Najlepsze polskie filmy – 75 kultowych polskich produkcji

Od czasu pokazu pierwszego polskiego filmu – Antoś po raz pierwszy w Warszawie z 1908 roku minęło już ponad 100 lat. Kino polskie napotkało na swojej drodze wiele przeszkód: dwie wojny światowe, a potem ograniczenia cenzuralne istotnie wpłynęły na specyfikę narodowej kinematografii. Wiodącym nurtem filmu w oczywisty sposób stało się skupienie na rodzimej historii, polityce i przemianach społecznych. W dorobku polskiego kina nie brak jednak również kultowych komedii, pozycji obyczajowych czy eksperymentów artystycznych. Oto nasz wybór 75 najlepszych polskich filmów.

Polskie filmy – krótka historia

Pierwszy w Polsce pokaz kinematografu odbył się w Krakowie w 1896 roku. Dwanaście lat później wyprodukowano pionierski rodzimy film z Antonim Fertnerem w roli głównej. Do lat 30. XX wieku prym wiodła wytwórnia filmowa SFINKS, której wielką gwiazdą stała się Pola Negri, a po jej wyjeździe do Niemiec, obiektem uwielbienia widzów stała się Jadwiga Smosarska. Dźwięk wkroczył do polskiego kina w 1930 roku wraz z filmem Moralność pani Dulskiej. Od tej pory najważniejszym gatunkiem polskiego kina przedwojennego była komedia wzorowana na gatunku hollywoodzkim – „great love story” z dużą rolą muzyki. To właśnie szlagiery pochodzące z tej epoki są dziś najbardziej rozpoznawalnym znakiem polskiego filmu międzywojnia.

Drugim znaczącym gatunkiem epoki przedwojennej były melodramaty, zwłaszcza nawiązujące do tragicznej historii Polski lub ekranizacje prozy Heleny Mniszkówny i Marii Rodziewiczówny. Na panteonie najmocniej świeciły gwiazdy Elżbiety Barszczewskiej, Toli Mankiewiczówny, Lody Halamy czy Zuli Pogorzelskiej. Wśród amantów królował Aleksander Żabczyński, ale miłością widzów cieszyli się również Adolf Dymsza, Eugeniusz Bodo, Józef Węgrzyn czy – uznawany za najwybitniejszego aktora epoki – Kazimierz Junosza-Stępowski.

Socrealizm i Odwilż w polskim filmie

II wojna światowa przerwała rozwój polskiego kina, podziemie bojkotowało tę rozrywkę znajdującą się wówczas w rękach niemieckiego okupanta, a większość przedwojennych aktorów spotkał tragiczny los. Po wojnie pierwszą polską fabułą stały się uwielbiane do dziś Zakazane piosenki (1946). W 1949 roku na Zjeździe w Wiśle za obowiązującą doktrynę w sztuce ogłoszono socrealizm, który na kilka lat uwięził polskie kino w ramach skrajnie zideologizowanych i nudnych przekazów. Dopiero okres Odwilży zwiastowany przez Pokolenie (1954) Andrzeja Wajdy, a następnie Kanał (1956) wyprowadziła polski film na międzynarodowe tory. Powstała wówczas Polska Szkoła Filmowa, sygnowana nazwiskami wspomnianego Wajdy, Andrzeja Munka, ale też scenarzysty J. S. Stawińskiego czy aktorów: Zbigniewa Cybulskiego, Tadeusza Janczara. Jednocześnie zaczęło pojawiać się kino indywidualnego stylu, jak np. dzieła Kawalerowicza lub Tadeusza Konwickiego.

Wolność okresu Odwilży bardzo szybko ograniczyła cenzura i znowu zaczęto powracać do nacechowanych ideologicznie dzieł, zwłaszcza w nurcie wielkich widowisk historycznych. Wydarzenia marca 1968 roku i związany z nimi kryzys polityczny zaowocowały powstaniem kina inspirowanego francuską Nową Falą, a więc dzieł Krzysztofa Zanussiego czy Jerzego Skolimowskiego. Osobną grupę stanowiła mitologia małej ojczyzny – Śląska – w twórczości Kazimierza Kutza.

Polski film od kina moralnego niepokoju do współczesności

Druga połowa lat 70. wraz z premierą Człowieka z marmuru (1977) Wajdy przyniosła z kolei nurt Kina Moralnego Niepokoju, do którego można zaliczyć filmy Krzysztofa Kieślowskiego, Agnieszki Holland, Feliksa Falka czy K. Zanussiego. Lata 70. to również okres triumfu kina popularnego, zwłaszcza świetnych komedii Stanisława Barei. Wprowadzenie stanu wojennego w 1981 roku po raz kolejny zastopowało premierę wielu ważnych filmów, które ujrzały światło dzienne dopiero pod koniec dekady. Wtedy też światowe sukcesy osiągały filmy Krzysztofa Kieślowskiego.

Przełom 1989 roku dla polskiego kina okazał się bardzo trudny – rodzima kinematografia znalazła się w kryzysie. W naturalny sposób osłabło zainteresowanie widzów polityką i historią, natomiast jednym z najważniejszych nurtów stało się „kino bandyckie” pokazujące ustrojowe i mentalne przemiany po upadku komunizmu. Najbardziej emblematycznym przykładem tego prądu są Psy Władysława Pasikowskiego. Ważniejsze dzieła ostatnich dekad to również adaptacje literatury, filmy A. Kondratiuka oraz skupienie na problemach społecznych np. w dziełach Krzysztofa Krauzego. W ostatnich latach widać również rozwijający się nurt kina kobiet, a jedna z jego przedstawicielek, Małgorzata Szumowska osiąga znaczące międzynarodowe sukcesy.

Najlepsze polskie filmy

 

1. Mocny człowiek (1929)

Film Mocny człowiek to wybitna pozycja polskiego kina niemego. Adaptacja prozy Stanisława Przybyszewskiego w reżyserii Henryka Szaro pokazuje psychologiczny dramat początkującego pisarza, a jednocześnie zachwycająco portretuje przedwojenną Warszawę. Głównym bohaterem obrazu jest młody dziennikarz, Henryk Bielecki (Gregori Chmara), który marzy o karierze literackiej. Podstępem wykrada zatem rękopis przyjaciela, Jerzego Górskiego (Artur Socha) i pośrednio przyczynia się do jego śmierci. Czy mężczyzna będzie jednak umiał poradzić sobie z przygniatającym piętnem winy? Mocny człowiek to przykład inspiracji niemieckim ekspresjonizmem, a także poetycki portret przedwojennej Warszawy.

2. Zapomniana melodia (1938)

Mimo że polskie kino przedwojenne nie obfitowało w wielkie arcydzieła, jego najmocniejszą stronę stanowiły komedie muzyczne. Szlagiery pochodzące z komediowych filmów międzywojnia przetrwały w naszej świadomości do dziś i stały się integralną częścią polskiej kultury popularnej. Jedno z najlepszych dzieł tego gatunku to Zapomniana melodia w reżyserii Konrada Toma i Jana Fethkego. Fabuła filmu dotyczy perypetii miłosnych pary zakochanych: Helenki Roliczówny (Helena Grossówna) z Instytutu Dokształcającego dla Dziewcząt i Stefana Frankiewicza (Aleksander Żabczyński). Piękną muzykę do Zapomnianej melodii skomponował Henryk Wars, a autorem słów piosenek był Ludwik Starski. To z tego filmu pochodzą takie szlagiery, jak Już nie zapomnisz mnie, Ach, jak przyjemnie! czy Panie Janie!

3. Piętro wyżej (1937)

Wśród polskich komedii przedwojennych warto również wymienić Piętro wyżej Leona Trystana, choćby ze względu na znakomitą rolę wielkiej osobowości tej epoki – Eugeniusza Bodo. Historia rozgrywa się w jednej z warszawskich kamienic przy ulicy Szczęśliwej, gdzie zamieszkuje dwóch kawalerów o tym samym nazwisku Pączek. Oczywiście ta zbieżność prowadzi do ogromnych nieporozumień pomiędzy sąsiadami. Wszystko się jednak zmienia, gdy jednego z panów odwiedza śliczna bratanica Lodzia (Helena Grossówna). Piętro wyżej przeszło do historii polskiego kina ze względu na kultowe szlagiery, jak np. Umówiłem się z nią na dziewiątą czy Seksapil – to nasza broń kobieca. Ten ostatni przebój w przebraniu Mae West wykonuje na ekranie niezrównany Bodo.

4. Zakazane piosenki (1946)

Zakazane piosenki w reżyserii Leonarda Buczkowskiego to pierwszy polski powojenny film pełnometrażowy. Obraz w bardzo skondensowanej, sfabularyzowanej formie przedstawia dzieje niemieckiej okupacji od września 1939 do maja 1945 roku. Jego przewodnim motywem są tytułowe „zakazane piosenki” – a więc muzyka, która w tym trudnym czasie pomagała ludziom przetrwać. Czasami były to tajne koncerty utworów Fryderyka Chopina, przede wszystkim jednak niemal bohaterskie występy ulicznych kapel i śpiewaków, którzy na rogach ulic i w podwórkach kamienic wykonywali kawałki dodające rodakom otuchy. Były wśród nich np. Dnia pierwszego września roku pamiętnego, Kto handluje, ten żyje i Serce w plecaku. Główne role w filmie zagrali Danuta Szaflarska i Jerzy Duszyński.

5. Kanał (1956)

Andrzej Wajda zapoczątkował nurt Polskiej Szkoły Filmowej, kręcąc co prawda jeszcze socrealistyczne i propagandowe, ale jednak wybitne Pokolenie. Jego kolejnym ważnym dziełem był zaś Kanał, który jako pierwszy po epoce stalinizmu poruszał dotąd zakazany temat powstania warszawskiego. Akcja filmu rozgrywa się u schyłku insurekcji, kiedy porucznik „Zadra” (Wieńczysław Gliński) próbuje wraz ze swoim oddziałem przedostać się kanałami do Śródmieścia. W filmie ważne role zagrali również Tadeusz Janczar (jako podchorąży „Korab”) i Teresa Iżewska (jako łączniczka „Stokrotka”). Dzieło Wajdy zostało nagrodzone srebrną Palmą na Festiwalu w Cannes.

6. Eroica. Symfonia bohaterska w dwóch częściach (1957)

Eroica to z kolei wybitny film Andrzeja Munka, będący artystyczną i ideową odpowiedzią na Kanał Wajdy. Dzieło zostało oparte na opowiadaniach Jerzego Stefana Stawińskiego. Pierwsza część, Scherzo alla polacca, przedstawia historię niejakiego „Dzidziusia” Górkiewicza (Edward Dziewoński), który w trakcie powstania warszawskiego próbuje wynegocjować wsparcie węgierskiego oddziału militarnego. Akcja drugiego ogniwa filmu, Ostinato Lugubre, rozgrywa się natomiast w niemieckim obozie dla polskich jeńców wojennych. Munk w swoim dziele dokonuje rozrachunku z narodowymi mitami i wydarzenia wojenne przedstawia za pomocą groteskowego humoru, oddającego zarówno ich grozę, jak i absurd ludzkich zachowań. Film wyróżniono nagrodą FIPRESCI oraz Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Argentynie.

7. Popiół i diament (1958)

Arcydzieło Andrzeja Wajdy, Popiół i diament, wykreowało nowy typ bohatera polskiego kina, którego ikoną stał się Zbigniew Cybulski. Stał się on symbolem nowego pokolenia, a jego image i styl zachowania przypominał Jamesa Deana. Ekranizacja powieści Jerzego Andrzejewskiego to bez wątpienia jeden z najważniejszych polskich filmów. Akcja obrazu rozgrywa się tuż po zakończeniu II wojny światowej, kiedy rozbite oddziały Armii Krajowej próbują odnaleźć się w nowej komunistycznej rzeczywistości. Jeden z Akowców, Maciek Chełmicki, otrzymuje rozkaz wykonania wyroku śmierci na socjalistycznym działaczu, Szczuce. Scena śmierci Chełmickiego pomimo wyraźne propagandowego przesłania filmu (nie dało się go wówczas uniknąć) stała się wymownym symbolem dramatycznego losu Akowców, niejako wyrzuconych przez nową władzę na śmietnik historii.

8. Zezowate szczęście (1960)

Kolejne arcydzieło Andrzeja Munka, Zezowate szczęście, podobnie jak Eroica posługuje się groteską, by pokazać „chichot” polskiej historii. Głównym bohaterem filmu nakręconego na podstawie prozy Jerzego Stefana Stawińskiego, jest Jan Piszczyk (Bogumił Kobiela), którego losy pozwalają zaprezentować obszerny wycinek rodzimych dziejów, począwszy od epoki międzywojennej na stalinizmie skończywszy. I jest to oczywiście obraz ironiczny, ponieważ Piszczyk jest typowym konformistą, który w każdych okolicznościach politycznych próbuje dostosować się do obowiązującej ideologii. Taka postawa staje się przyczyną wielu tragikomicznych zdarzeń.

9. Pociąg (1959)

Pociąg Jerzego Kawalerowicza został wyróżniony na Festiwalu Filmowym w Wenecji nagrodą techniczną im. Georges’a Melliesa. To quasi-kryminalna historia z wyraźnym podłożem psychologicznym. Główni bohaterowie to młoda pani meteorolog i chirurg, którzy jadą w tym samym przedziale pociągiem z Warszawy na Hel. W trakcie podróży okazuje się, że w pociągu znajduje się również zbiegły morderca… Krytyka szczególnie doceniła występ odtwórczyni głównej roli, Lucyny Winnickiej.

10. Pętla (1957)

Pętla to pamiętny film Wojciecha Jerzego Hasa z główną rolą Gustawa Holoubka. Inspiracją dla reżysera stało się opowiadanie Marka Hłaski o tym samym tytule, pochodzące z głośnego tomu Pierwszy krok w chmurach. Film przedstawia tragiczną historię Kuby, młodego mężczyzny uzależnionego od alkoholu, który dzięki pomocy narzeczonej Krystyny (w tej roli Aleksandra Ślaska) próbuje nieudolnie walczyć z nałogiem. Wszystko zmierza do tragicznego finału… Pętla to dzieło, w którym można odnaleźć tropy wielu kierunków artystycznych, jak ekspresjonizm, egzystencjalizm czy amerykańskie kino noir.

11. Do widzenia, do jutra (1960)

Debiut Janusza Morgensterna, Do widzenia, do jutra, od razu zapisał się w dziejach polskiego kina. Film przedstawia historię miłosną rozgrywającą się w Trójmieście. Jacek, młody student (w tej roli Zbigniew Cybulski) zakochuje się w pięknej córce francuskiego konsula o imieniu Margueritte (Teresa Tuszyńska). Dziewczyna jest jednak niezdecydowana, a pewnego dnia wyjeżdża bez pożegnania… Warto wspomnieć, że ogromnym atutem filmu jest jego jazzowa strona muzyczna, autorstwa Krzysztofa Komedy.

12. Ostatni dzień lata (1958)

Ostatni dzień lata to z kolei głośny debiut filmowy Tadeusza Konwickiego, który wcześniej zajmował się literaturą i miał na swoim koncie epizod z socrealizmem. Obraz stanowi dość enigmatyczną całość bez wyraźnej akcji i szczegółowo zarysowanych bohaterów. Postaciami w filmie są bowiem bezimienni kobieta i mężczyzna, którzy spotykają się na plaży u schyłku gorących wakacji. Rodzi się między nimi szczególny rodzaj przywiązania. W rolach głównych wystąpili Jan Machulski i Irena Laskowska.

13. Nóż w wodzie (1961)

Film Nóż w wodzie otworzył Romanowi Polańskiemu drogę do międzynarodowej kariery. Obraz został nagrodzony na Festiwalu w Wenecji oraz zdobył nominację do Oscara. Jest to historia rozgrywająca się na Mazurach. Pewne małżeństwo w upalny dzień wypływa jachtem na rejs po jeziorze. Niespodziewanie spotykają młodego mężczyznę i zabierają go na pokład. Mężczyźni zaczynają ze sobą rywalizować. W rolach głównych zagrali Leon Niemczyk, Jolanta Umecka i Zygmunt Malanowicz.

14. Jak być kochaną (1962)

Wojciech Jerzy Has zrealizował film Jak być kochaną na podstawie opowiadania Kazimierza Brandysa. Obraz jest dramatem wojennym, który opowiada o wysiłkach młodej aktorki, Felicji, by uchronić przed aresztowaniem swojego ukochanego. Ukrywany przez nią Wiktor Rawicz nie odwzajemnia jednak miłości kobiety… W rolach głównych wystąpili Barbara Krafftówna i Zbigniew Cybulski. Film był nagradzany w San Francisco i w Bejrucie.

15. Salto (1965)

Salto Tadeusza Konwickiego zostało docenione w kraju, ale zyskało też rozgłos międzynarodowy. Akcja filmu rozgrywa się w prowincjonalnym miasteczku na zachodzie Polski. Pewnego dnia zjawia się w nim tajemniczy mężczyzna, któremu mieszkańcy przypisują rozmaite wersje tożsamości. Przybysz zdobywa ogromny wpływ na lokalną społeczność. W roli mężczyzny wystąpił Zbigniew Cybulski. Film stanowi rozrachunek z polską szkołą filmową, ale też romantycznymi mitami narodowymi.

16. Sami swoi (1967)

To jedna z kultowych polskich komedii – Sami swoi w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego szturmem podbili serca polskiej publiczności i robią to do dziś. Historia rozgrywa się tuż po wojnie na Ziemiach Odzyskanych, gdzie przybywają wysiedlone z Kresów dwie rodziny: Pawlaków i Kargulów. Sąsiedzi od czasów przedwojennych toczą ze sobą spór o miedzę i krowę. Waśnie przenoszą się również na teren nowego domostwa. Szansą na pogodzenie rodzin może okazać się jednak miłość córki Kargula, Jadźki (Ilona Kuśmierska) i syna Pawlaków, Witii (Jerzy Janeczek). W rolach głównych wystąpili Władysław Hańcza (jako Kargul) i Wacław Kowalski (Pawlak). W kolejnej dekadzie nakręcono jeszcze dwie części cyklu: Nie ma mocnych (1974) i Kochaj albo rzuć (1977).

17. Rękopis znaleziony w Saragossie (1964)

Osiemnastowieczne dzieło Jana Potockiego Rękopis znaleziony w Saragossie posłużyło Wojciechowi Jerzemu Hasowi do nakręcenia filmu-arcydzieła. W roli głównej wystąpił Zbigniew Cybulski, który wcielił się w Alfonsa von Wordena, hiszpańskiego oficera odbywającego długą podróż z Saragossy do Madrytu. Droga stanowi jednak tylko kompozycyjną ramę dla całości składającej się z wielu różnych opowieści. Konstrukcja filmu Hasa odwzorowuje strukturę powieści Potockiego, opartej na narracji szkatułkowej. Co ciekawe, Rękopis znaleziony w Saragossie zrobił niesamowitą furorę w Stanach Zjednoczonych, a wielu największych mistrzów kina zalicza go do najważniejszych dzieł w historii X Muzy.

18. Żywot Mateusza (1967)

Film Witolda Leszczyńskiego Żywot Mateusza to poetycka opowieść o wiejskim out-siderze, który lepiej niż w kontaktach z ludźmi odnajduje się w relacjach ze zwierzętami i przyrodą. Mężczyzna mieszka nad jeziorem z siostrą Olgą, pomagającą mu w codziennych obowiązkach. Kreację tytułowego Mateusza stworzył Franciszek Pieczka, a rola ta stała się jedną z najważniejszych w jego dorobku artystycznym. Film powstał na podstawie powieści Tarjei Vesaasa pod tytułem Patki. Był nagradzany w Cannes, Valladolid oraz w Colombo.

19. Lalka (1968)

Lalka w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa to jedna z najważniejszych ekranizacji polskiej literatury. Film powstał na podstawie powieści Bolesława Prusa. Głównym bohaterem dzieła jest Stanisław Wokulski, zamożny kapitalista, który zakochuje się bez wzajemności w pięknej kobiecie z arystokratycznego, ale zadłużonego rodu, Izabeli Łęckiej. Mężczyzna postanawia za wszelką cenę zdobyć względy wybranki. W roli Wokulskiego wystąpił Mariusz Dmochowski, natomiast Izabelę zagrała Beata Tyszkiewicz.

20. Rejs (1970)

Komedia Marka Piwowskiego Rejs to już klasyka polskiego kina i jeden z jego kultowych obrazów. Fabularną ramą dzieła jest tytułowy rejs statkiem wycieczkowym z Warszawy do Płocka. Pasażerowie podczas wspólnej podróży próbują nawiązać ze sobą bliższy kontakt, a prym wiedzie w tej kwestii mężczyzna podający się za animatora wolnego czasu (w tej roli Stanisław Tym). Pomimo wysiłków rozmowy nieustannie się urywają, a wokół narasta nuda. Pasażerowie tym chętniej angażują się zatem w podsuwane zabawy, w których powaga sąsiaduje ze skrajną groteską. Film odczytywano jako komentarz do wydarzeń marca 1968 roku.

21. Jak daleko stąd, jak blisko (1971)

Jak daleko stąd, jak blisko to kolejna pozycja Tadeusza Konwickiego. Andrzej (Andrzej Łapicki) wspomina swoje wojenne losy i przyjaźń z Maksem (Gustaw Holoubek), który popełnił samobójstwo. Film obfituje w surrealistyczne sceny o bogatej symbolice, nie posiada jednolitego czasu i miejsca akcji. Stanowi wyraz artystycznej kreacji, jednocześnie odwołując się do autobiografii autora oraz wydarzeń z najnowszej historii Polski. Jak daleko stąd, jak blisko zdobyło wiele prestiżowych nagród, w tym na festiwalu w San Remo.

22. Potop (1974)

Jerzy Hoffman zapisał się w polskiej kinematografii przede wszystkim jako twórca ekranizacji trylogii Henryka Sienkiewicza. Najwybitniejszym z trzech filmów historycznych jest zaś Potop z 1974 roku. Fabuła obrazu koncentruje się wokół napaści Szwedów na Polskę w połowie XVII wieku. Głównym bohaterem filmu jest Andrzej Kmicic, chorąży orszański, który początkowo zwiedziony przez księcia Radziwiłła przystępuje do zdradzieckiego układu, jednak potem przechodzi duchową przemianę i staje się bohaterem narodowym walczącym z poświęceniem o jasnogórski klasztor. Pamiętną kreację Kimicica stworzył Daniel Olbrychski, natomiast jego śliczną ukochaną Oleńkę zagrała Małgorzata Braunek. Potop zdobył cztery Złote Lwy, a także nominację do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny.

23. Ziemia obiecana (1975)

Andrzej Wajda wielokrotnie ekranizował polską literaturę, natomiast Ziemia obiecana należy w tym względzie do jego najwybitniejszych osiągnięć. Co ciekawe, wcale nie najwybitniejsza z powieści Władysława Reymonta, stała się prawdziwą perłą na ekranie. Akcja filmu rozgrywa się na przełomie XIX i XX wieku w Łodzi, mieście nowoczesnego przemysłu i kapitału. Trzej wspólnicy: Polak Karol Borowiecki (Daniel Olbrychski), Niemiec Maks Baum (Andrzej Seweryn) i Żyd Moryc Welt (Wojciech Pszoniak) otwierają fabrykę włókienniczą. Oprócz wymienionych kreacji słynną rolę w filmie zagrała Kalina Jędrusik (jako Lucy Zuckerowa). Ziemia obiecana zdobyła nominację do Oscara.

24. Noce i dnie (1975)

Film Noce i dnie to kolejna wielka filmowa adaptacja polskiej prozy. Powieść Marii Dąbrowskiej została mistrzowsko przeniesiona na ekran przez Jerzego Antczaka, a główne role znakomicie wykreowali Jadwiga Barańska i Jerzy Bińczycki. Noce i dnie to saga rodu Niechciców przedstawiona na tle dramatycznych wydarzeń polskiej historii od klęski powstania styczniowego do wybuchu I wojny światowej. Barbara Ostrzeńska po dotkliwym zawodzie miłosnym wychodzi za mąż bez miłości za Bogumiła Niechcica. Małżeństwo dzierżawi niewielki majątek ziemski Pamiętów, a następnie przenosi się do Serbinowa. Na świecie pojawiają się kolejne dzieci, a życie płynie w rytm mijających nocy i dni. Film Antczaka oprócz licznych nagród krajowych i wyróżnienia w Berlinie był również nominowany do Oscara.

25. Amator (1979)

Film Krzysztofa Kieślowskiego to ważne dzieło kina moralnego niepokoju. Tytułowy “Amator” to Filip Mosz (Jerzy Stuhr), pracownik zakładu przemysłowego, który pewnego dnia kupuje kamerę. Gdy zaczyna kręcić amatorskie filmy, jego życie ulega całkowitej zmianie. Zostaje doceniony w pracy i zauważony przez telewizję. Dokumentalne działania bohatera przyczyniają się również do metamorfozy jego spojrzenia na świat. Mosz coraz bardziej angażuje się w sprawy społecznie, nie zauważając że po drodze ociera się o niebezpieczną politykę.

26. Barwy ochronne (1976)

Obraz Barwy ochronne to kolejny istotny film nurtu moralnego niepokoju. Krzysztof Zanussi przedstawił w nim historię rozgrywającą się w środowisku akademickim, podczas obozu studenckiego dla językoznawców. W czasie zjazdu dochodzi do naukowo-ideowej konfrontacji pomiędzy statecznym docentem Jakubem Szelestowskim (Zbigniew Zapasiewicz) i młodym asystentem Jarosławem Kruszyńskim (Piotr Garlicki). Film zdobył wiele nagród, w tym wyróżnienia w Teheranie i w Rotterdamie.

27. Wodzirej (1977)

Film Feliksa Falka Wodzirej opowiada o konferansjerze, który próbuje awansować w swoim fachu, sięgając po najbardziej obrzydliwe metody, jak donosicielstwo czy oszustwo. Aby zrobić karierę, postanawia za wszelką cenę wyeliminować swoich potencjalnych rywali. W postać Lutka Danielaka fenomenalnie wcielił się Jerzy Stuhr, który za swoją kreację był wielokrotnie nagradzany, między innymi na festiwalu w Chicago. Pozostałe role zagrali zaś Sława Kwaśniewska, Wiktor Sadecki, Michał Tarkowski czy Ewa Kolasińska.

28. Aktorzy prowincjonalni (1978)

Agnieszka Holland zaczynała swoją pełnometrażową twórczość od filmu psychologicznego, czego przykładem są Aktorzy prowincjonalni. Akcja obrazu, jak sam tytuł wskazuje, rozgrywa się na prowincji. Aktorzy z małego miasteczka mają przygotować inscenizację dramatu Stanisława Wyspiańskiego Wyzwolenie pod kierunkiem reżysera z Warszawy. W trakcie prób dochodzi jednak do konfliktu między odtwórcą głównej roli, Krzysztofem (Tadeusz Huk) a twórcą przedstawienia (Tomasz Zygadło). Sprawa powoduje poważne problemy aktora z żoną Anką (Halina Łabonarska). Oprócz nagród krajowych film został również wyróżniony FIPRESCI na Festiwalu w Cannes.

29. Wśród nocnej ciszy (1978)

Wśród nocnej ciszy w reżyserii Tadeusza Chmielewskiego to jeden z najlepszych polskich filmów kryminalnych. Obraz powstał na podstawie powieści Ladislava Fuksa, pt. Śledztwo prowadzi radca Heumann. Akcja rozgrywa się w latach 30. XX wieku. Główny bohater, Teofil Herman (Tomasz Zaliwski) jest komisarzem prowadzącym sprawę seryjnego mordercy chłopców. Jednocześnie sam wychowuje dorastającego syna Wiktora (Piotr Łysak).

30. Śmierć prezydenta (1977)

Śmierć prezydenta w reżyserii Jerzego Kawalerowicza nagrodzono Złotymi Lwami, a także Srebrnym Niedźwiedziem na Festiwalu w Berlinie. Fabuła dzieła została oparta na prawdziwych wydarzeniach i rozgrywa się w 1922 roku. Nowo wybrany prezydent Polski Gabriel Narutowicz z formacji PSL podczas wernisażu w warszawskiej Galerii Zachęta zostaje zamordowany przez malarza z przeciwnej opcji politycznej (endecji). W roli prezydenta wystąpił Zdzisław Mrożewski, natomiast jego zabójcę, Eligiusza Niewiadomskiego, zagrał Marek Walczewski.

31. Zmory (1978)

Zmory to film Wojciecha Marczewskiego na podstawie powieści Emila Zegadłowicza o tym samym tytule. Obraz należący do kina psychologicznego przedstawia trudny okres dorastania głównego bohatera, Mikołaja Srebrnego (Piotr Łysak). Szczególnie krytycznie została tu przedstawiona szkoła oparta na autorytatywnej teorii wychowania, posługująca się systemem dotkliwych kar. Szkoła nosi w filmie Marczewskiego cechy paraboliczne z wyraźnym ostrzem politycznym.

32. Constans (1980)

Constans to kolejny film Krzysztofa Zanussiego, który mieści się w konwencji dramatu psychologicznego. Przedstawia portret młodego mężczyzny, Witolda (Tadeusz Bradecki), próbującego radzić sobie w życiu pomimo swojej nonkonformistycznej postawy. Bohater musi stawić czoła wielu trudnym wydarzeniom. Muzykę do filmu skomponował Wojciech Kilar, a autorem zdjęć był Sławomir Idziak. Film trafnie oddaje klimat społeczny Polski przełomu lat 70. i 80. – narastający marazm, przygnębienie, próbę radzenia sobie obywateli za pomocą drobnych oszustw i wszechobecnej korupcji. Constans zdobył międzynarodowe nagrody między innymi w Cannes i w Panamie.

33. Znachor (1981)

Ekranizacja powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza Znachor to jeden z najbardziej popularnych polskich melodramatów. W pierwszej wersji filmu z 1937 roku w reżyserii Michała Waszyńskiego w rolę profesora Wilczura wcielił się wybitny przedwojenny aktor, Kazimierz Junosza-Stępowski. W 1981 roku Jerzy Hoffman nakręcił zaś Znachora ze świetną kreacją Jerzego Bińczyckiego. Film przedstawia historię znanego i szanowanego chirurga, który po opuszczeniu przez żonę, próbuje ukoić żal w alkoholu. Niestety pada ofiarą dotkliwego pobicia, w wyniku czego traci pamięć.

34. Miś (1980)

Komedie Stanisława Barei to nie tylko kultowe dzieła polskiego filmu, ale także niezwykle trafna diagnoza społeczno-polityczna Polski lat 70. i 80. Miś to oczywiście klasyka, pierwsza część trylogii, której kolejnymi ogniwami są Rozmowy kontrolowane (1991) i Ryś (2007), nakręcone już jednak w zupełnie innej rzeczywistości. Głównym bohaterem komedii jest niejaki Ryszard Ochódzki (w tej roli Stanisław Tym), prezes Klubu Sportowego „Tęcza”. Mężczyzna zamierza podjąć dużą sumę pieniędzy zdeponowaną w angielskim banku. Problem polega jednak na tym, że jego była żona Irena (Barbara Burska) również jest uprawniona do wypłaty gotówki. Zaczyna się więc wyścig z czasem – kto pierwszy dotrze do Anglii i zgarnie majątek.

35. Gwiezdny pył (1982)

Gwiezdny pył to jeden z filmów reprezentujących osobliwe kino Andrzeja Kondratiuka. Nad rzeczką Pokrzywniczką mieszka małżeństwo: Stary i Stara. Życie w harmonii z naturą płynie wolnym codziennym rytmem. Stary (Krzysztof Chamiec) zajmuje się konstruowaniem oryginalnych wynalazków, jak np. elektryczne koło młyńskie. W roli Starej wystąpiła Iga Cembrzyńska, prywatnie żona Kondratiuka i wielka muza jego twórczości. Gwiezdny pył, podobnie jak wcześniejsza Pełnia, Cztery pory roku lub Wrzeciono czasu stanowi apoteozę prostego życia i natury, która reguluje cykl ludzkiej egzystencji.

36. Człowiek z żelaza (1981)

Człowiek z żelaza Andrzeja Wajdy to bez wątpienia jedno z najważniejszych dzieł polskiej kinematografii i pierwszy polski film nagrodzony Złotą Palmą w Cannes. Obraz stanowi drugie ogniwo cyklu zapoczątkowanego przez Człowieka z marmuru (1976). Pierwsza część dotyczyła losów zapomnianego przez władzę przodownika pracy, Mateusza Birkuta (w tej roli Jerzy Radziwiłowicz). Jego biografią zaczyna interesować się młoda dziennikarka Agnieszka (Krystyna Janda). Akcja Człowieka z żelaza rozgrywa się w 1980 roku podczas sierpniowego strajku stoczniowców i narodzin Solidarności. Tym razem bohaterem wydarzeń został przedstawione Maciej Tomczyk, syna Birkuta, aktywnie zaangażowany w działalność komitetu strajkowego. Dziennikarz Winkel dostaje zlecenie zrealizowania o nim kompromitującego materiału. Okazuje się, że Tomczyk jest mężem Agnieszki, która niegdyś kręciła film o jego zmarłym ojcu.

37. Przypadek (1981)

Film Krzysztofa Kieślowskiego Przypadek musiał czekać na swoją premierę aż sześć lat i nawet w 1987 roku pojawił się na ekranach w ocenzurowanej wersji. Głównym bohaterem dzieła jest młody student z Poznania, Witek Długosz (w tej roli Bogusław Linda). Pewnego dnia mężczyzna podejmuje decyzję o zawieszeniu nauki na uczelni i wyjeździe do Warszawy. W tym celu udaje się na dworzec kolejowy. I od tej film prezentuje trzy alternatywne wersje biografii Witka, których kluczowym momentem okazuje się to, czy bohater spóźnia się na pociąg, czy też podróżuje nim do stolicy. Przypadek jest filmem, do którego nawiązywano później w wielu dziełach kina światowego, jak np. Biegnij, Lola biegnij (1998).

38. Kobieta samotna (1981)

Film Agnieszki Holland Kobieta samotna to przejmujące studium położenia samotnej matki, która żyje w Polsce przełomu lat 70. i 80. Irena (Maria Chwalibóg) jest listonoszką i wychowuje kilkuletniego syna. Kobieta wiedzie trudne i usłane nieustannymi przeciwnościami życie. Musi zmagać się z kłopotami mieszkaniowymi, biedą, nieżyczliwością nauczycieli i sąsiadów. Pewnego dnia poznaje niepełnosprawnego młodszego od siebie mężczyznę, Jacka (Bogusław Linda). Nadzieja na odmianę losu i miłość doprowadzają ją do podjęcia desperackich kroków…

39. Matka Królów (1982)

Janusz Zaorski zrealizował Matkę Królów na podstawie powieści Kazimierza Brandysa. Książka wyszła w 1957 roku i wpisywała się w nurt październikowej Odwilży. Akcja dzieła rozgrywa się na przestrzeni kilkudziesięciu lat: od sanacyjnej dyktatury lat 30. aż po mroczne czasy stalinizmu. Główną bohaterką filmu jest Felicja Król (Magda Teresa Wójcik), która po śmierci męża samotnie wychowuje czterech synów. Każdy z nich zderzy się z ironią wielkiej historii. Jej najdotkliwszym momentem okaże się zaś rzeczywistość powojenna, kiedy Klemens (Bogusław Linda), bohater polskiego podziemia, zostanie oskarżony o zdradę państwa i uwięziony w ciężkich warunkach. Premiera Matki Królów z powodu wprowadzenia stanu wojennego została opóźniona o pięć lat. Mimo to film spotkał się z uznaniem krytyków i zdobył Srebrnego Niedźwiedzia na Festiwalu w Berlinie.

40. Przesłuchanie (1982)

Przesłuchanie to kolejny film podejmujący temat stalinizmu. Główną bohaterką dzieła Ryszarda Bugajskiego jest piosenkarka Antonina Dziwisz, która zostaje aresztowana bez powodu i trafia do ciężkiego więzienia. Nie wiadomo, o co jest oskarżona. Kobieta zostaje poddana okrutnym torturom przez UB i spędza w celi kilka lat. Rola w Przesłuchaniu należy do najlepszych i najbardziej rozpoznawalnych kreacji w karierze Krystyny Jandy. Aktorka dostała za nią nagrodę na Festiwalu w Cannes. Świetne role zagrali tu również Janusz Gajos i Anna Romantowska. Film został zatrzymany przez cenzurę, a jego premiera odbyła się dopiero w 1989 roku.

41. Seksmisja (1983)

Komedia Juliusza Machulskiego – Seksmisja – to bez wątpienia klasyka polskiego kina. Film został nakręcony w konwencji science-fiction. W 2044 roku zahibernowani kilkadziesiąt lat wcześniej dwaj mężczyźni zostają wybudzeni ze śpiączki. Okazuje się, że są jedynymi żyjącymi na Ziemi osobnikami płci męskiej. Maks (Jerzy Stuhr) i Albert (Olgierd Łukasiewicz) postanawiają się zbuntować i uciec z totalitarnego więzienia. Film oprócz świetnej warstwy komediowej posiadał również wydźwięk alegoryczny: stanowił metaforę komunizmu jako systemu, który pozbawił męskości polskich przedstawicieli silniejszej płci.

42. Krótki film o zabijaniu (1987)

Dekalog Krzysztofa Kieślowskiego to jedno z najważniejszych dokonań reżysera. Wśród cyklu filmów telewizyjnych ilustrujących wykroczenia przeciwko dziesięciorgu przykazaniom, znalazł się również Dekalog V dotyczący nakazu „Nie zabijaj”. Kinową wersją produkcji był Krótki film o zabijaniu. Głównym bohaterem obrazu jest młody mężczyzna Jacek (Mirosław Baka), który morduje przypadkowego taksówkarza. Gdy staje przed sądem, jego obrońcą zostaje adwokat Piotr (Krzysztof Globisz). Utwór stanowi głos w dyskusji nad tematem kary śmierci. Film zdobył nagrodę Jury w Cannes, a także wyróżnienie FIPRESCI i Europejską Nagrodę Filmową.

43. Lawa (1989)

Lawa Tadeusza Konwickiego to filmowa opowieść inspirowana jednym z najważniejszych polskich utworów narodowych – dramatem Adama Mickiewicza Dziady. Kolejność przedstawionych w filmie wydarzeń odzwierciedla achronologiczną kompozycję dzieła wieszcza. Są to zatem kolejno: starosłowiański obrzęd dziadów odbywający się w listopadową noc Wszystkich Świętych (część II), rozterki porzuconego przez kobietę kochanka (część IV), przemiana Gustawa w Konrada, Wielka Improwizacja, bal u Senatora i więzienne dzieje bohatera narodowego (część III). Sam tytuł stanowi nawiązanie do słynnej metafory Mickiewicza porównującej naród Polski do zastygłej wulkanicznej lawy, o twardej skorupie, ale gorącym duchu. Młodego kochanka Gustawa zagrał Artur Żmijewski, a dojrzałego Konrada Gustaw Holoubek, którego wspaniałe wykonanie Wielkiej Improwizacji przeszło do historii polskiego kina.

44. Kogel mogel (1988)

Kogel mogel Romana Załuskiego to jedna z nielicznych w historii polskiego kina dobrych komedii romantycznych. Kasia Solska (Grażyna Błecka-Kolska), młoda dziewczyna z prowincji, dostaje wiadomość, że dostała się na studia pedagogiczne w Warszawie. W noc poprzedzającą ślub z niekochanym kawalerem wybranym dla niej przez ojca, postanawia więc potajemnie uciec z domu. W stolicy okazuje się jednak, że akademik podczas wakacji jest nieczynny, a ona musi znaleźć pracę i mieszkanie. Nieoczekiwanie zostaje jednak opiekunką niesfornego Piotrusia w domu państwa Wolańskich. W filmie zagrali między innymi Ewa Kasprzyk, Zdzisław Wajdern, Małgorzata Lorentowicz i Dariusz Siatkowski.

45. 300 mil do nieba (1989)

Film Macieja Dejczera 300 mil do nieba to głośna historia oparta na faktach, nagrodzona jako Najlepszy Film Europejski 1989 roku. Akcja utworu rozgrywa się w połowie lat 80.. Dwóch nastoletnich braci Zielińskich: Jędrek (Rafał Zimowski) i Grześ (Wojciech Klata) wraz ze swoimi rodzicami borykają się z ogromną biedą. Chłopcy nie widzą żadnych perspektyw na przyszłość i marzą, żeby pomóc swojej rodzinie. Wpadają na pomysł wyjazdu do Szwecji. Ukryci pod podwoziem tira przedostają się promem do Danii. Na miejscu ich losem zaczyna interesować się dziennikarka, która nagłaśnia sprawę. Rodzice braci postanawiają wesprzeć plany dzieci i wbrew naciskom polskich władz nie występują o powrót dzieci do Polski.

46. Trzy kolory. Niebieski (1993)

Słynna trylogia Kieślowskiego Trzy kolory to wprawdzie produkcja międzynarodowa, jednak trudno pominąć to dzieło w zestawieniu największych sukcesów polskich twórców, zwłaszcza, że zachowuje ono ideową ciągłość z całym dorobkiem reżysera. Niebieski opowiada o żałobie młodej kobiety, która w wypadku traci męża i córkę. W roli głównej wystąpiła Juliette Binoche. Kolorystyczna metafora, podobnie jak w pozostałych częściach trylogii (Biały i Czerwony) nawiązuje do barw francuskiej flagi i ich symboliki związanej z ideałami wielkiej Rewolucji. Film zdobył miedzy innymi Złotego Lwa na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji.

47. Ucieczka z kina Wolność (1990)

Ucieczka z kina Wolność Wojciecha Marczewskiego to film nakręcony już po przełomie 1989 roku i opowiadający o końcu lat 80., kiedy społeczeństwo zaczęło odczuwać ożywczy wiatr przemian politycznych. Głównym bohaterem obrazu jest cenzor filmowy Rabkiewicz, który zostaje wysłany do tytułowego kina Wolność, by sprawdzić doniesienia o nieprawomyślnych wypowiedziach, jakie rzekomo padają z ekranu podczas seansu dzieła Jutrzenka. Urzędnik ze zdumieniem spostrzega, że aktorzy grający w filmie buntują się wobec wykonywania przydzielanych im ról i wdają się z widzami w surrealistyczne dyskusje. Niespodziewanie zostaje w nie zaangażowany sam Rabkiewicz. Ucieczka z kina Wolność zdobyła wiele prestiżowych nagród, najbardziej doceniono zaś kreację Janusza Gajosa.

48. Śmierć jak kromka chleba (1994)

Film Kazimierza Kutza Śmierć jak kromka chleba to ważne dzieło polskiej kinematografii. Stanowi bowiem ilustrację dramatycznych wydarzeń najnowszej historii kraju, a mianowicie pacyfikacji kopalni Wujek w 1981 roku. Kutz to reżyser, który całą swoją twórczość poświęcił problemom Śląska i formowania tożsamości Ślązaków. Wydarzenia przedstawione w filmie rozpoczynają się w nocy z 12 na 13 grudnia, kiedy przewodniczący Solidarności z kopani Wujek, Jan Ludwiczak, zostaje aresztowany. Strajk górników w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego i bezprawnym działaniom władzy zostaje brutalnie stłumiony 16 grudnia. W wyniku interwencji wojska i oddziałów ZOMO zostaje zabitych 9 górników. Główne role w filmie zagrali Janusz Gajos, Jerzy Trela, Jerzy Radziwiłowicz i Mariusz Benoit.

49. Psy (1992)

Psy Władysława Pasikowskiego to już klasyka polskiego filmu kryminalnego, a także sztandarowa pozycja „kina bandyckiego” lat 90. Dwaj byli funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa próbują znaleźć dla siebie miejsce w nowej rzeczywistości polityczno-społecznej Polski po upadku komunizmu. Franz Mauer (Bogusław Linda) wchodzi w struktury policji, natomiast Olo Żwirski (Marek Kondrad) wiąże się z mafią. Psy pokazywały bolesną metamorfozę wzorca mężczyzny, który w nowym brutalnym świecie musi stać się twardym, walczącym o przetrwanie człowiekiem. Postać Mauera stał się niejako symbolem nowego pokolenia, w którym skupiały się zarówno buntownicza natura, jak i wrażliwość i postawa życiowa naznaczona rezygnacją i pesymizmem. Psy doczekały się kontynuacji, którymi były Psy. Ostatnia krew (1994) oraz Psy 3. W imię zasad (2020).

50. Kiler (1997)

Kiler Juliusza Machulskiego to komedia, która pod koniec lat 90. święciła triumfy popularności. Głównym bohaterem filmu jest Jerzy Kiler, warszawski taksówkarz (w tej roli Cezary Pazura), przypadkowo wzięty przez mafię za znanego płatnego zabójcę. Pomyłka otwiera Kilerowi drzwi do świata przestępców. Wraz z tym „awansem” mężczyzna otrzymuje kilka zleceń zabójstw. W wyplątaniu się z intrygi bohaterowi pomaga piękna dziennikarka Ewa (Małgorzata Kożuchowska). W filmie zagrali między innymi Janusz Rewiński, Jan Englert, Jerzy Stuhr i Katarzyna Figura.

51. Młode wilki (1995)

Film Jarosława Żamojdy Młode wilki to kultowy polski film lat 90., będący ważnym portretem pokolenia przełomu lat 70. i 80. Tytułowe „młode wilki” uosabiają bowiem zupełnie nowy model kariery i społecznego awansu, w którym nie liczą się tradycyjne utarte ścieżki oparte na długoletniej edukacji, ale szybkie zdobycie pieniędzy. Niestety jest to możliwe jedynie na drodze przestępczej. Cichy (Jarosław Jakimowicz), Biedrona (Paweł Deląg), Cobra (Tomasz Preniasz-Struś) i Skorpion (Zbigniew Suszyński) są członkami gangu Czarnego (Andrzej Kozłowski). W swoją działalność wciągają swojego kolegę z maturalnej klasy, Prymusa (Piotr Szewdes) najlepszego absolwenta liceum. Wkrótce otrzymują kolejne zlecenie.

52. U Pana Boga za piecem (1998)

Film U Pana Boga za piecem Jacka Bromskiego to jedna z najlepszych polskich komedii po 89 roku. Obraz jest pierwszym ogniwem cyklu, którego kolejne części stanowią U Pana Boga w ogródku (2007) i U Pana Boga za miedzą (2009). Akcja komedii rozgrywa się na prowincji we wschodniej części Polski. Na autokar z Białorusi napada miejscowa mafia Gruzina, która okrada pasażerów. Jedną z poszkodowanych jest młoda dziewczyna, Marusia (Ira Łaczina). Ba czas śledztwa dziewczyna zatrzymuje się w małej wiosce u miejscowego organisty Witka (Jan Wieczorkowski). Niebawem okazuje się, że kobieta ma wielki talent wokalny. Komedia Bromskiego kultywuje mit polskiej wsi jako Arkadii – idealnej krainy, gdzie ludzie żyją w zgodzie z naturą i są wierni podstawowym wartościom moralnym.

53. Ogniem i mieczem (1999)

Ogniem i mieczem to jedna z ważniejszych ekranizacji polskiej prozy przełomu pierwszej i drugiej dekady XXI wieku. Jerzy Hoffman nakręcił pierwszą chronologicznie część trylogii Henryka Sienkiewicza jako ostatnią z powodu ograniczeń cenzuralnych. Dopiero po upadku komunizmu można było bowiem podjąć temat relacji polsko-ukraińskich i roli rosyjskiego imperium w kształtowaniu mapy Polski. Akcja filmu rozgrywa się w latach 40. XVII wieku, w czasie powstania Bohdana Chmielnickiego (w roli hetmana wystąpił Bohdan Stupka). Jan Skrzetuski (Michał Żebrowski), żołnierz księcia Wiśniowieckiego (Jan Seweryn), wraca z misji na Krymie. Po drodze ratuje życie Chmielnickiemu napadniętemu przez zbójców, zyskując wdzięczność ukraińskiego dostojnika.

Pomaga również pięknej szlachciance, która utknęła wraz z krewną w roztrzaskanym wozie. Dowiaduje się, że jest to Helena Kurcewiczówna (w tej roli Izabella Scorupco). Mimo że ciotka zamierza wydać ją za kozackiego wodza Jurko Bohuna, Skrzetuski postanawia się oświadczyć dziewczynie. Piękną muzykę do filmu skomponował Krzesimir Dębski, a jej przewodni motyw został wykorzystany w piosence promującej film – Dumka na dwa serca w wykonaniu Edyty Górniak i Mieczysława Szcześniaka.

54. Historie miłosne (1997)

Film Jerzego Stuhra Historie miłosne to dramat prezentujące cztery opowieści o męskich perypetiach uczuciowych. Bohaterami każdej z nich są kolejno pracownik naukowy, ksiądz, pułkownik i więzień. W ich „ustabilizowane” życie nieoczekiwanie wkradają się wypadki wytrącające mężczyzn z codziennej rutyny. Bohaterowie odmiennie reagują na niespodziewane wydarzenia i podejmują skrajnie różne decyzje. Co ciekawe, ich postawy ocenia tajemniczy wysłannik ponadnaturalnego porządku. Wszystkie role męskie zagrał sam Jerzy Stuhr, w postaci kobiece wcieliły się Katarzyna Figura, Dominika Ostałowska, Irina Ałfiorowa, Karolina Ostrożna i Teresa Sawicka. Niebiańskiego ankietera zagrał Jerzy Nowak. Historie miłosne zdobyły nagrodę FIPRESCI na Festiwalu Filmowym w Wenecji.

55. Dług (1999)

Dług Krzysztofa Krauzego to świetny film kryminalny oparty na prawdziwej historii Artura Brylińskiego i Sławomira Sikory w 1997 roku skazanych za zabójstwo. Pierwszy z nich został ułaskawiony przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w 2005 roku, natomiast drugi uzyskał akt łaski prezydenta Bronisława Komorowskiego w 2010 roku. Film rekonstruuje ich historię, przy czym imiona i nazwiska zostały zmienione. Dwaj młodzi przedsiębiorcy: Stefan Kowalczyk (Jacek Borcuch) i Adam Borecki (Robert Gonera) mają pomysł na świetny biznes motoryzacyjny i starają się dostać na tę inwestycję kredyt w banku.

Gdy otrzymują decyzję odmowną, nieoczekiwanie swoją pomoc oferuje im dawny znajomy Stefana, Gerard Nowak (Andrzej Chyra). Przedstawione przez niego koszty pośrednictwa w uzyskaniu pieniędzy przerastają jednak środki wspólników, dlatego mężczyźni rezygnują z początkowych planów. Wkrótce jednak Gerard zaczyna twierdzić, że w związku z całą sprawą poniósł straty w wysokości 6000 dolarów i żąda zwrotu wymyślonego długu. Gdy Stefan i Adam nie chcą spełnić jego oczekiwań, mężczyzna zaczyna ich terroryzować… Film zdobył liczne nagrody, w tym Złote Lwy w Gdyni, Orły oraz wyróżnienie w Filadelfii.

56. Dzień świra (2002)

Film Marka Koterskiego Dzień świra to jedno z najważniejszych dzieł współczesnego polskiego kina. Głównym bohaterem obrazu jest Adaś Miauczyński (w tej roli Marek Kondrat), przedstawiciel inteligencji, który próbuje jakoś sobie radzić w nieprzyjaznej rzeczywistości. Niegdyś kochający swoją pracę nauczyciel-polonista przeżywa codzienną frustrację i rozczarowanie wolną Polską, której absurdy, jak się okazało, wcale nie zniknęły wraz z upadkiem komunizmu. W postaci Adasia Miauczyńskiego i jego nerwicowych zachowań polska publiczność dostrzegła trafną diagnozę współczesności, co nadało filmowi Koterskiego status dzieła kultowego. Obok Kondrata w Dniu świra ważniejsze role zagrali Michał Koterski, Janina Traczykówna, Andrzej Grabowski i Piotr Machalica.

57. Edi (2002)

Film Edi Piotra Trzaskalskiego to bardzo dobry dramat obyczajowy, który skupia się na losach ludzi balansujących na peryferiach życia społecznego – bezdomnych. Tytułowy bohater (w tej roli Henryk Gołębiewski) to bezdomny mężczyzna w średnim wieku, który wraz ze swoim przyjacielem Jureczkiem (Jacek Braciak) żyje z handlu złomem. Jego wielką pasją jest czytanie znajdowanych w śmietnikach książek. Z tego powodu dwaj znajomi przestępcy postanawiają wysłać do niego swoją siostrę Księżniczkę (Aleksandra Kisio) na korepetycje. Wkrótce jednak okazuje się, że dziewczyna jest w ciąży, a podejrzenie o ojcostwo pada na Ediego… Film zdobył liczne nagrody, w tym Złote Lwy, Orły oraz wyróżnienia na Festiwalu w Berlinie.

58. Mój Nikifor (2004)

Film Krzysztofa Krauzego Mój Nikifor to piękna opowieść o wyjątkowym artyście z Krynicy, Nikiforze, który należy do najwybitniejszych przedstawicieli malarstwa prymitywistycznego. Opowieść tym bardziej oryginalna, że w rolę plastyka wcieliła się Krystyna Feldman, która za pierwszą w swojej karierze główną rolę została nagrodzona wieloma prestiżowymi odznaczeniami w kraju i za granicą. Film koncentruje się na relacji starszego już artysty z Marianem Włosińskim, który podjął się opieki nad niepełnosprawnym, na wpół zamkniętym we własnym świecie Nikiforem.

59. Plac Zbawiciela (2006)

Plac Zbawiciela Krzysztofa Krauzego i Joanny Kos-Krauze to niezwykle mocna i poruszająca historia rodzinnego dramatu. Młode małżeństwo z dwójką dzieci zostaje oszukane przez dewelopera i po utracie wpłaconych pieniędzy musi wprowadzić się do matki mężczyzny, Teresy (Ewa Wnecel). Stosunki nie układają się najlepiej, a atmosfera staje się coraz bardziej napięta. Teresa wyraźnie nie akceptuje synowej Beaty, a Bartek (Arkadiusz Janiczek) zaczyna zdradzać żonę. Wszystko prowadzi do tragedii. Zrealizowany z niemal dokumentalną precyzją dramat rozpadu rodziny posiada ogromny ładunek emocjonalny i głęboko zapada w pamięć. Kreacja Beaty w wykonaniu Jowity Budnik stanowi wybitne aktorskie osiągnięcie.

60. Katyń (2007)

Film Andrzeja Wajdy Katyń to ważne dzieło dotyczące szczególnie bolesnego w polskiej historii mordu na polskich oficerach przez NKWD w czasie II wojny światowej. Reżyser opowiedział o tragicznych wydarzeniach z perspektywy kilku rodzin czekających na swoich bliskich internowanych przez Sowietów po radzieckiej agresji na Polskę, dokonanej 17 września 1939 roku. Rotmistrz Andrzej (Artur Żmijewski) pomimo że ma okazję ucieczki, postanawia honorowo pójść do niewoli wraz ze swoimi towarzyszami. Jego żona Anna (Maja Ostaszewska) robi wszystko, by przetrwać wojnę wraz z małą córką. Z kolei na generała dywizji (w tej roli Jan Englert) czeka żona Róża (Danuta Stenka).

Nikt nie przypuszcza, że polscy jeńcy wojenni więzieni przez Sowietów zostaną bestialsko zamordowani. Katyń został nominowany do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny, a także zdobył Europejską Nagrodę Filmową. Ostatnie sceny dzieła odtwarzające przebieg zbrodni są wstrząsające. Film stał się ważnym i mocnym głosem w polskiej narracji historycznej, unaocznił bowiem zachodnim widzom, jak potworną zbrodnią był mord w Katyniu.

61. Generał Nil (2009)

Film Ryszarda Bugajskiego Generał Nil to bardzo dobre kino historyczne. Dzieło przedstawia ostatnie lata życia i działalności generała Augusta Emila Fieldorfa o pseudonimie Nil, który był dowódcą Kedywu Armii Krajowej, a po II wojnie światowej został podstępnie aresztowany. Funkcjonariusze UB poddawali go brutalnym torturom i mimo że nie udało się złamać dowódcy, na podstawie fałszywych zeznań skazano go za zdradę kraju i stracono w 1953 roku. W rolę generała wcielił się Olgierd Łukaszewicz. Film zdobył liczne nagrody w kraju i za granicą.

62. Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł (2011)

Czarny Czwartek Antoniego Krauzego opowiada o wydarzeniach Grudnia 1970 roku. Podczas strajków na Wybrzeżu 17 grudnia oddziały wojska i milicji otwarły ogień do demonstrantów, w wyniku czego zginęło 16 osób. Film przedstawia wydarzenia z perspektywy jednego z robotników – Brunona Drywy i jego najbliższych. W rolach głównych wystąpili Michał Kowalski, Marta Honzatko, Marta Jankowska. W postaci reprezentujące ówczesną władzę wcielili się Wojciech Pszoniak (jako Władysław Gomułka), Piotr Fronczewski (jako Zenon Kliszko), Piotr Garlicki (Józef Cyrankiewicz) i Witold Dębicki (Mieczysław Moczar).

63. Jutro idziemy do kina (2007)

Telewizyjny film Michała Kwiecińskiego Jutro idziemy do kina to bardzo dobra produkcja historyczna pokazująca dramat wojny z punktu widzenia młodych ludzi wchodzących w dorosłość tuż przed napaścią Hitlera na Polskę. Plany edukacyjne, pierwsze poważne związki, marzenia o przyszłości – wszystko to rozwiewa się jak mgła wraz z dźwiękiem pierwszych niemieckich bomb spadających 1 września 1939 roku. W rolach głównych zagrali Mateusz Damięcki, Antoni Pawlicki, Jakub Wesołowski, Anna Gzyra, Julia Pietrucha i Maria Niklińska.

64. Wojna polsko-ruska (2009)

Wojna polsko-ruska Xawerego Żuławskiego to udana ekranizacja głośnej powieści Doroty Masłowskiej wydanej w 2003 roku pod tym samym tytułem. Głównym bohaterem obrazu jest Silny (Borys Szyc), bezrobotny „dresiarz”, który nieustannie kłóci się ze swoją dziewczyną Magdą (Roma Gąsiorowska). Mężczyzna spędza życie w knajpach, na alkoholowych imprezach i narkotykowych zjazdach. Ciągle pakuje się w kłopoty i nawiązuje przygodne relacje z różnymi kobietami. Jednocześnie robi awantury swojej dziewczynie, która marzy o karierze miss i podróżach do egzotycznych krajów.

65. Jack Strong (2014)

Jack Strong to dobry film polityczny w reżyserii Władysława Pasikowskiego. Opowiada trzymającą w napięciu historię konspiracyjnej działalności pułkownika Ryszarda Kuklińskiego, który pracował na rzecz amerykańskiego wywiadu właśnie pod pseudonimem Jack Strong. Współpracę z CIA rozpoczął w 1972 roku, a jego ustalenia odegrały kluczową rolę w zdemaskowaniu radzieckich planów agresji na Polskę. W roli głównej wystąpił Marcin Dorociński, w jego żonę wcieliła się Maja Ostaszewska, natomiast w synów Piotr Nerlewski i Józef Pawłowski.

66. Róża (2011)

Wojciech Smarzowski to jeden z najważniejszych reżyserów najnowszego kina, podejmujący ważne i trudne tematy zarówno historyczne, jak i społeczne. Róża to film, którego akcja rozgrywa się tuż po wojnie na Mazurach. Tadeusz, żołnierz Armii Krajowej i uczestnik powstania warszawskiego po strasznych doświadczeniach dociera do domu Mazurki Róży, żony nieżyjącego żołnierza Wehrmachtu. Zaczyna pomagać jej i jej córce w gospodarstwie oraz próbuje bronić kobiety przed atakami radzieckich band gwałcicieli. W rolach głównych zagrali Marcin Dorociński i Agata Kulesza. Film stanowi naturalistyczny i przejmujący obraz dramatycznych wydarzeń na zachodnich ziemiach Polski tuż po II wojnie światowej.

67. Kret (2011)

Kret Rafaela Lewandowskiego (Zob. Rafael Lewandowski: “Ważne, żeby odnaleźć swój własny, konsekwentny głos”) to kino dotykające trudnego i skomplikowanego tematu uwikłania polskich obywateli w system współpracy z Służbą Bezpieczeństwa. Paweł (Borys Szyc) prowadzi wraz z ojcem Zygmuntem (Marian Dziędziel) niewielką działalność handlową. Pewnego dnia w prasie pojawia się informacja, ze Zygmunt był w przeszłości tajnym agentem. Ta wiadomość całkowicie odmienia życie bohaterów i znacząco wpływa na ich relacje. Paweł czuje jednak, że prawda nie została do końca wyjaśniona i sam zaczyna prowadzić własne śledztwo na temat przeszłości.

68. W ciemności (2011)

Film Agnieszki Holland W ciemności jest międzynarodową koprodukcją, opowiadającą o holokauście. Dzieło zostało oparte na powieści Dziewczynka w zielonym sweterku Krystyny Chiger, a także utworze Roberta Marshalla In the Sewers of Lvov. Głównym bohaterem obrazu jest lwowski kanalarz, Leopold Socha (w tej roli Robert Więckiewicz), który mimo początkowej niechęci do Żydów i własnej chciwości decyduje się z narażeniem życia ukrywać kilkunastu ludzi w kanałach. Oprócz Więckiewicza ważne role zagrały Kinga Preis i Agnieszka Grochowska. Film W ciemności został nominowany do Oscara. Obok dzieła Europa, Europa to bardzo istotna wypowiedź artystyczna polskiej reżyserki na temat zagłady Żydów.

69. Ida (2013)

Ida Pawła Pawlikowskiego osiągnęła spektakularny sukces, zdobywając w 2014 roku Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny, a także wiele innych prestiżowych nagród, jak np. pięć Europejskich Nagród Filmowych. Akcja Idy rozgrywa się na początku lat 60. Główną bohaterkę (w tej roli Agata Trzebuchowska), mającą zamiar złożyć śluby zakonne, odwiedza w zgromadzeniu ciotka Wanda (Agata Kulesza). Krewna wyjawia dziewczynie, że obie są Żydówkami. Kobiety postanawiają odkryć prawdę o swojej przeszłości.

70. Jesteś bogiem (2012)

Film Leszka Dawida Jesteś bogiem to ciekawie zrealizowana historia „Magika”, czyli Piotra Łuszcza, znanego wokalisty hiphopowych zespołów Kaliber 44 i Paktofonika. Film ukazuje ostanie lata życia artysty, który w 2000 roku popełnił samobójstwo. Poruszająca opowieść o grupie młodych ludzi ze środowiska raperskiego jest jednocześnie portretem pokolenia dorastającego w latach 90. Wiernie pokazano tu rzeczywistość polskich blokowisk i trudny start w dorosłe życie młodych ludzi borykających się z brakiem perspektyw i pracy. W roli głównej wystąpił Marcin Kowalczyk. Pozostałych członków zespołu zagrali Dawid Ogrodnik (Rahim), Tomasz Schuchardt (Fokus), natomiast w producenta płyty Paktofoniki wcielił się Arkadiusz Jakubik.

71. Sala samobójców (2011)

Najbardziej wyrazistą wypowiedzią polskiego filmu na temat pokolenia żyjącego w wirtualnej rzeczywistości jest Sala samobójców Jana Komasy. Dominik (Jakub Gierszał) jest wrażliwym dorastającym chłopcem, często uciekającym w świat Internetu. Pewnego dnia bohater poznaje w sieci dziewczynę o imieniu Sylwia (Roma Gąsiorowska), która zaprasza go do miejsca nazywanego „salą samobójców”. Film został odznaczony prestiżowymi nagrodami, jak Złote Lwy, Orły, a także kilka statuetek Złota Kaczka.

72. Bogowie (2014)

Bogowie w reżyserii Łukasza Palkowskiego to świetny film opowiadający o rewolucyjnej w dziedzinie medycyny działalności profesora Zbigniewa Religi. Obraz przedstawia niezwykle interesujący portret legendy polskiej kardiochirurgii, człowieka, który miał odwagę i determinację, by zapoczątkować w Polsce wykonywanie skomplikowanych zabiegów transplantacji serca. Wspaniałą kreację profesora Religi stworzył w filmie Tomasz Kot. Bardzo dobre role zagrali również Piotr Głowacki (jako Marian Zembala) i Szymon Piotr Warszawski (jako Andrzej Bochenek).

73. Body/Ciało (2015)

Body to jeden z głośniejszych filmów Małgorzaty Szumowskiej, nagrodzony Srebrnym Niedźwiedziem na Festiwalu w Berlinie. Głównymi bohaterami obrazu są prokurator (Janusz Gajos) i jego córka Olga (Justyna Suwała), którzy dotkliwie przeżywają śmierć – matki i żony. Każde z nich inaczej radzi sobie z żałobą. Dziewczyna wpada w anoreksję. Pewnego dnia jej terapeutka Anna (Maja Ostaszewska) stwierdza, że skontaktowała się z bliską im zmarłą kobietą.

74. Ostatnia rodzina (2016)

Jan P. Matuszyński opowiedział w Ostatniej rodzinie iście nieprawdopodobną, a jednak prawdziwą historię rodziny Beksińskich. Film pokazuje życie słynnego klanu na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Jest próbą stworzenia portretu Zdzisława Beksińskiego, znanego malarza, jego żony Zofii i syna Tomasza, a także ich wzajemnych relacji. Krytycy docenili szczególnie kreacje aktorskie: Andrzeja Seweryna w roli Zdzisława i Aleksandry Koniecznej jako żony Beksińskiego i matki Tomka.

75. Twój Vincent (2017)

Twój Vincent to widowiskowa animacja malarska opowiadająca o ostatnim etapie życia Vincenta van Gogha. Ta polsko-brytyjska produkcja została wyreżyserowana przez Dorotę Kobielę i Hugh Welchmana. Dzieło było nominowane do Oscara w kategorii najlepszy pełnometrażowy film animowany. Obraz dostał Europejską Nagrodę Filmową. Fabuła koncentruje się wokół próby wyjaśnienia tajemniczych okoliczności śmierci artysty.

Udostępnij “Najlepsze polskie filmy – 75 kultowych polskich produkcji” swoim znajomym.

Literatura:

Encyklopedia kina, pod red. T. Lubelskiego, Kraków 2010.

Jeśli podobał Ci się artykuł i możesz wesprzeć autorkę, stawiając jej kawę, zapraszamy: