Filmy bollywoodzkie – top 15 produkcji
Bollywood, czyli legendarne indyjskie produkcje, to rodzaj kina, które wzbudza skrajne odczucia u widzów. Jedni nie znoszą rozwlekłych, kiczowatych hybryd gatunkowych, inni z kolei uwielbiają je ze względu na barwne widowisko z udziałem egzotycznego tańca i śpiewu. Przedstawiamy historię tego kina, a także top 15 bollywoodzkich filmów, które z pewnością spodobają się miłośnikom orientalnego stylu.
Bollywood i jego historia
Bollywood to nazwa, której historia nie jest do końca jasna. Najbardziej popularna wersja mówi, że termin ten wymyślił angielski pisarz powieści kryminalnych – Henry Reymond Fitzwalter Keating. W 1976 roku artysta określił w taki sposób popularne produkcje filmowe powstające w Bombaju, stolicy stanu Maharasthra. Inne teorie przypisują autorstwo tego pojęcia reżyserowi Amitowi Khann, dziennikarce Bevindzie Collaco lub pisarce Shobhe De. Sam termin stanowi natomiast nawiązanie do nazwy „Hollywood”, z cząstką pochodzącą od miasta Bombaj (disiejszy Mumbai). Początkowo pojęcie to miało charakter ironiczny, podkreślający wtórność indyjskiego kina popularnego w stosunku do amerykańskich produkcji i nieudolne kopiowanie ich wzorców. Z czasem filmy te zaczęły zyskiwać coraz więcej fanów w świecie Zachodu i negatywny wydźwięk hasła uległ zneutralizowaniu.
Bollywood to komercyjny nurt kina indyjskiego, który charakteryzuje się niesłychanym tempem produkcyjnym, obecnie przekraczającym liczbę obrazów powstających w Hollywood. Rocznie na filmy indyjskie sprzedaje się miliard biletów więcej niż na filmy amerykańskie. Konwencja tego nurtu czerpie z teatru urdu i ludowego teatru ulicznego. Jeśli chodzi o stylistykę, odmianę tę określa się jako tzw. „masala films”. Nazwa odnosi się do kina masowego i oznacza dosłownie mieszankę przypraw, co oddaje gatunkową hybrydowość bollywoodzkich utworów. W tych trwających zwykle trzy godziny produkcjach mamy bowiem do czynienia z sąsiadowaniem komedii, tragedii, kina sensacyjnego, melodramatu czy fantasy.
Najbardziej charakterystyczną cechą bollywoodzkich obrazów jest przeplatanie dialogów widowiskowym tańcem i śpiewem. Istotną rolę pełnią elementy indyjskiej religii i tradycyjnej kultury. Ważną funkcję odgrywają również piękne krajobrazy i obecność wielkich gwiazd filmowych, które, trzeba podkreślić, stanowią w Indiach obiekty niemal boskiego kultu.Najlepszym przykładami tego zjawiska są Shah Rukhi Khan czy Amitabh Bachchan, na którego cześć w Kalkucie wzniesiono świątynię. Jednocześnie warto podkreślić, że filmy bollywoodzkie podlegają cenzurze obyczajowej, nie wolno tu bowiem pokazywać pocałunków i oczywiście scen erotycznych. Głównym zadaniem tego kina i jednocześnie powodem, dla którego indyjska publiczność go uwielbia, jest ucieczka od rzeczywistości biedy w barwny, wyidealizowany świat.
Historia Bollywoodu ewoluowała pod względem poruszanej tematyki. W latach 60. XX wieku przeważał nurt „piosenka, śmiech i łzy”, filmy o superbohaterach, „snake films”, komedie i filmy patriotyczne. Kolejna dekada przyniosła z kolei nastawienie na bohaterów młodego pokolenia, odważnych mścicieli. W latach 80. produkcje bollywoodzkie przeżywały kryzys ze względu na coraz większą rolę telewizji jako masowej rozrywki. Z kolei w kolejnym dziesięcioleciu przemysł Bollywoodu uwikłał się w niebezpieczne związki z mafią, która nie tylko finansowała produkcje, ale również wymuszała własną wizję na producentach przemocą, a nawet posuwała się do zabójstw. Od 2000 roku możliwe jest natomiast legalne sponsorowanie filmów przez prywatne firmy.
Najlepsze filmy bollywoodzkie
1.Mother India (1957)
Ten film stał się pierwszym spektakularnym sukcesem Bollywood. Mother India w 1958 roku zyskał nominację do Oscara, a w drodze do statuetki przeszkodziło mu tak wybitne dzieło jak Noce Cabirii Federico Felliniego. Obraz przedstawia historię Radhy, odważnej kobiety, która pomimo ogromnych przeciwności losu stara się przetrwać i zapewnić byt swoim dzieciom. Okaleczony w wypadku mąż opuszcza Radhę i trójkę dzieci, a zadłużona u lichwiarza kobieta musi stawić czoła problemom.
W roli głównej wystąpiła Nargis Dutt, której ta kreacja przyniosła wielką sławę. Dzieło Mehbooba Khana nazywane jest indyjskim Przeminęło z wiatrem. Główna bohaterka stanowi personifikację całych Indii – ubogich, ale zdeterminowanych i silnych swoimi wierzeniami i kulturą. Bollywoodzki dramat został pomyślany jako wzmocnienie tradycyjnych wartości, wedle których najważniejsze są rodzina oraz dbałość o rodową ziemię. Jednocześnie Mother India stanowi swoiste ostrzeżenie: Indie, choć są biednym krajem, potrafią bronić własnej godności i nie zawahają się zniszczyć wrogów.
2. Don (1978)
Don to kolejna kultowa bollywoodzka produkcja. Wyreżyserował ją Chandra Barot. Głównym bohaterem filmu jest uliczny śpiewak i jednocześnie sobowtór groźnego gangstera Dona, niejaki Vijay, który po śmierci prawdziwego Dona, na zlecenie policji ma podszywać się pod przestępcę i informować o planach niebezpiecznego gangu. Gdy jednak jego policyjny opiekun, inspektor D’Silva (Iftekhar) traci życie, nikt nie wierzy w jego wersję, a on staje się celem zarówno gangsterów, jak i wymiaru sprawiedliwości.
Scenariusz do filmu stworzył duet Salim-Javed. W podwójnej roli wystąpił tu uwielbiany w Indiach Amitabh Bachchan. Don osiągnął ogromny sukces i po kilkudziesięciu latach doczekał się dwóch remaków: Don (2006) i Don 2 (2011). Główną kreację stworzył w nich kolejny wielki bollywoodzki gwiazdor: Shah Rukh Khan.
3. Disco Dancer (1983)
Kolejny film na liście najlepszych bollywoodzkich produkcji to Disco Dancer w reżyserii Babbara Subhasha. Jest to opowieść o ulicznym śpiewaku o imieniu Anil, który pod pseudonimem Jimmiego osiąga sukces jako wykonawca popisowych dyskotekowych numerów, imitujących Johna Travoltę z Gorączki sobotniej nocy Johna Badhama. Niestety zazdrosny ojciec innego słynnego tancerza Sama (Karan Razdan) próbuje zabić Anila. Matka bohatera, chcąc uratować mu życie, ginie porażona prądem. A Jimmy w żałobie musi poradzić sobie z udziałem w prestiżowym międzynarodowym konkursie.
Główną rolę zagrał Mithun Chakraborty, aktor, który zaczynał karierę w kinie artystycznym, ale potem związał się z masala movie. Jego występ w Disco Dancer zainicjował nowy styl tańca w kinie bollywoodzkim. Popularną muzykę do filmu skomponował Bappi Lahiri.
4. Mr. India (1987)
Film Mr. India to przemieszanie konwencji komediowej, fantasy, melodramatu, thrillera i musicalu. Obraz Shekhara Kapura opowiada o ulicznym skrzypku Arunie, który opiekuje się biednymi sierotami. Jednocześnie próbuje uratować kraj przed dyktaturą strasznego Mogambo (Amrish Puri). Bohater posiada cudowny przedmiot, który w przeszłości podarował mu ojciec. Jest to magiczna bransoletka umożliwiająca mu bycie niewidzialnym, dzięki czemu może skutecznie walczyć z wrogiem jako Mr. India. Przy okazji mężczyzna stara się również o piękną dziennikarkę – Simę.
W rolach głównych wystąpili Anil Kapoor i Sridevi. Uwagę widzów przykuwała przede wszystkim dyskotekowa muzyka skomponowana przez duet Laxmikant-Pyarelal. W jej rytm piękna aktorka tańczy i śpiewa na ekranie przeboje Hawa Hawai i I Love You.
5. Cesarz (Shahenshah, 1988)
Cesarz to bollywoodzki film w reżyserii Tinnu Ananda. Dominuje w nim konwencja kina akcji i fantasy. Fabuła obrazu została oparta na wzorcu komiksowego bohatera – Supermana. Owym indyjskim herosem jest niejaki Vidźaja Śriwastawa, spokojny i nieco fajtłapowaty inspektor, który posiada również drugie wcielenie. Jest mianowicie Cesarzem, odważnym superbohaterem, który ma zamiar pomścić śmierć swojego ojca. Cesarz posiada charakterystycznym atrybut, czyli splątany sznur na lewej ręce, mający moc ochrony bohatera przed każdym rodzajem broni. Oprócz wymierzania sprawiedliwości bohater zajmuje się również pomocą pokrzywdzonym ofiarom.
W głównego bohatera wcielił się Amitabh Bachchan, dla którego był to powrót do kariery filmowej po kilkuletniej przerwie, jaką poświęcił na działalność polityczną. Jego ukochana Sahinę zagrała Supriya Pathak, a głównego wroga Amrish Puri. Co ciekawe, scenariusz do filmu powstał na podstawie historii, której autorką była żona głównego gwiazdora, Jaya Bachchan.
6. Jestem zakochany (Maine Pyar Kiya, 1989)
Kino Bollywoodu w latach 90. przeszło wyraźną metamorfozę, czego przykładem był słynny film z 1989 roku Jestem zakochany Sooraja B. Barjatya. Głównym bohaterem obrazu jest Prem (Salman Khan), któremu rodzice wybierają przyszłą żonę. Mężczyzna nie chce jednak przystać na zaaranżowane małżeństwo, ponieważ zakochuje się w innej dziewczynie, pięknej Suman (Bhagyashree). Prem zamierza wpłynąć na rodziców, by zmienili zdanie.
Jestem zakochany to film bollywoodzki, który wprowadził na ekrany nowy rodzaj fabuły i odmienny niż wcześniej typ bohatera. Od tej pory nie będą to już historie o walecznych herosach, którzy muszą pomścić doznane krzywdy i pomóc biednym, ale raczej opowieści o miłości. Co więcej, na pierwszy plan wysuwają się bohaterowie z zamożnych klas społecznych, nowocześni i wykształceni. W dobie rozwoju gospodarczego Indii najważniejszym problemem postaci stały się osobiste wybory, a nie działanie na rzecz całego narodu.
7. Żona dla zuchwałych (Dilwale Dullhania Le Jayenge, 1995)
Ten film szczególnie zapisał się w historii Bollywood. Był najdłużej wyświetlanym obrazem w historii tej kinematografii, pokazywano go do 2015 roku: przez dziewiętnaście lat i cztery miesiące. Żona dla zuchwałych w reżyserii Aditya Chopra to historia miłości dwojga Indusów, którzy poznają się w trakcie podróży, w Londynie, i zakochują się w sobie. On jest synem milionera, ona córką sklepikarza. Po powrocie do kraju Simran ma poślubić wybranego przez rodziców mężczyznę, niejakiego Kuldźita Singha (Parmeet Sethi). Radź (Shah Rukh Khan) jedzie za swoją wybranką Simran (Kajol) i próbuje przekonać jej rodziców, by pozwolili córce wyjść za niego. Dopiero po wielu perypetiach para będzie mogła wreszcie być razem.
Żona dla zuchwałych to film, który wyraża pochwałę dla tradycyjnej indyjskiej kultury i jej obyczajów. Znamienne, że bohaterowie nie stawiają na pierwszym miejscu miłości, ale posłuszeństwo rodzicom, co jest szczególnie widoczne w wypadku głównej bohaterki. Kobieta musi za wszelką cenę dochować wierności woli swojego ojca i postąpić zgodnie z jego decyzją. Nie ma mowy o jakimkolwiek buncie. Zakochani mogą ostatecznie być razem tylko ze względu na nadzwyczajny zbieg okoliczności. Film osiągnął spektakularny sukces w Indiach również ze względu na stronę muzyczną. Piosenki pochodzące z tego obrazu stały się wielkimi przebojami, a taniec, za którego choreografię odpowiadała Farah Khan, spotkał się z niesłychanym uwielbieniem fanów.
8. Coś się dzieje (Kuch Kuch Hota Hai, 1998)
Sukcesem Bollywoodu okazał się również film Karana Johara Coś się dzieje. Obraz ten przedstawia historię wdowca, który po śmierci żony samotnie wychowuje ośmioletnią córkę. Mężczyzna przypomina sobie kobietę, z którą kiedyś studiował, i uświadamia sobie, że darzył ją głębszym uczuciem. Postanawia więc odszukać Anjali.
W roli głównej wystąpił Shah Rukh Khan, a partnerowała mu Kajol. Słynny gwiazdor uchodzi za króla Bollywood, co ciekawe jego ścieżka kariery była nieco odmienna od innych przedstawicieli tej profesji w Indiach. Nie wywodzi się on bowiem z żadnego aktorskiego klanu, co jest bardzo charakterystycznym rysem tej formacji. Przełomem w jego drodze zawodowej była rola w Żonie dla zuchwałych. W sumie zagrał w ponad osiemdziesięciu filmach.
9. Królowa bandytów (Bandit Queen, 1994)
Ten film stanowi wyjątkową pozycję w kinie bollywoodzkim. Królowa bandytów to historia oparta na faktach. Film Shekhara Kapura opowiada o kobiecie, która stanęła na czele bandy dakoitów i wspólnie z nią wymierzała sprawiedliwość na swoich oprawcach. W roli Phoolan Devi wystąpiła Seema Biswas. Biografia tej indyjskiej parlamentarzystki wydaje się wręcz niewiarygodna. Jako jedenastolatka została wydana za mąż za trzykrotnie starszego mężczyznę, bita i gwałcona bezskutecznie próbowała uciec od oprawcy. Rodzina nie tylko jej nie pomogła, ale kuzyn wtrącił ją do więzienia, gdzie była okrutnie torturowana.
Potem przyłączyła się do bandy dakoitów. A po śmierci jej przywódcy, sama założyła swój gang, z którym rabowała bogatych, a wspomagała biednych. Dokonała również krwawej zemsty na swoich gwałcicielach oraz oprawcach innych kobiet. Po wielkiej obławie Phoolan Dei została aresztowana i skazana na 11 lat więzienia. Dzięki wstawiennictwu premiera stanu Uttar Pradesh została uwolniona, a następnie dostała się do parlamentu, jako ikona walki o prawa kobiet. Bohaterka zginęła w 2001 roku na skutek zamachu, w wieku 37 lat.
10. Czasem słońce, czasem deszcz (Kabhi Khushi Kabhie Gham, 2001)
Ten wielki indyjski hit kinowy podbił publiczność na całym świecie. Film Karana Johara został oparty na melodramatycznym motywie miłości niezgodnej z zamiarami, jakie wobec zakochanych mają rodzice. Głównym bohaterem filmu jest Rahul, przysposobiony syn Yasha i Nandini, który wbrew woli ojca postanawia poślubić pochodzącą z niższej kasty dziewczynę, w której się zakochał. Młodzi pomimo starań nie uzyskują błogosławieństwa rodziny i muszą wyjechać z kraju do Londynu, gdzie Rahul niegdyś studiował. Po latach mężczyznę odwiedza młodszy brat, który próbuje go pojednać z rodzicami.
Czasem słońce, czasem deszcz to film w pewien sposób przełomowy. Ukazuje bowiem miłość rozumianą na wzór cywilizacji zachodniej: jako najważniejszą motywację, w imię której człowiek ma prawo przeciwstawić się tradycji i oczekiwaniom rodziców. Konfrontacja Zachodu (reprezentowanego przez Londyn) ze Wschodem odgrywa tu niezwykle istotną rolę. W filmie wystąpiła cała plejada bollywoodzkich gwiazd: Amitabh Bachchan, Shahrukh Khan, Kajol czy Rani Mukherjee.
11. Jestem przy Tobie (Main Hoon Na, 2004)
Jestem przy Tobie to drugi film bollywoodzki, z jakim po Czasem słońce, czasem deszcz mogli zapoznać się polscy widzowie. To debiut reżyserski znanej choreografki produkcji Bollywoodu – Farah Khan. Mamy tu do czynienia z połączeniem formuły sensacyjnej z melodramatem i musicalem. Ram (Shah Rukh Khan) jest indyjskim oficerem, któremu umierający ojciec zleca dwie ważne misje. Mężczyzna musi odszukać nieznanego brata oraz podjąć się ochrony nad córką zastrzelonego w zamachu generała. Dziewczyna uczy się w Darjeelingu, dokąd udaje się bohater. Wkrótce Ram zakochuje się w atrakcyjnej nauczycielce chemii (Sushmita Sen).
Film jest wzorcową realizacją masala movie, a więc obfituje w przerysowane, niemal ponadnaturalne sceny pojedynków bohaterów. Na każdym kroku czają się efekty specjalne, przeplatane z melodramatycznymi emocjami. Nowością jest wątek nieślubnego brata, który nieco osłabia wyidealizowany portret tradycyjnej rodziny charakterystyczny dla tego kina.
12. Devdas (2002)
Film Snajay Leela Bhansali Devdas to historia tytułowego bohatera, który zakochuje się w swojej przyjaciółce z dzieciństwa o imieniu Paro. Chłopak zostaje wysłany na studia do Londynu, jednak jego uczucia nie ulegają zmianie i po powrocie ma nadzieję ożenić się z wybranką. Zamożni rodzice mężczyzny nie chcą jednak przystać na małżeństwo, które byłoby mezaliansem. Obie rodziny popadają w konflikt, a bohater wyjeżdża i porzuca ukochaną, a ta zostaje wydana za innego. Dopiero wówczas Devdas uświadamia sobie swój błąd i z rozpaczy popada w alkoholizm.
Ten bollywoodzki przebój powstał na podstawie powieści bengalskiego pisarza Sharata Chandra Chattopadhyaya z 1917 roku. Twórca to najpopularniejszy indyjski literat, który cieszy się większą sławą niż indyjski noblista w dziedzinie literatury – Rabindranatha Tagore’a. Devdas jest szczególnie uwielbianą w Indiach powieścią, która doczekała się wielu ekranizacji. W filmie z 2002 roku mamy do czynienia z powielaniem mitu sielskiej indyjskiej wsi jako ostoi tradycyjnych wartości, skontrastowanej z nowoczesnym i zepsutym miastem, które staje się przyczyną ostatecznej klęski bohatera. Co ciekawe, kolejna adaptacja Devdasa, pięć lat późniejsza, autorstwa Abhaya Deola, znacznie odbiegała od wersji masala movie. Reżyser, nawiązujący w swojej stylistyce do włoskiego neorealizmu i kina Tarantino, pokazał uwspółcześnioną historię w sposób realistyczny i brutalny.
13. Fanaa (2006)
Fanaa Kunala Kohli to kolejna bollywoodzka produkcja, która zyskała ogromną popularność. Głównym motywem jest tu miłość Rehana do pięknej niewidomej Zooni. Mężczyzna jest przewodnikiem turystycznym prowadzącym swobodny tryb życia. Bohater oprowadza dziewczynę po Delhi i przedstawia jej uroki świata. Jednocześnie jednak ukrywa przed nią prawdę o sobie.
Zdjęcia do Fanaa powstawały częściowo w Zakopanem, które ma imitować krajobraz Kaszmiru. W produkcji wystąpili Kajol, która pojawiła się na ekranie po długiej przerwie, oraz Aamir. Oczywiście, jak przystało na klasyczne widowisko bollywoodzkie, mamy tu przemieszanie gatunków i skomplikowane układy choreograficzne w rytm indyjskiej muzyki.
14. Raavan (2010)
Ta pozycja bollywoodzkiego kina jest jedną z ważniejszych produkcji, choćby ze względu na to, że stanowi ekranizację najsłynniejszego indyjskiego eposu – Ramajany. Raavan Manniego Ratnama przedstawia jeden z epizodów epopei, opowiadający o porwaniu żony boga Ramy, Sity, przez złego demona Rawanę. Wątek ten został uwspółcześniony: w roli demona występuje tu bandyta Bira Munda, natomiast Rama jest inspektorem policji o nazwisku Dew. Co więcej, odwróceniu ulegają moralne akcenty opowieści. Racja leży bowiem po stronie Biry (Rawany), a nie Dewa.
W efekcie Ragini (czyli odpowiednik Sity) ostatecznie wybiera Birę, a nie męża, rozpoznając jego zakłamanie. Inspektor, pomimo że ma pewność, że żona podczas uprowadzenia nie uległa porywaczowi, cynicznie wykorzystuje jej chęć udowodnienia wierności, by dopaść i zniszczyć swojego wroga. Mamy tu do czynienia z wyraźnym przewartościowaniem historii z Ramajany, gdzie Sita po oskarżeniu męża o zdradę, rzuciła się w ogień, by udowodnić swoją niewinność. Została wówczas ocalona przez boga Agni, który oddał kobietę jej małżonkowi, a następnie para żyła długo i szczęśliwie.
15. Nazywam się Khan (My Name is Khan, 2010)
Nazywam się Khan to kolejny bollywoodzki hit w reżyserii Karana Johara z Kajol i Shahem Rukhim Khanem w rolach głównych. Tym razem gwiazdor wcielił się w muzułmanina, który zostaje oskarżony przez Amerykanów o działalność terrorystyczną. Mężczyzna za wszelką cenę udowodnić swoją niewinność. W tym celu zamierza spotkać się z prezydentem USA.
Film posiada bardziej „zachodnią” stylistykę niż typowa masala. Sama tematyka jest niezwykle nowoczesna, podejmuje bowiem temat globalnych zmian, jakie nastąpiły w wyniku aktów terroryzmu. Nowością jest również postać głównego bohatera, cierpiącego na zespół Aspergera, co stanowi dodatkową barierę w jego komunikacji w obcym kraju.
Literatura:
Encyklopedia kina, pod red. T. Lubelskiego, Kraków 2010.
Kino końca wieku, pod red. T. Lubelskiego, I. Sowińskiej, R. Syski, Kraków 2019
Od Ramajany do Slumdoga. Filmowe adaptacje literatury indyjskiej, pod red. G. Stachówny i T. Szurlej, Kraków 2015.
Udostępnij „Filmy bollywoodzkie – top 15 produkcji” swoim znajomym.
