. Jednocześnie jest to podróż głównej bohaterki do prawdy o własnej tożsamości, dosłownie zapisanej na powierzchni jej skóry. Autografia ciała i jej dekodowanie to centralna metafora filmu, przywodząca na myśl maksymę Michela Foucaulta: „ciało – powierzchnia zapisu zdarzeń”.

Ostre przedmioty – zło czai się na peryferiach

Ostre przedmioty to historia dziennikarki, Camille Preaker (Amy Adams), która przyjeżdża do rodzinnego miasteczka, by zebrać materiał do artykułu na temat dwóch nastolatek, z których jedna została zamordowana, a druga zaginęła. Wizyta w Wind Gap sprawia, że w pamięci głównej bohaterki powracają traumatyczne wspomnienia śmierci młodszej siostry, oziębłości matki i drastycznych relacji z rówieśnikami. Szybko okazuje się, że psychiczne problemy Camille oraz jej uzależnienie od alkoholu mają źródło w przeszłości.

Rozgrywająca się na peryferiach akcja Ostrych przedmiotów konstruuje przestrzeń na zasadzie opozycji pomiędzy centrum i prowincją. Duże miasto, do którego główna bohaterka uciekła przed trudnymi doświadczeniami, jawi się jako przestrzeń bezpieczna – oferująca anonimowość i schronienie. Prowincja w serialu to natomiast siedlisko małomiasteczkowej mentalności, ograniczenia i piętnowania inności przez lokalną społeczność. Co więcej, to właśnie w tym małym miasteczku dochodzi do erupcji prawdziwego zła – ktoś zaczyna mordować niewinne dziewczynki.

Wind Gap z Ostrych przedmiotów jest zatem niczym ciemna strona ludzkiej psychiki, podświadomość, będąca siedliskiem wszelkich mrocznych instynktów i popędów. Podobnie jak w psychoanalizie Carla Gustawa Junga, Camille, aby uporać się ze swoimi demonami, musi dokonać konfrontacji z wewnętrznym cieniem.

Ostre przedmioty i Skin Writing – tożsamość zapisywana w ciele

Historia głównej bohaterki serialu “Ostre przedmioty” objawia się widzowi w częstych retrospekcjach różnych okresów jej życia. Fragmenty te mają charakter achronologiczny – wydarzenia z dzieciństwa przeplatają się z całkiem niedawną przeszłością. Porządek ten odtwarza mechanizmy działania pamięci, gdy jakieś słowo lub obraz wywołuje konkretne wspomnienie. W Ostrych przedmiotach zabieg ten zyskuje jednak dodatkowy, niezwykle znamienny wymiar. Jak się okazuje, chaotyczna natura wspomnień odzwierciedla mapę blizn na ciele Camille.

Moment, w którym widz dowiaduje się o praktyce samookaleczania, jakiej poddaje się główna bohaterka, wydaje się kluczem do całego serialu. Oczywiście w pierwszej kolejności zachowanie to ma aspekt psychologiczny. Skaryfikacja ciała jest wyrazem autoagresji Camille, która karze się za domniemane winy, jakimi nieustannie obciąża ją matka. Gdy z dezaprobatą komentuje ona na przykład czerwoną sukienkę dziewczynki pogardliwym porównaniem jej do czereśni, nastolatka graweruje to słowo igłą na swoim ciele. Cięcie własnej skóry posiada również wymiar relaksacyjny – skupienie na bólu daje chwilową ucieczkę od problemów. Praktyka ta u Camille pełni też funkcję stymulującą – wiąże się z przeżyciami erotycznymi.

Najciekawsze jednak wydaje się inne znaczenie skinwritingu. Ostre przedmioty pokazują mianowicie, w jaki sposób ciało staje się fundamentem ludzkiej tożsamości. Serial można interpretować w kontekście feminizmu korporalnego. Nurt ten stanowi wyraźną opozycję do filozofii opartej na kartezjańskiej wizji podmiotu. O ile bowiem Kartezjusz (słynne „myślę, więc jestem”) zredukował podmiot do czystego umysłu, o tyle myślicielki takie, jak np. Elisabeth Grosz, lansują twierdzenie zupełnie przeciwne. To ciało jest podstawą ludzkiego doświadczenia, jego rola nie ogranicza się do funkcji wehikułu na umysł i duszę, gdyż ciało w ogóle umożliwia egzystencję.

Autografia w Ostrych przedmiotach – ciało jako tekst

Ludzka tożsamość jest budowana w oparciu o konkretne ciało – płeć, wygląd, określone choroby – te wszystkie doświadczenia ciała odciskają piętno na psychice. Ciało staje się więc powierzchnią, na której zostaje zapisane każde znaczące przeżycie. Tak właśnie dzieje się w wypadku Camille – jej skóra zostaje przeobrażona w żywy tekst. Autografia bohaterki Ostrych przedmiotów jest komunikatem pochodzącym z wnętrza. Formowanie się tożsamości to zatem proces zapisywania doświadczeń w ciele, a rozumienie siebie i innych polega na dekodowaniu tych znaków.

W tym kontekście szczególnie znamienna jest scena, kiedy Camille wchodzi w erotyczną relację z Johnem Keenem (Taylor John Smith). To właśnie ten młody chłopak zauważa blizny na skórze kobiety, a następnie odczytuje poszczególne napisy. Kontakt z tekstem ciała staje się tożsamy z dotknięciem duszy Camille, dlatego to John, a nie detektyw Richard (Chris Messina) najbardziej zbliża się do bohaterki. Odczytanie historii zapisanej na skórze staje się także dla Camille aktem uwolnienia od traumy. Przezwyciężenie własnej izolacji dokonuje się przez obnażenie okaleczonego przeszłością ciała, a więc i umęczonej duszy, której jest on znakiem.

W Ostrych przedmiotach ciało jest powierzchnią, na której zapisują się procesy wewnętrzne i zewnętrzne doświadczenia. Mimo że ma ono naturę biologiczną, podlega nieustannemu kształtowaniu przez kulturę. Widać to dobitnie w scenie, kiedy Camille, ukrywająca swoje blizny pod warstwą ciemnych ubrań, zostaje zmuszona przez matkę urządzającą święto dla mieszkańców do założenia zwiewnej białej sukienki. Z kolei siostra głównej bohaterki, Amma (Eliza Scanlen) manipuluje swoją tożsamością, przy pomocy stroju. W rolę dobrej córki wchodzi wykorzystując ugrzecznione sukienki i kokardy; krótkie spodenki, makijaż i rozwiane włosy czynią zaś z niej cool girl. Ciało jest zatem najbardziej czytelnym znakiem tożsamości i podobnie jak ona podlega stylizowaniu przez określone wpływy społeczne i kulturowe.

Serial Ostre przedmioty dotyka traumy kobiecości

Ostre przedmioty to serial, w którym bez wątpienia na pierwszy plan wysuwają się bohaterki kobiece. Mężczyźni zdecydowanie pozostają w ich cieniu. Kobiecość nie jest tu jednorodna, wręcz przeciwnie, każda z bohaterek to niepowtarzalna indywidualność. Matka Camille, Adora (Patricia Clarkson), to elegancka dama, która pod nienagannymi manierami kryje niezwykle silną osobowość dążącą do władzy i dominacji. Rzeczywiście Adora kontroluje nie tylko członków najbliższej rodziny, ale całe miasto. Używa do tego celu zarówno swojej pozycji najbardziej wpływowej mieszkanki Wind Gap, jak i emocjonalnego szantażu.

Jackie (Elizabeth Perkins), przyjaciółka Adory, to z kolei artystyczna, wrażliwa dusza, która swoje niepowodzenia odreagowuje w alkoholu. Osobne portrety to oczywiście Camille i jej młodsza siostra Amma. Galerię kobiecych postaci uzupełniają koleżanki głównej bohaterki z czasów młodości.

Równie istotne jak wizerunki kobiet są panujące pomiędzy nimi relacje. Oscylują one między miłością (czasem chorobliwą – jak w wypadku matki Adory), przyjaźnią, a zazdrością i okrucieństwem. Ostre przedmioty szczególnie mocno eksponują drapieżną stronę kobiecości. Nieprzypadkowo najbardziej destrukcyjne zachowania przejawiają w tym serialu właśnie kobiety. Co więcej zaś, są to wzorce niejako dziedziczone w rodzinie i utrwalone w małej społeczności. Warto zwrócić uwagę, że psychiczna przemoc Adory wobec córek ma swoje źródło w jej traumatycznych relacjach z matką.

Trauma, jaką są obciążone kobiety w Ostrych przedmiotach, sięga nawet głębiej – aż do korzeni Wind Gap, co pokazuje odcinek serialu, w którym miasteczko obchodzi święto upamiętniające bohaterski czyn prababki Adory z czasów wojny secesyjnej. Wówczas to kobieta ocaliła od śmierci ukrywających się żołnierzy konfederacji, wystawiając się na zbiorowy gwałt. Znamienne, że scena ta ulega powtórzeniu w historii Camille – jako ofiary seksualnej przemocy. Podobnie motyw swoistej kobiecej agresji dubluje się w wypadku podłogi z kości słoniowej w domu Adory. Znajduje on bowiem swoje makabryczne odbicie w miniaturowym domku zbudowanym przez Ammę. W obu sytuacjach podłoga pełni funkcję swoistego trofeum.

Ostre przedmioty – męskość oczami kobiety

Mężczyźni w Ostrych przedmiotach sytuują się na drugim planie, a co więcej, wydają się nieco zdominowani przez kobiety. Najlepszym przykładem jest tu mąż Adory, sprowadzony niemal do roli dekoracji w ogromnym domu żony. Jego odizolowanie, ale też świadomą rezygnację z odpowiedzialności za to, co się dzieje w rodzinie, podkreślają słuchawki na jego uszach. Dzięki nim Alan (Henry Czerny) ucieka w swój własny świat i zagłusza rzeczywistość dźwiękami muzyki. Przedstawiciel lokalnej władzy z kolei, komendant prowadzący śledztwo (Matt Craven), poddaje się manipulacji ze strony Adory, z którą łączy go niejasna relacja erotyczna. Inny znaczący męski bohater, detektyw Richard Willis, ulega fascynacji Camille, co z czasem uniemożliwia mu chłodne i rzeczowe prowadzenie śledztwa.

Szczególnie znamienne są tu sceny erotyczne obrazujące relację stróża prawa i głównej bohaterki. Mamy tu mianowicie do czynienia z odwróceniem tradycyjnego sposobu filmowania seksu. Kamera odzwierciedla bardziej spojrzenie kobiety niż mężczyzny. Klasyczna konwencja pokazywania scen miłosnych zakłada bowiem filmowanie nagości kobiety, to przede wszystkim jej ciało skupia w sobie seksualne znaczenia. Tymczasem w Ostrych przedmiotach obserwujemy nagiego mężczyznę i całkowicie zakrytą kobietę. Ponadto wyraźnie sugeruje się tu, że akt miłosny ma dać spełnienie głównie Camille, która niemal egoistycznie chce zaspokoić swoje pożądanie. Znamienne, że między tymi bohaterami nie dochodzi do pełnego zbliżenia. Ten swoisty defekt fizycznej bliskości z Richardem przekłada się na deficyt głębszej więzi z mężczyzną. To bowiem John, a nie detektyw, doświadcza przywileju zobaczenia okaleczonej skóry Camille i całkowitego zjednoczenia z nią w seksualnym akcie. Ciało po raz kolejny okazuje się zatem „powierzchnią zapisu zdarzeń”.

Tytułowe ostre przedmioty

Sam tytuł serialu jest co najmniej dwuznaczny. Ostre przedmioty to bowiem leitmotiv wewnętrznych wizji Camille. Układają się one w swoiste ciągi: widelec, igła, żyletka – wszystko to przyciąga uwagę głównej bohaterki, ponieważ może stać się narzędziem do naznaczania skóry. „Sharp objects” to jednak również kombinerki, którymi morderca wyrywa zęby swoim ofiarom. Ostre przedmioty są zatem znakiem agresji, która może być skierowana do wewnątrz, jak w wypadku Camille lub do świata, co owocuje makabrycznymi zbrodniami.

Serial posiada niesamowity, ciężki klimat małej hermetycznej społeczności. Nawet na chwilę nie daje widzowi odpocząć, każąc mu niczym w Boskiej komedii Dantego schodzić w coraz niższe kręgi piekieł. Nie oferuje również konsolacji, przeciwnie pozostawia odbiorcę bezradnym wobec ujawnionego zła.

Literatura:

E. Hyży, Kobieta, ciało, tożsamość. Teorie podmiotu w filozofii feministycznej końca XX wieku, Kraków 2003.