Jack Lemmon – amerykański everyman

,,Ludzie prawdopodobnie mają rację, gdy widzą we mnie tak zwanego everymana. Pociągają mnie przede wszystkim współczesne postacie. Są mi bliskie, rozumiem ich frustracje’’.

Jack Lemmon był aktorem pełnym pasji, zakochanym w swoim zawodzie. Miał rzadki, nadzwyczajny talent, dzięki któremu potrafił odnaleźć się w komediach i stworzyć znakomite kreacje w dramatach. Grywał dobrodusznych młodzieńców, którym los nie zawsze sprzyjał. Interesowały go także role mężczyzn nieszczęśliwie zakochanych, neurotyków, bohaterów stojących przed najtrudniejszymi życiowymi wyborami, znajdujących w sobie siłę do walki o swoje przekonania.

Z granymi przez niego postaciami mogli utożsamić się ,,zwykli faceci’’ – ci, którzy nie byli ulubieńcami fortuny, którzy czuli frustrację i sprawiali wrażenie niepozornych. Jack Lemmon, zawsze skromny, szczery i wrażliwy był ,,zwykłym facetem’’ i, może właśnie dlatego, jednym z najlepszych oraz najbardziej uwielbianych aktorów w historii kina.

Jack Lemmon – Massachusetts

John Uhler Lemmon III, zwany Jackiem, przyszedł na świat 8 lutego 1925 roku w położonym nieopodal Bostonu mieście Newton. Urodził się szpitalnej windzie jadącej w dół. Gdy tylko porodowe męki dobiegły końca, matka oznajmiła, że to ostatni raz. ,,Pewnie dlatego jestem jedynakiem’’ – mówił półżartem Jack.

Małżeństwo Lemmonów nie było szczęśliwe. Matka, Mildred Burgess LaRue, miała artystyczną duszę. Marzyła o karierze muzycznej. ,,Miała dobry głos’’ – wspominał Jack – ,,Nie rewelacyjny, ale dobry’’. Natomiast ojciec, John Lemmon II, był człowiekiem pragmatycznym i dbającym o rodzinny dobrobyt. Został prezesem jednej z najpopularniejszych amerykańskich sieci pączkarni, Doughnut Corporation of America. Rodzice Jacka rozstali się, gdy ich syn wyfrunął z gniazda, ale nigdy nie sfinalizowali rozwodu.

Jack był chorowitym dzieckiem. Nie miał okazji nawiązać kontaktu z rówieśnikami. Nim skończył szkołę podstawową, spędził w szpitalu łącznie dwa lata. Przeszedł kilka operacji, był wyjątkowo podatny na wszelkie infekcje – zwłaszcza uszu. Jeden z lekarzy długo zastanawiał się, jak pomóc małemu Jackowi. Zwrócił się do Mildred: ,,Niech mały biega. Niech dużo, dużo biega, inaczej zawsze będzie chory’’. Ta, mogłoby się zdawać, osobliwa rada okazała się strzałem w dziesiątkę. Jack biegał. Był w znakomitej formie, a infekcje zaczęły go omijać szerokim łukiem.

,,Nie każdy ośmiolatek wie, co chce w życiu robić. Ja wiedziałem. Całe szczęście, że osiągnąłem sukces jako aktor, bo nie wiem, co bym ze sobą zrobił’’ – wyznał Jack Lemmon. Rzeczywiście, już jako uczeń szkoły podstawowej wiedział doskonale, że aktorstwo to coś więcej niż hobby. Zgłaszał się do udziału w każdym szkolnym przedstawieniu – o ilu nie był akurat na zwolnieniu lekarskim.

Podczas studiów na Harvardzie (jednym z najbardziej prestiżowych uniwersytetów w Stanach Zjednoczonych) Jack był członkiem kabaretu Hasty Pudding Club, należał także do klubu dramatycznego the Delphic Club for Gentlemen. W 1947, zaraz po ukończeniu studiów, Jack wstąpił do marynarki wojennej. Tam również oddawał się swojej pasji, aktywnie działając w wojskowym kole dramatycznym.

Jack Lemmon – Nowy Jork

Po powrocie do domu Jack postanowił spełnić swoje aktorskie marzenia. Zwrócił się do ojca z prośbą o pożyczkę. Potrzebował pieniędzy na wyjazd do Nowego Jorku, znalezienie agenta, przetrwanie do czasu otrzymania pierwszego angażu. Ojciec powiedział:,,Musisz to zrobić’’. Jack odpowiedział: ,,Tak, muszę spróbować i przekonać się’’. John Lemmon II zamyślił się i zapytał: ,,Kochasz aktorstwo?’’. Syn odparł: ,,Tak, kocham’’. Usłyszał odpowiedź, którą miał zapamiętać na całe życie: ,,To dobrze, gdy ja przestanę czuć to samo do piekarnictwa, to rzucę pracę’’.

W Nowym Jorku Jack był gotów ciężko pracować i nie zrażał się początkowymi trudnościami. Brał lekcje aktorstwa u Uty Hagen. Nauczył się grać na kilku instrumentach. Pragnął się rozwijać i z wdzięcznością przyjmował konstruktywną krytykę.

Pracował jako pianista w barze. Występował w radio, w telewizji. Marzył jednak o Broadwayu i to marzenie miało się spełnić. Zadebiutował w sztuce Room Service (1953). Sama produkcja przeszła bez echa, ale dostrzeżono młodego aktora. Wkrótce Jack podpisał kontrakt z wytwórnią Columbia. Gdy szef studia dowiedział się, że angażuje właśnie absolwenta Harvardu, od razu podniósł Lemmonowi gażę.

Hollywood i Jack Lemmon

W 1954 roku Jack Lemmon wystąpił u boku Judy Holliday w komedii romantycznej George’a Cukora zatytułowanej To może się zdarzyć każdemu (It Should Happen to You). Zagrał w kilku innych komediach, nim zaproponowano mu rolę w filmie Mister Roberts (1955), w reżyserii Johna Forda. Główną rolę grał słynny Henry Fonda, jednak krytycy i Amerykańska Akademia Filmowa docenili przede wszystkim kreację Lemmona. Jack otrzymał pierwszą nominację do Oscara i zdobył nagrodę dla najlepszego aktora drugoplanowego.

W kolejnych latach Jack Lemmon otrzymywał kolejne propozycje, głównie ról komediowych. Traktował komedię z należytą powagą. Był znakomity w lekkich filmach okraczonych humorem. W 1959 roku do współpracy zaprosił go Billy Wilder. W Pół żartem, pół serio (Some Like It Hot, 1959) Lemmon wystąpił z Tonym Curtisem i ponętną Marilyn Monroe. Akcja filmu toczy się w czasach prohibicji. Lemmon i Curtis zagrali muzyków – przypadkowych świadków przestępstwa, którzy w obawie przed zemstą mafii wyruszają w tournee z damskim zespołem. Pół żartem, pół serio to klasyka amerykańskiej komedii. Sześćdziesiąt lat od premiery wciąż bawi do łez. To bez wątpienia zasługa błyskotliwego scenariusza, mistrzowskiej reżyserii Wildera, a przede wszystkim rewelacyjnej kreacji Jacka Lemmona. Aktora ponownie nominowano do Oscara. Choć tym razem nie otrzymał statuetki, stał się ulubieńcem Ameryki oraz ulubionym aktorem Billy’ego Wildera. W kolejnych latach nakręcili razem jeszcze sześć filmów: Garsoniera (1960), Słodka Irma (1963), Szczęście Harry’ego (1966), Avanti!(1972), Strona tytułowa (1974), Najlepszy kumpel (1981).

Jack Lemmon był uznanym aktorem komediowym. Chociaż w komediach czuł się jak ryba w wodzie, chciał zaprezentować także swój potencjał dramatyczny. Gdy w 1962 roku zaproponowano mu rolę w dramacie Dni wina i róż (Days of wine and roses), w reżyserii Blake’a Edwardsa, Jack podszedł do projektu z wielkim entuzjazmem. W tej poruszającej historii stworzył jedną z najlepszych kreacji. Udowodnił tym samym swoją wszechstronność. Otrzymał kolejną nominację do Oscara.

Akademia doceniła rolę Jacka Lemmona w filmie Ocalić Tygrysa (Save the Tiger, 1973, reż. John G. Avildsen). W filmie tym Jack zagrał prezesa upadającej firmy, przeżywającego jednocześnie kryzys w życiu osobistym. Ta rola była Lemmonowi szczególnie bliska. Po latach wyznał, że Ocalić Tygrysa to jego ulubiony film – nie ze względu na otrzymanego Oscara.

W latach 80. Jack miał dobrą passę. Do Nagrody Akademii nominowano go trzykrotnie: w 1980 za rewelacyjną rolę w filmie Chiński syndrom (The China Syndrome, 1979, reż. James Bridges), w 1981 za udział w obrazie Haracz (Tribute, 1980, reż. Bob Clark) oraz w 1983 za film Zaginiony (Missing, 1982, reż. Costa-Gavras). Druga połowa lat 80. to mniej interesujących pozycji, ale już w następnej dekadzie Jack Lemmon zagrał w wielu dobrych i ważnych filmach, m.in. W JFK (1991, reż. Oliver Stone), znakomitej ekranizacji dramatu Davida Mameta Glengarry Glen Ross (1992, reż. James Foley), Na skróty (Short Cuts, 1993, reż. Robert Altman) czy przygotowanym dla telewizji remake’u 12 gniewnych ludzi (12 Angry Men, 1997, reż. William Friedkin).

Billy Wilder powiedział, że Jack Lemmon to ,,doskonała mieszanka Cary Granta i Charliego Chaplina’’. Jack potrafił bawić i wzruszać. Na ekranie pokazywał słabość i siłę, romantyczny idealizm i męską determinację. Przez kilka dekad uznawano go za jednego z największych aktorów. Uwielbiano i podziwiano za autentyczność oraz umiejętność wczucia się w emocje zwykłych ludzi, zaprezentowania na ekranie ich frustracji, obaw, marzeń.

Życie prywatne Jacka Lemmona

W maju 1950 roku Jack poślubił Cynthię Stone. Para doczekała się syna, Christophera. Nie byli jednak zgodnym małżeństwem. Rozwiedli się w 1956. W 1962 Lemmon wziął ślub z aktorką Felicią Farr. Felicia miała córkę z poprzedniego małżeństwa. W 1966 Lemmonowie doczekali się małej Courtney. Byli szczęśliwą rodziną. Jack wyznał w jednym z wywiadów, że miał szczęście poślubić swoją najlepszą przyjaciółkę. ,,Myślę, że nasze małżeństwo jest tak udane, ponieważ oboje uwielbiamy się śmiać’’ – dodał.

Spełniony zawodowo, szczęśliwy w domu, w latach 70. przeżywał jednak kryzys i często zaglądał do kieliszka. Zbyt często. Poddał się leczeniu i pokonał nałóg, stając się wzorem dla wielu alkoholików pragnących rozpocząć nowe życie.

Jack Lemmon nigdy się nie wywyższał, zawsze był otwarty i życzliwy. Wierzył, że skoro odniósł sukces, jego obowiązkiem było pomóc innym. Dla wielu aktorów młodszego pokolenia stał się mentorem i przyjacielem. Kevin Spacey zadedykował Lemmonowi swojego Oscara.

Jack i Walt

W 1966 Billy Wilder pracował nad filmem Szczęście Harry’ego (The Fortune Cookie). Zaangażował dwóch znakomitych aktorów: Jacka Lemmona oraz Waltera Matthaua. Było to pierwsze ekranowe spotkanie Jacka i Walta. Panowie stworzyli rewelacyjny duet. Jeden z krytyków pisał: ,,Nie wiem czy tak się uwielbiają, czy tak bardzo się nie znoszą, ale jestem wdzięczny za tę chemię między nimi’’.

Praca na planie filmu Wildera dała początek pięknej przyjaźni. Jack i Walt nazywali swoją relację ,,braterską’’. Patrząc na nich można było pomyśleć, że przeciwieństwa się przyciągają. Pod wieloma względami się różnili, ale łączyło ich poczucie humoru, pewien szczególny rodzaj dystansu do siebie i do świata.

Wystąpili razem w dziesięciu filmach: Szczęście Harry’ego (The Fortune Cookie,1966, reż. Billy Wilder), Dziwna para (The Odd Couple,1968, reż. Gene Saks), Strona tytułowa (The Front Page, 1974, reż. Billy Wilder), Najlepszy kumpel (Buddy Buddy, 1981, reż. Billy Wilder), JFK (1991, reż. Oliver Stone), Dwaj zgryźliwi tetrycy (Grumpy Old Men,1993, reż. Donald Petrie), Jeszcze bardziej zgryźliwi tetrycy (Grumpier Old Men, 1995, reż. Howard Deutch), Harfa Traw (The Grass Harp,1995, reż. Charles Matthau), Morska przygoda (Out to Sea,1997, reż. Martha Coolidge) oraz Dziwna para II (The Odd Couple II,1998, reż. Howard Deutch).

W 1971 roku Jack Lemmon po raz pierwszy (i ostatni) stanął po drugiej stronie kamery. Główną rolę w filmie Lemmona Kotch zagrał Walter Matthau. Otrzymał nominację do Oscara, a film został ciepło przyjęty.

Walter zmarł 1 lipca 2000 roku na atak serca. Choć od pewnego czasu walczył z rakiem okrężnicy, jego śmierć była nagła. Dla Jacka Lemmona, który sam już wówczas prowadził batalię z rakiem, śmierć przyjaciela stanowiła wielki cios. Syn aktora stwierdził, że po tak wielkiej stracie Jack nie miał już siły, by walczyć. Dołączył do Walta niespełna rok później, 27 czerwca 2001. Spoczywają niedaleko siebie, na cmentarzu w Westwood, w Kalifornii. Pochowany tam został również Billy Wilder.

Literatura:

Lemmon, Chris , A Twist of Lemmon: A Tribute to My Father. Chapel Hill, N.C, 2006