Top 20 – filmy wojenne – druga wojna światowa
Filmy o drugiej wojnie światowej, jak każde kino wojenne, można podzielić na dwa rodzaje. Do pierwszej grupy należą obrazy batalistyczne, które koncentrują się wokół działań wojennych czy przebiegu poszczególnych bitew. Drugi rodzaj to z kolei skomplikowane dramaty, odsłaniające różne ludzkie postawy wobec wojny oraz piętno, jakie odciska ona na psychice człowieka.
Film wojenny to gatunek, który skupia się na fabularnym pokazaniu działań militarnych lub wpływu konfliktu zbrojnego na psychikę człowieka. W szerszym znaczeniu kategoria filmu wojennego obejmuje każdą produkcję tego typu, bez ograniczeń czasowych akcji, a więc np. można tu zaliczyć produkcje opowiadające o średniowiecznych wojnach. Najczęściej jednak gatunek ten przypisuje się dziełom opowiadającym o współczesnych konfliktach, począwszy od pierwszej wojny światowej.
Za początek filmu wojennego zwykle uznaje się zatem propagandowe utwory realizowane w latach 1914 – 1918, których rolą było podtrzymywanie ducha żołnierzy na frontach. Analizy konsekwencji wielkiej wojny zaczęły pojawiać się w latach 20. i 30. XX wieku u takich reżyserów, jak np. King Vidor, Georg Wilhelm Pabst czy Jean Renoir. Wówczas też ukształtował się wyraźny podział w obrębie gatunku na produkcje batalistyczne (w tym sławiące męstwo bohaterów, marynarzy, żołnierzy itp.) oraz dramaty wojenne.
Filmy o 2 wojnie światowej
1. Paisa (1946) – Roberto Rossellini
Paisa Roberto Rosselliniego to wybitny film wojenny zrealizowany w duchu włoskiego neorealizmu. Obraz pokazuje wyzwolenie Włoch przez siły aliantów. Sam tytuł pochodzi od zwrotu, jakim Amerykanie określali Włochów – „paisa”. Wywodzi się ono od terminu „paesano”, które znaczy tyle, co „wieśniak”. Rossellini pokazuje wojnę jako całkowite spustoszenie również w sensie metaforycznym, obejmujące kulturę i ludzką psychikę. Film jest luźnym zestawieniem sześciu różnych historii, a aktorzy to w dużej mierze naturszczycy.
2. Stalag 17 (1953) – Billy Wilder
Stalag 17 to film, którego akcja rozgrywa się w niemieckim obozie dla jeńców wojennych, położonym nad Dunajem. Jeden z przebywających tam żołnierzy, sierżant Sefton (w tej roli William Holden) zwraca uwagę swoim sprytem i żyłką do interesów. Z tego powodu jest podejrzewany przez towarzyszy niewoli o współpracę z Niemcami. Gdy jednak jeden z jeńców, któremu udało się zbiec, zostaje szybko zlokalizowany przez nazistów, sytuacja Setfona robi się poważna. Mężczyzna zostaje posądzony o kolaborację z wrogiem i jeśli chce uniknąć linczu, musi sam znaleźć donosiciela. William Holden został za swoją rolę nagrodzony Oscarem.
3. Kanał (1956) – Andrzej Wajda
Kanał Andrzeja Wajdy to jeden z najważniejszych polskich filmów wojennych, powstały na fali postalinowskiej Odwilży. Dzieło jest uważane za początek Polskiej Szkoły Filmowej. Obraz Wajdy powstał na podstawie opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego, przedstawia tragiczne przeżycia młodych ludzi biorących udział w powstaniu warszawskim. Jeden z oddziałów AK musi przedostać się kanałami do Śródmieścia. W filmie zagrali między innymi Tadeusz Janczar, Emil Karewicz i Wieńczysław Gliński. Kanał zdobył Srebrną Palmę na Festiwalu Filmowym w Cannes.
4. Eroica. Symfonia bohaterska w dwóch częściach (1957) – Andrzej Munk
Eroica Munka to kolejny ważny polski film wojenny, powstały, podobnie jak Kanał Wajdy, na podstawie prozy Stawińskiego. Co więcej, wyraźnie nawiązuje on do dzieła Wajdy. Film przedstawia dwa epizody z powstania warszawskiego: współpracę polskiego i węgierskiego oddziału żołnierzy oraz pobyt polskich oficerów w niemieckiej niewoli. Głównym bohaterem pierwszej części jest Dzidziuś Górkiewicz (w tej roli Edward Dziewoński), przeciętny żołnierz, któremu przychodzi się zmierzyć z trudnymi dylematami: czy postawić na własne przetrwanie i interes czy bronić do końca przegranej sprawy. Podobną rolę w drugiej części odgrywa postać podporucznika Turka (Kazimierz Rudzki), utwierdzającego współwięźniów w przekonaniu o prawdziwości legendarnej ucieczki z obozu porucznika Zawistowskiego (Tadeusz Łomnicki). Film podważa mit polskiego heroizmu i pokazuje jego rozmaite wymiary.
5. Most na rzece Kwai (The Bridge on the River Kwai, 1957) – David Lean
Most na rzece Kwai, zdobywca siedmiu Oscarów i trzech Złotych Globów, to jeden z najgłośniejszych filmów o II wojnie światowej. Akcja dzieła Davida Leana rozgrywa się w Birmie, w japońskim obozie dla brytyjskich jeńców wojennych. Na polecenie Japończyków żołnierze alianccy mają zbudować most kolejowy na rzece Kwai, który ma połączyć trasę Bangkok – Rangun i przyspieszyć zaopatrzenie dla japońskiej armii. Początkowo niechętny przedsięwzięciu pułkownik Nicholson (Alec Guiness) zaczyna traktować rozkaz w kategoriach ambicjonalnych: Brytyjczycy mają pokazać wyższość zachodniej myśli technologicznej nad azjatycką. Tymczasem zbiegły z obozu komandor Shears (William Holden) zostaje przewodnikiem amerykańskiego oddziału przygotowującego się do zniszczenia mostu.
6. Ognie polne (Nobi, 1959) – Kon Ichikawa
Ognie polne to japoński film wojenny powstały na podstawie powieści Shoohei Ooka. Akcja dzieła rozgrywa się pod koniec II wojny światowej, w 1945 roku na Filipinach. Głównym bohaterem jest Tamura (Eiji Funakoshi), japoński szeregowy żołnierz, który choruje na gruźlicę z powodu niedożywienia. W skrajnych emocjach oddala się od swojego pułku. Nikt nie chce jednak udzielić mu pomocy: lekarze zajmują się opatrywaniem rannych a rozbite oddziały współtowarzyszy próbują ostatkiem sił przetrwać w dżungli. W armii postępuje coraz bardziej widoczna dehumanizacja. Film ma przesłanie pacyfistyczne.
7. Ballada o żołnierzu (Ballada o soldate, 1959) – Grigorij Czuchraj
Ballada o żołnierzu Czuchraja to rosyjski film wojenny wyróżniony statuetką BAFTA. Głównym bohaterem obrazu jest radziecki żołnierz Alosza (w tej roli Vladimir Ivashov), który w nagrodę za bohaterską walkę na froncie dostaje przepustkę. Może zatem odwiedzić mieszkającą na wsi matkę. Droga przez przez kraj zniszczony wojną przynosi coraz to nowe niespodzianki. Film stanowi poruszający, poetycki manifest wiary w humanistyczne wartości, których nie może zniszczyć nawet wojenny kataklizm.
8. Most (Die Brucke, 1959) – Bernhard Wicki
Most to niemiecki film wojenny w reżyserii Bernharda Wickiego. Obraz pokazuje losy ośmiu nastolatków, którzy zostają siłą wcieleni do Wermachtu u schyłku II wojny światowej. Chłopcy zostają przydzieleni do obrony mostu przed zbliżającymi się aliantami. Młodzi żołnierze walczą ochoczo z narażeniem życia i kolejno giną. Gdy już tylko jeden z nich zostaje przy życiu, przychodzi rozkaz wysadzenia mostu. Film zdobył w 1960 roku Złoty Glob.
9. Parszywa dwunastka (The Dirty Dozen) – Robert Aldrich
Parszywa dwunastka to film batalistyczny, którego akcja rozgrywa się podczas II wojny światowej. Tytułowa dwunastka to oddział złożony ze skazańców, którym zamieniono wyrok na skrajnie niebezpieczną misję wojskową: likwidację niemieckich dowódców zabarykadowanych w zamku. Za szkolenie i kierowanie akcją odpowiedzialny jest major John Reisman (w tej roli Lee Marvin). W filmie zagrali ponadto Charles Bronson, Jim Brown, John Cassavetes czy Donald Sutherland. Parszywa dwunastka zdobyła Oscara za najlepsze efekty dźwiękowe.
10. Patton (1970) – Franklin J. Schaffner
Patton to nagrodzony siedmioma Oscarami amerykański film wojenny o generale George’u Pattonie. Obraz przedstawia wybitną sylwetkę dowódcy wojskowego, który zasłynął z bezkompromisowości i odwagi w walce na kilku frontach II wojny światowej. Patton cieszył się również ogromnym autorytetem wśród żołnierzy. W roli głównej wystąpił George C. Scott, który został wyróżniony za swoją kreację Nagrodą Amerykańskiej Akademii Filmowej.
11. O jeden most za daleko (A Bridge Too Far, 1977) – Richard Attenborough
O jeden most za daleko Richarda Attenborougha to film wojenny przedstawiający realizację przez aliantów operacji Market Garden. Zakładała ona zdobycie wszystkich strategicznych mostów na drodze do Berlina. Autorem planu był generał Montgomery. Film przedstawia przyczyny ostatecznej klęski operacji, która mogła zakończyć II wojnę światową w 1944 roku. Obraz posiada doborową obsadę: Sean Connery, Anthony Hopkins, Gene Hackman, Michael Caine, Robert Redford, Liv Ullmann czy Edward Fox.
12. Okręt (Das Boot, 1981) – Wolfgang Petersen
Okręt Petersena to klasyka filmu wojennego. Opowiada o misji jednego z niemieckich okrętów podwodnych, biorących udział w bitwie o Atlantyk podczas II wojny światowej. Film portretuje ludzi, którzy muszą się zmierzyć z próbą własnej odwagi w obliczu śmiertelnego zagrożenia militarnego, ale też z klaustrofobiczną przestrzenią, izolacją od świata i żywiołem wody. Okręt zdobył nominacje do wielu prestiżowych nagród, w tym Oscarów i Złotych Globów.
13. Szeregowiec Ryan (Saving Private Ryan, 1998) – Steven Spielberg
Szeregowiec Ryan to głośny film, którego akcja rozgrywa się w czasie II wojny światowej. Tytułowy bohater (w tej roli Matt Damon) to jedyny ocalały z czterech braci wysłanych na wojnę. Gdy do dowództwa dociera informacja o jego zaginięciu, zostaje sformowany specjalny oddział, którego zadaniem jest odnalezienie żołnierza. Na czele niebezpiecznej akcji w Normandii staje kapitan John Miller (Tom Hanks). Film Spielberga został obsypany nagrodami: pięć Oscarów, dwa Złote Globy czy dwie statuetki BAFTA.
14. Cienka czerwona linia (The Thin Red Line, 1998) – Terrence Malick
Cienka czerwona linia to nagrodzony między innymi Złotym Niedźwiedziem film wojenny Terrence’a Malicka. Obraz powstał na podstawie powieści Jamesa Jonesa. Oddział amerykańskich żołnierzy dopływa do wyspy Guadalcanal, należącej do archipelagu Wysp Salomona, by przejąć ją z rąk Japończyków. Wbrew oczekiwaniom Japończycy stawiają jednak twardy opór, a zamiast łatwego zwycięstwa alianci muszą walczyć o przeżycie. Film posiada doborową obsadę, wystąpili tu między innymi Nick Nolte, James Caviezel czy Sean Penn.
15. Kiedy ucichną działa (When Trumpets Fade, 1998) – John Irvin
Kiedy ucichną działa Johna Irvina opowiada o jednej z najkrwawszych bitew w historii II wojny światowej, bitwie o Lasy Hurtgen w 1944 roku. Głównym bohaterem filmu jest szeregowiec David Manning (Ron Eldard), który cudem uchodzi z życiem ze starcia z wrogiem – jako jedyny ze swojego oddziału. Od kapitana Pritchetta (Martin Donovan) otrzymuje obietnicę zwolnienia ze służby, jednak najpierw musi sam jako dowódca niedoświadczonego oddziału, poprowadzić ludzi do natarcia i zdobyć niemieckie działo.
16. Listy z Iwo Jimy (Letters from Iwo Jima, 2006) – Clint Eastwood
Listy z Iwo Jimy Clinta Eastwooda to poruszający film o bitwie o Iwo Jima, która odbyła się w 1945 roku. Co ciekawe, Eastwood pokazał to wydarzenie z perspektywy broniących wyspy Japończyków, którzy dysponowali nieproporcjonalnie mniejszymi siłami: 22 tysiące żołnierzy musiało stawić czoła ponad stu tysiącom Amerykanów. Główną postacią w filmie jest generał Tadamichi Kuribayashi (w tej roli Ken Watanabe), tragiczny dowódca, który w obliczu oczywistej klęski podnosi na duchu swoich ludzi i daje przykład bohaterskiej postawy. Film stanowi kontynuację Sztandaru chwały (2006), w którym Eastwood tę samą bitwę pokazał z punktu widzenia amerykańskich żołnierzy. Oba obrazy zostały docenione przez krytyków i publiczność.
17. Kompania braci (Band of Brothers, 2001) – miniserial prod. Steven Spielberg, Tom Hanks
Kompania braci to amerykański dziesięcioodcinkowy miniserial, którego akcja rozgrywa się podczas II wojny światowej. Film został oparty na prawdziwych losach kompanii E należącej do 506 Spadochronowego Pułku Piechoty 101 Dywizji Powietrznodesantowej USA. Podstawą scenariusza stała się książka Stephena Ambrose’a. Film pokazuje przygotowania żołnierzy do misji w Normandii oraz ich działania w trakcie misji aż do upadku Hitlera. Kompania braci zdobyła sześć statuetek Emmy, a także Złoty Glob.
18. Upadek (Der Untergang, 2004) – Oliver Hirschbiegel
Upadek Olivera Hirschbiegela to niemiecki film wojenny, pokazujący ostatnie tygodnie życia Adolfa Hitlera i jego najbliższych współpracowników. Złamany, schorowany Furer ukrywa się wraz ze swoją świtą w specjalnie przygotowanych bunkrach. Nie przypomina on wcielenia zła, ale wydaje się zwykłym, przegranym człowiekiem. W rolę Hitlera wcielił się Bruno Ganz, który wykreował dość niejednoznaczną postać, co podzieliło krytyków i widzów w sprawie ostatecznej oceny przesłania filmu Hirschbiegela.
19. Przełęcz ocalonych (Hacksaw Ridge, 2016) – Mel Gibson
Przełęcz ocalonych to jeden z głośnych filmów Mela Gibsona. Obraz, którego akcja rozgrywa się pod koniec II wojny światowej, został oparty na prawdziwej historii Desmonda Dossa. Amerykanie toczą krwawą bitwę o wyspę Okinawa. Jeden z sanitariuszy ze względów religijnych odmawia używania broni i postanawia nieuzbrojony ratować swoich współtowarzyszy w trakcie walk. Główną rolę w filmie zagrał Andrew Garfield. Przełęcz ocalonych zdobyła między innymi dwa Oscary i jedną Nagrodę Bafta.
20. Dunkierka (Dunkirk, 2017) – Christopher Nolan
Dunkierka Christophera Nolana to film wojenny przedstawiający ewakuację aliantów z wybrzeża Francji w 1940 roku. Reżyser prezentuje niechlubny dla Brytyjczyków epizod II wojny światowej, kiedy to pod naporem Niemców musieli w popłochu wycofać swoje siły z Europy kontynentalnej i pogrzebać przekonanie o szybkim zwycięstwie. W rolach głównych wystąpili Fionn Whitehead, Tom Glynn-Carney, Jack Lowden i Mark Rylance. Film wyróżniono między innymi trzema Oscarami i jedna Nagrodą BAFTA.
Udostępnij “Top 20 – filmy wojenne – druga wojna światowa” swoim znajomym.
Literatura:
Słownik filmu, pod red. R. Syski, Kraków 2010.
