Top 10 starych horrorów – lata 20. i 30. XX wieku
Horror jako gatunek w pełni ukształtował się w latach 30. XX wieku, jednak już od początku istnienia kina powstawały filmy osadzone w estetyce grozy.
Początki horroru sięgają niemieckiego ekspresjonizmu filmowego, czyli kierunku rozwijającego się w latach 20. XX wieku. Za pierwsze filmy grozy uznaje się dzieła Paula Leni. Choć wiele utworów niemieckiej awangardy kinowej nie określano mianem „horroru”, dziś można je z powodzeniem zaliczyć do tego gatunku. Bardzo stare horrory operowały więc często estetyką ekspresjonistyczną, ale też sięgały do dziewiętnastowiecznej powieści gotyckiej oraz do odkryć psychoanalizy Zygmunta Freuda.
W latach 20. i 30. XX wieku horrory stały się popularnym gatunkiem kina amerykańskiego, a w ich produkcji wiodącą rolę odgrywała wytwórnia Universal. Powstawały tu filmy grozy, których główny motyw stanowiła postać monstrum o odrażającej powierzchowności. Pierwszym, jeszcze niemym dziełem tego typu był Dzwonnik z Notre Dame, z Lonem Chaneyem w roli głównej. Wielkimi hitami były również Dracula Toda Browninga z Belą Lugosim oraz Frankestein Jamesa Whale’a, w którym wystąpił słynny Boris Karloff.
Stare klasyczne horrory
1. Nosferatu. Symfonia grozy – Friedrich Wilhelm Murnau
Nosferatu. Symfonia grozy (Nosferatu, eine Symphonie des Grauens) to jeden z pierwszych horrorów w historii kina. Ten niemy film pochodzi z 1922 roku, zrealizował go Friedrich Wilhelm Murnau na podstawie powieści Brama Stokera, pt. Dracula. Tytułowy Nosferatu to wampir, który przyjmuje tożsamość transylwańskiego hrabiego Orloka, by sprowadzić na Europę zgubę. W roli krwiożerczego wampira wystąpił Max Schreck, natomiast piękną Ellen, uwiedzioną przez monstrum zagrała Greta Schroder.
2. Gabinet doktora Caligari – Robert Wiene
Gabinet doktora Caligari (Das Cabinet des Dr. Caligari) Roberta Wiene z 1920 roku to również niemy film, który uchodzi za jeden z najwcześniejszych horrorów. Dzieło należy do sztandarowych przykładów niemieckiego ekspresjonizmu. Głównym bohaterem filmu jest młody Cesare (Conrad Veidt), który odkrywa, że przebywający w mieście hipnotyzer dokonuje seryjnych morderstw przy pomocy zniewolonego somnambulika. Wkrótce okazuje się, że niebezpieczeństwo grozi również jego narzeczonej Jane (Lil Dagover). W roli doktora Caligari wystąpił Werner Krauss. Do filmu Roberta Wiene nawiązał po latach np. Martin Scorsese w Wyspie tajemnic.
3. Gabinet figur woskowych – Paul Leni
Gabinet figur woskowych (Das Wachsfigurenkabinett) Paula Leni to kolejny horror niemej epoki kina, reprezentujący niemiecki ekspresjonizm. Film powstał w 1924 roku. Opowiada historię młodego poety (William Dieterle), który zostaje zatrudniony przez właściciela gabinetu figur woskowych (John Gottowt) w celu rozreklamowania jego interesu. Do opisywanych przez literata postaci należą między innymi Kuba Rozpruwacz (w tej roli Werner Krauss) i Iwan Groźny (Konrad Veidt). Dzieło stanowi przenikliwe studium tyranii i zaskakuje efektowną scenografią.
4. Człowiek, który się śmieje – Paul Leni
Człowiek, który się śmieje (The Man Who Laughs,1928) w reżyserii P. Leni to niemy horror, którego bohaterem jest mężczyzna (Konrad Veidt) ukarany przez króla umieszczeniem na twarzy wiecznego uśmiechu. W rolę niewidomej ukochanej Gwynplaine’a wcieliła się Mary Philbin. Film operuje estetyką groteski, budując nastrój za pomocą zderzenia tego, co straszne i śmieszne.
5. Demon cyrku (1927) – Tod Browning
Tod Browning uchodzi za reżysera, w którego filmach doszło do ostatecznego skrystalizowania cech horroru. Jego pierwsze dzieła tego gatunku powstawały w niemym okresie kina. Należy do nich Demon cyrku (The Unknown) z 1927 roku. To iście makabryczna i jednocześnie wzruszająca historia o cyrkowcu Alonzo (Lon Chaney), który z miłości do kobiety lękającej się męskich rąk Nanon (Joan Crawford) dokonuje amputacji własnych ramion. Jego ofiara nie przynosi jednak pożądanego efektu, ponieważ dziewczyna nieoczekiwanie leczy się ze swojej słabości.
6. Dracula (1931) – Tod Browning
Dracula Toda Browninga z 1931 roku to jeden z klasyków horroru. Dzieło powstało już w dźwiękowej erze kina i stanowiło kolejną adaptację powieści Stokera. Wcielający się w tytułową postać księcia Draculi Bela Lugosi stworzył niezapomnianą kreację odpychającego wampira. W roli jego pięknej ofiary Miny pojawiła się Helen Chandler. Film stanowi arcydzieło gatunku.
7. Frankenstein (1931) – James Whale
James Whale wyreżyserował z kolei inną klasyczną pozycję kina grozy, czyli Frankensteina. Nikt tak, jak wspomniany reżyser nie zrealizował historii szalonego doktora (Colin Clive), który postanowił zabawić się w Boga i stworzyć człowieka-potwora. Jako Monstrum wystąpił filmie niezapomniany Boris Karloff. Co ciekawe, film Whale’a został dość mocno ocenzurowany, wykluczona została np. scena, w której Frankenstein stwierdza, że wie, jak to jest być Bogiem. Pełna wersja filmu miała swoją premierę dopiero w 1985 roku.
8. Mumia (1932) – Karl Freund
Mumia (The Mummy) z 1932 roku to horror z elementami romansu w reżyserii Karla Freunda. Fabuła filmu koncentruje się wokół archeologicznego odkrycia w Egipcie. Okazuje się, że grupa badaczy dzięki tajemniczemu zaklęciu doprowadza do ożywienia demonicznej mumii Imhotepa, który bynajmniej nie ma życzliwych intencji. W roli mumii wystąpił Boris Karloff, jego ukochaną zagrała zaś Zita Johann.
9. Niewidzialny człowiek (1933) – James Whale
Niewidzialny człowiek (The Invisible Man) to kolejny horror Jamesa Whale’a, nakręcony w 1933 roku na podstawie powieści H. G. Wellsa. Jego bohaterem jest młody naukowiec (Claude Rains), który przypadkowo wynajduje eliksir zapewniający mu niewidzialność. Dzięki tej właściwości mężczyźnie udaje się przejąć kontrolę nad miastem.
10. Dr Jekyll i Mr Hyde (1932) – Rouben Mamoulian
Dr Jekyll i Mr Hyde w reżyserii Roubena Mamouliana to horror z 1932 roku, powstały na podstawie powieści Roberta Louisa Stevensona. Opowieść o podwójnym obliczu młodego naukowca uchodzi za arcydzieło gatunku. Wcielający się w głównego bohatera Fredric March został nagrodzony za swoją kreację Oscarem.
